Chặn đường gian lận từ “xe quà biếu”

Kẽ hở từ Nghị định 116

Nhiều năm qua, diện xe nhập khẩu “quà biếu, quà tặng, tài sản di chuyển” luôn là kẽ hở khiến cơ quan quản lý đau đầu. Theo Nghị định 116/2017/NĐ-CP, nhóm xe này được miễn nhiều điều kiện áp dụng cho nhập khẩu thương mại từ tiêu chuẩn kỹ thuật, khí thải đến yêu cầu bảo hành, bảo dưỡng chính hãng. Chính sự ưu ái này đã bị lợi dụng, nhiều xe sang mang danh “quà tặng” được đưa về Việt Nam rồi nhanh chóng rao bán, gây thất thu ngân sách, khiến môi trường cạnh tranh trở nên méo mó.

Để bịt lỗ hổng, Bộ Công Thương vừa đề xuất: tất cả xe thuộc diện trên phải nhập khẩu thông qua doanh nghiệp có Giấy phép kinh doanh nhập khẩu ôtô theo Nghị định 116. Cá nhân hoặc tổ chức nhận xe bắt buộc ủy thác doanh nghiệp đầu mối thực hiện thủ tục, đồng thời cung cấp hồ sơ chứng minh nguồn gốc biếu, tặng hoặc tài sản di chuyển. Ngoại lệ chỉ áp dụng cho các trường hợp đặc biệt như xe nhập phục vụ nghiên cứu, sửa chữa, bảo hành nội bộ hoặc hàng mẫu không tham gia giao thông.

Bộ Công Thương cho rằng, việc siết “cửa phụ” này sẽ đồng bộ chính sách quản lý, bảo đảm mọi xe nhập vào Việt Nam bất kể thương mại hay phi thương mại đều đạt chuẩn kỹ thuật, bảo vệ môi trường, có chế độ bảo hành đầy đủ và được thống kê minh bạch. Đây cũng là cách chặn kênh “phi thương mại” biến tướng thành đường kinh doanh trá hình.

Siết chặt gian lận

Trao đổi với Diễn đàn Doanh nghiệp, luật sư Nguyễn Đức Biên – Giám đốc Công ty Luật Đại La nhận định, việc buộc xe quà biếu, tặng nhập qua doanh nghiệp đủ điều kiện là động thái đúng đắn, đánh trúng một lỗ hổng tồn tại nhiều năm.

“Khi xe diện quà biếu, tặng đi qua doanh nghiệp đủ điều kiện theo Nghị định 116, cơ quan quản lý sẽ kiểm soát được toàn bộ quy trình từ tiêu chuẩn an toàn, khí thải đến bảo hành, bảo dưỡng và nghĩa vụ thuế. Điều này vừa ngăn thất thu, vừa đảm bảo người mua sau này được hưởng đầy đủ quyền lợi hợp pháp”, luật sư Biên phân tích.

Tuy nhiên, ông Biên cảnh báo nếu thiếu cơ chế minh bạch về phí và thủ tục, nhóm nhập khẩu chính đáng như Việt kiều hồi hương, du học sinh hoặc cán bộ công tác về nước có thể bị “vạ lây”. “Cần đặt trần phí ủy thác, công khai danh sách doanh nghiệp được phép và có cơ chế khiếu nại nhanh để bảo vệ quyền lợi chính đáng”, ông Biên đề xuất.

Ở góc độ khác, Luật sư Lê Thị Nhung – Giám đốc Công ty Luật L&A Legal Experts nhấn mạnh đến tính đa dạng của thị trường và quyền sở hữu tài sản. Theo bà, quy định ủy thác qua doanh nghiệp có phép là hợp lý để bảo đảm chất lượng và truy xuất nguồn gốc, nhưng phải có “lối thoát” cho các trường hợp đặc biệt.

“Với những mẫu xe hiếm hoặc không có đại diện chính hãng tại Việt Nam, nếu áp cứng điều kiện này thì gần như đóng chặt cánh cửa nhập khẩu hợp pháp. Giải pháp là xây dựng cơ chế ngoại lệ có kiểm soát, gồm thẩm định kỹ thuật độc lập, kiểm tra khí thải và cam kết bảo hành tương đương”, luật sư Nhung phân tích.

Ngoài ra, bà Nhung đề nghị bổ sung quy định hạn chế chuyển nhượng tối thiểu 6 - 12 tháng đối với xe nhập theo diện này, để loại bỏ động cơ kinh doanh trá hình. “Siết để minh bạch là cần thiết, nhưng chính sách phải song hành bảo vệ quyền của doanh nghiệp chân chính. Chỉ khi đó, biện pháp mới vừa ngăn gian lận, vừa tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh”, luật sư Nhung khẳng định.

Cũng trao đổi với Diễn đàn Doanh nghiệp, một số chuyên gia pháp lý cũng đánh giá, việc siết quản lý nhập khẩu ôtô diện quà biếu, tặng là bước đi cần thiết để lấp khoảng trống pháp lý, bảo vệ ngân sách và giữ trật tự thị trường.

Nhưng thành công chỉ đến khi chính sách đạt được hai mục tiêu song song -khóa chặt cửa gian lận và mở lối minh bạch cho doanh nghiệp tuân thủ. Nếu được triển khai với cơ chế ngoại lệ hợp lý, minh bạch phí và thủ tục, đây sẽ không chỉ là biện pháp bịt lỗ hổng, mà còn là minh chứng cho một tư duy quản lý tiến bộ.

Nguyễn Giang