Cảnh báo khẩn cấp trên ô tô: “Con dao hai lưỡi” với tài xế?
Nghiên cứu mới cho thấy cảnh báo khẩn cấp trên ô tô có thể khiến tài xế phản ứng nguy hiểm hơn thay vì lái xe an toàn.
Một nghiên cứu mới của Đại học Texas tại Austin (Mỹ) chỉ ra nghịch lý: công nghệ hỗ trợ lái xe được thiết kế để tăng an toàn đôi khi lại khiến hành vi lái xe rủi ro hơn. Trong bài báo đăng trên Production and Operations Management, Giáo sư Ashish Agarwal cùng cộng sự đã phân tích cách tài xế phản ứng trước các tín hiệu cảnh báo từ hệ thống hỗ trợ lái tiên tiến (ADAS) - công nghệ ngày càng phổ biến trên nhiều mẫu xe hiện nay.
Nghiên cứu được tiến hành trên khoảng 200.000 xe, chia thành hai loại cảnh báo. Cảnh báo không khẩn cấp, như hệ thống phát hiện điểm mù, giúp người lái nhận biết khi có xe ngoài tầm quan sát. Cảnh báo khẩn cấp, như hệ thống cảnh báo va chạm phía trước, phát tín hiệu khi xe sắp đâm vào phương tiện khác. Kết quả cho thấy cảnh báo không khẩn cấp giúp tài xế kiểm soát tốc độ tốt hơn và ít phanh gấp hơn, trong khi cảnh báo khẩn cấp lại liên quan đến việc tăng tốc và phanh gấp nhiều hơn.
Cụ thể, cảnh báo điểm mù giúp giảm 6,76% số lần phanh gấp và 9,34% các trường hợp chạy quá tốc độ so với xe không có ADAS. Ngược lại, cảnh báo va chạm phía trước khiến số lần phanh gấp tăng 5,65% và chạy quá tốc độ tăng 5,34%. Theo Giáo sư Agarwal, đây là kết quả trái với trực giác: thay vì thận trọng hơn, tài xế lại có xu hướng phản ứng mạnh và kém kiểm soát, đặc biệt khi hành vi này xấu đi theo thời gian.
Nguyên nhân được lý giải từ cách não bộ xử lý thông tin. Cảnh báo khẩn cấp xuất hiện đột ngột, kích hoạt “tư duy phản ứng” khiến người lái hành động ngay nhưng thiếu thời gian đánh giá tình huống. Ngược lại, cảnh báo không khẩn cấp cho phép “tư duy phản chiếu”, giúp điều chỉnh hành vi hợp lý hơn. Việc thường xuyên nhận các cảnh báo dạng này, như khi có xe đi ngang qua điểm mù, giúp hình thành thói quen lái an toàn.
Mặc dù có sự khác biệt về tác động, ADAS vẫn mang lại nhiều lợi ích. Hiệp hội Ô tô Mỹ (AAA) ước tính công nghệ này có thể ngăn ngừa 37 triệu vụ tai nạn, 14 triệu ca chấn thương và gần 250.000 ca tử vong trong 30 năm tới. Tuy vậy, hệ thống không hoàn hảo. Nghiên cứu của AAA năm 2020 cho thấy, trung bình cứ 8 dặm di chuyển, hệ thống gặp trục trặc hoặc tự ngắt mà không báo trước. Một thử nghiệm khác năm 2022 ghi nhận phanh khẩn cấp tự động thành công 17/20 lần ở tốc độ 30 mph (48 km/h) nhưng chỉ còn 6/20 lần ở tốc độ 40 mph (64 km/h).
Nghiên cứu của Agarwal, hợp tác cùng Đại học Thành phố Hồng Kông và Đại học Maryland, được thực hiện thay mặt một hãng xe lớn (không nêu tên), sử dụng dữ liệu từ các mẫu sản xuất giai đoạn 2018-2019. Là chuyên gia về hành vi người dùng, ông nhấn mạnh rằng hiểu rõ phản ứng của tài xế là yếu tố quan trọng để thiết kế hệ thống hỗ trợ lái hiệu quả hơn.
Tại Việt Nam, nhiều mẫu xe mới ra mắt đã tích hợp ADAS, với các tính năng như: cảnh báo điểm mù, giữ làn, phanh khẩn cấp tự động... Tuy nhiên, điều kiện giao thông phức tạp, mật độ phương tiện cao và thói quen lái xe dựa nhiều vào phản xạ, có thể khiến các cảnh báo khẩn cấp trở thành “con dao hai lưỡi”, tiềm ẩn nguy cơ gây tai nạn dây chuyền trong đô thị đông đúc.
Các chuyên gia cho rằng, cùng với việc phổ biến ADAS, cần tăng cường hướng dẫn tài xế về cách phản ứng phù hợp với từng loại cảnh báo, đồng thời lồng ghép kỹ năng sử dụng công nghệ này vào các khóa đào tạo lái xe nâng cao. Chỉ khi được áp dụng đúng cách và tài xế vẫn giữ vai trò trung tâm, công nghệ mới có thể phát huy tối đa hiệu quả, như thông điệp mà nghiên cứu của Đại học Texas tại Austin đã chỉ ra.