“Xanh” không cần phải cực đoan bài trừ nhựa

Thời gian gần đây, trên nhiều phương tiện truyền thông, nhựa thường bị quy là "tội đồ" của môi trường. Nhiều trào lưu thay thế nhựa bằng các vật liệu khác để “bảo vệ môi trường”. Thế nhưng theo các nhà quản lý, các chuyên gia, nhựa thực chất là một vật liệu rất quan trọng trong nền kinh tế, thành thử cần được sử dụng và quản lý có trách nhiệm thay vì bị bài xích một cách cực đoan. Quan điểm này, thể hiện qua câu “nhựa không có lỗi, lỗi ở việc chúng ta không xử lý đúng đắn” đã được nhiều đại biểu, chuyên gia và doanh nghiệp chia sẻ tại Diễn đàn “Bao bì xanh: Hành trình EPR dẫn dắt giá trị bền vững” tại Thành phố Hồ Chí Minh.

"Tội đồ nhựa"

Ông Nguyễn Thành Yên – Phó Trưởng phòng Chính sách Pháp chế, Cục Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường – khẳng định “nhựa là một thứ cần thiết trong cuộc sống, chúng ta không nên chạy theo những phong trào ‘anti nhựa’ một cách thiếu căn cứ khoa học”.

Theo ông Yên, mọi vật liệu đều có hai mặt và không nên lạm dụng một vật liệu quá đà. Người tiêu dùng cần một cái nhìn cân bằng và tích cực hơn về nhựa. Nhựa không phải là "tội đồ", vấn đề nằm ở việc quản lý và xử lý sau sử dụng.

Bà Chu Thị Kim Thanh - Giám đốc vận hành Liên minh Tái chế bao bì Việt Nam (PRO Việt Nam) - nhấn mạnh rằng nhựa vẫn giữ vai trò không thể thiếu trong đời sống hiện đại. Theo bà Thanh, thay vì chỉ tập trung vào việc hạn chế hoặc loại bỏ hoàn toàn, điều quan trọng hơn là phải xây dựng một hệ thống quản lý hiệu quả, đặc biệt là ở khâu phân loại rác tại nguồn và tái chế.

Với góc nhìn từ “người trong cuộc”, bà Huỳnh Thị Mỹ - Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Nhựa Việt Nam (VPA) - cho biết truyền thông xã hội từng có giai đoạn "luận tội" ngành nhựa quá mức, khiến dư luận lầm tưởng rằng nhựa là nguyên nhân cốt lõi gây ô nhiễm môi trường. Tuy nhiên, trong thực tế, chính các sản phẩm nhựa, đặc biệt là nhựa dùng một lần, đã giúp nâng cao hiệu quả tiêu dùng, giảm chi phí và hỗ trợ đắc lực cho phát triển kinh tế.

Từ nhiều thập kỷ trước, nhựa từng được xem là một sáng chế vĩ đại của nhân loại, và vấn đề chỉ phát sinh khi nó bị lạm dụng và xử lý sai cách, trở thành gánh nặng môi trường. Để giải quyết tận gốc vấn đề rác thải nhựa, điều cốt lõi là phải thu gom, phân loại và tái chế sau sử dụng, đồng thời cần xây dựng một hệ thống tái chế khép kín, chuyên nghiệp và bền vững. Bà Mỹ cũng cho biết thời gian tới, hiệp hội sẽ tăng cường phối hợp với các bên liên quan để đẩy mạnh truyền thông đúng đắn về vai trò của nhựa, tránh cách nhìn phiến diện.

Điểm nghẽn tái chế

Tuy nhiên, khi nhìn vào lĩnh vực tái chế hiện tại, vẫn còn rất nhiều thách thức và vướng mắc đang tồn tại. Cơ chế "Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất" (EPR), được kỳ vọng sẽ là một "công cụ đột phá" thúc đẩy ngành tái chế, nhưng đến nay vẫn đang gặp phải nhiều trở ngại. Một trong những điểm nghẽn lớn nhất là sự thiếu đồng bộ giữa trách nhiệm của doanh nghiệp và hạ tầng hỗ trợ. Các doanh nghiệp phải thu gom và xử lý bao bì sau sử dụng, trong khi hệ thống phân loại rác tại nguồn và hạ tầng tái chế còn yếu, gây ra nhiều bất cập.

Bà Chu Thị Kim Thanh đã chỉ ra rằng phần lớn rác đầu vào hiện chưa được phân loại đúng cách và thường lẫn tạp chất, trong khi hạ tầng tái chế còn yếu kém. Bà cũng nhấn mạnh một cái khó nữa là cơ sở tái chế đạt chuẩn vẫn còn ít, khiến doanh nghiệp không thể gom được bao bì đúng chất lượng. Thêm vào đó, một thách thức lớn khác là khoảng 80% nguồn rác đến từ các đơn vị thu gom nhỏ lẻ nhưng lại thiếu chứng từ hợp lệ, gây khó khăn cho doanh nghiệp trong việc truy xuất và chứng minh nguồn gốc, cũng như gặp vấn đề khi quyết toán thuế.

Đồng quan điểm, ông Hoàng Trung Sơn, Chủ tịch Hiệp hội Giấy và Bột giấy Việt Nam, cũng cho rằng rằng thách thức lớn nhất cho việc tái chế bao bì là khâu thu gom bao bì cũ. Mặc dù Hiệp hội có nhu cầu tái chế giấy hơn 6 triệu tấn mỗi năm, nhưng nguồn thu gom trong nước chỉ đạt hơn 3 triệu tấn, chủ yếu qua các đơn vị trung gian và tư nhân. Thậm chí, hơn 50% nguyên liệu giấy tái chế phải nhập khẩu do hệ thống thu gom trong nước chưa chuyên nghiệp, chi phí cao và thiếu chứng từ hợp lệ.

Từ phía doanh nghiệp sản xuất, bà Phạm Thị Bích Phượng, giám đốc kinh doanh Công ty Thực phẩm Sao Khuê, chia sẻ một "gánh nặng" khác: để đáp ứng yêu cầu bảo quản trong xuất khẩu, nhiều sản phẩm buộc phải dùng bao bì nhiều lớp, rất khó phân hủy. Điều này không chỉ làm tăng chi phí xử lý mà còn chưa có chính sách hỗ trợ phù hợp.

Nếu không sớm tháo gỡ các rào cản này, các chuyên gia cho rằng EPR sẽ khó phát huy được hiệu quả như kỳ vọng. Ngược lại, khi được vận hành đúng hướng, EPR có thể trở thành đòn bẩy mạnh mẽ, giúp doanh nghiệp cũng như nền kinh tế trở nên “xanh” hơn, nâng cao năng lực cạnh tranh, phù hợp với xu thế toàn cầu.

Quân Bảo