13 con gà lôi trắng, 6 năm tù và tiếng chuông thức tỉnh công lý

Chỉ trong vài ngày, vụ án anh Thái Khắc Thành – người nuôi và bán 13 cá thể gà lôi trắng bị tuyên 6 năm tù đã trở thành tâm điểm dư luận. Mức án gây sốc ấy cũng nhanh chóng bị đảo ngược hướng xử lý. Cụ thể, ngày 13/8, TAND tỉnh Hưng Yên đã kiến nghị kháng nghị toàn bộ bản án sơ thẩm và thay biện pháp tạm giam bằng cấm đi khỏi nơi cư trú, để anh Thành được về nhà chờ xét xử phúc thẩm.

Quyết định này không chỉ làm dịu phần nào bức xúc của dư luận, mà cũng buộc nhìn lại nghiêm túc về một sai sót pháp lý tưởng như nhỏ, nhưng lại đủ sức xoay chuyển cả số phận một con người.

Theo bản án sơ thẩm, Tòa án đã áp dụng Nghị định 84/2021, xác định gà lôi trắng thuộc nhóm IB – nhóm động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ, cấm tuyệt đối việc săn bắt, nuôi nhốt, buôn bán. Với căn cứ này, anh Thành bị truy tố và xét xử theo khoản 2, Điều 244 Bộ luật Hình sự, khung hình phạt từ 5 - 12 năm tù.

Nhưng kể từ ngày 1/7/2025, Thông tư 27/2025/TT-BNNMT đã có hiệu lực, hạ gà lôi trắng xuống nhóm IIB – mức bảo vệ thấp hơn, vẫn hạn chế nhưng không cấm tuyệt đối. Khi loài này thuộc nhóm IIB, hành vi nuôi, bán sẽ được xem xét theo Điều 234 Bộ luật Hình sự, khung hình phạt nhẹ hơn nhiều, thậm chí có thể chỉ bị phạt tiền nếu có đủ tình tiết giảm nhẹ.

Theo nhận định của giới luật sư, sự khác biệt này không chỉ thay đổi khung hình phạt mà còn có thể thay đổi cả tội danh. Việc tòa sơ thẩm bỏ qua quy định mới đồng nghĩa với việc áp dụng một điều luật bất lợi hơn cho bị cáo – điều mà pháp luật hình sự tuyệt đối không cho phép. Đây chính là nguyên nhân khiến Chánh án TAND tỉnh Hưng Yên lập tức vào cuộc, kiến nghị kháng nghị toàn bộ bản án.

Trao đổi với Diễn đàn Doanh nghiệp, Luật sư Tạ Anh Tuấn – Giám đốc Công ty Luật TNHH Emme Law (Đoàn Luật sư TP. Hà Nội) nhận định, việc Tòa án cấp sơ thẩm xác định sai nhóm động vật nguy cấp quý hiếm cần được bảo vệ dẫn tới việc định tội danh không đúng, kéo theo khung hình phạt sai, là lỗi nghiêm trọng trong áp dụng pháp luật.

Vị luật sư viện dẫn khoản 3 Điều 7 Bộ luật Hình sự: “Văn bản pháp luật hình sự mới, có lợi cho người phạm tội, được áp dụng kể cả đối với hành vi phạm tội xảy ra trước khi văn bản này có hiệu lực”. Điều này có nghĩa, dù hành vi của anh Thành xảy ra trước 1/7/2025, thì khi xét xử, tòa vẫn buộc phải áp dụng Thông tư 27/2025 nếu quy định mới có lợi hơn.

Theo Luật sư Tạ Anh Tuấn, việc cập nhật văn bản mới không chỉ là kỹ năng nghiệp vụ mà là nghĩa vụ pháp lý của tất cả các chủ thể tiến hành tố tụng. “Quy trình tố tụng hình sự là chuỗi kiểm soát lẫn nhau. Nếu một mắt xích bỏ sót, cả dây chuyền có thể trượt khỏi quỹ đạo công lý”, ông nói.

Trong vụ án này, luật sư Tuấn cho rằng, Tòa án cấp phúc thẩm nên xem xét đến việc hủy bản án sơ thẩm để định giá lại 13 cá thể gà lôi trắng trong tố tụng hình sự; trên cơ sở kết luận giám định nếu có đủ căn cứ xử lý về tội danh “Vi phạm về bảo vệ động vật nguy cấp quý hiếm” theo Điều 234 BLHS; nếu không đủ căn cứ phải đình chỉ vụ án hình sự, đình chỉ việc khởi tố bị can/bị cáo.

Đồng quan điểm, Luật sư Lê Thị Nhung - Giám đốc Công ty Luật L&A Legal Experts cũng cho rằng, việc thay đổi từ nhóm IB sang nhóm IIB không đơn thuần là dịch chuyển kỹ thuật, mà là thay đổi bản chất chế độ quản lý, từ cấm tuyệt đối sang cho phép có điều kiện. Điều này tác động trực tiếp đến tội danh và khung hình phạt.

“Nếu không nắm rõ và áp dụng kịp thời, cơ quan tiến hành tố tụng dễ đẩy người dân vào vòng lao lý không đáng có”, luật sư Nhung phân tích.

Bên cạnh đó, bà Nhung cũng chỉ ra một vấn đề khác, đó là việc truyền đạt thông tin pháp luật mới tới cơ quan thực thi còn chậm và thiếu hệ thống. Trong nhiều trường hợp, cán bộ vẫn phải tự tìm kiếm, tra cứu thủ công, dẫn đến khả năng bỏ sót văn bản. Giải pháp, theo bà, là xây dựng cơ chế cảnh báo và cập nhật bắt buộc, mỗi khi có văn bản mới, tất cả thẩm phán, kiểm sát viên, điều tra viên phải được thông báo ngay và có hướng dẫn áp dụng cụ thể.

Từ câu chuyện vụ án liên quan tới 13 cá thể gà lôi trắng, dễ thấy rằng chỉ một bước chậm trong việc cập nhật luật cũng đủ khiến cán cân công lý nghiêng hẳn về phía bất lợi cho bị cáo. Đáng nói, khi sự lệch ấy bắt nguồn từ chính những người cầm cân nảy mực, hậu quả không chỉ là một bản án sai, mà còn là sự bào mòn niềm tin xã hội vào pháp luật.

Quyết định kháng nghị của Chánh án TAND tỉnh Hưng Yên đã kịp thời chặn lại nguy cơ đó, để nhắc rằng công lý chỉ vững bền khi được bảo vệ bằng sự chính xác, kịp thời và tinh thần dám sửa sai.

Nguyễn Giang