Livestream bán sầu riêng và bài học tổ chức thị trường
Trong dòng chảy chuyển đổi số nông nghiệp, buổi livestream bán sầu riêng tại xã Ea Knuếc (Đắk Lắk) do Bí thư Đảng ủy xã Ngô Thị Minh Trinh trực tiếp đứng sóng sáng 24/8 là một lát cắt thú vị.
Lần đầu tiên, một người đứng đầu cấp xã không chỉ “đi cùng doanh nghiệp, đi cùng nông dân”, mà còn đưa nông sản địa phương lên nền tảng số để kết nối thị trường. Sự mới mẻ không nằm ở công cụ, bởi livestream vốn rất quen thuộc, mà ở cách huy động cả hệ sinh thái: chính quyền, chủ vườn, hợp tác xã và đơn vị thu mua cùng hiện diện, cùng giải đáp, cùng cam kết. Đây là mô hình “đồng kiến tạo giá trị” hơn là một buổi bán hàng đơn lẻ.
Từ góc nhìn thị trường, sự kiện này chạm đúng ba điểm nghẽn lâu nay của nông sản Việt: minh bạch thông tin, kết nối cung – cầu, và khẳng định thương hiệu. Khi bà Trinh nói về hướng đi “đưa nông sản lên sàn”, thông điệp không chỉ là bán thêm vài tấn sầu riêng, mà là xây dựng tập quán thương mại mới: dữ liệu hóa quy trình, chuẩn hóa chất lượng, truy xuất nguồn gốc và giao dịch công khai. Doanh nghiệp thu mua hiện diện trong buổi phát sóng cho thấy cầu thị trường giờ đã “thấy được” và có thể thương lượng theo thời gian thực thay vì qua nhiều lớp trung gian mờ.
Câu chuyện của chủ vườn Nguyễn Công Điềm, 1,8 ha Dona, dự kiến 20 tấn, doanh thu 1,7 tỉ đồng là minh chứng sống động. Dù thời tiết bất lợi khiến năng suất giảm 10-15%, sau buổi livestream nhiều doanh nghiệp đã chủ động liên hệ đặt mua. Giá trị của truyền thông số, vì thế, không nằm ở “tiếng vang” nhất thời, mà ở khả năng tạo dòng chảy thương lượng mới: người bán có thêm phương án, bớt thế yếu trước vòng xoáy “được mùa rớt giá”.
Với những nông dân lần đầu “lên sàn” như chị Luân Thị Thời, sự e dè trước công nghệ là có thật, nhưng niềm tin tăng dần khi thấy lợi nhuận cải thiện. Về quản trị thay đổi, đây là “điểm vào” khôn ngoan: không áp đặt, mà tạo trải nghiệm thành công sớm để kéo tập thể đi cùng.
Đáng chú ý, trò chơi tương tác A - B - C với trái sầu riêng Dona tưởng như nhỏ, nhưng thực chất biến buổi phát sóng thành một lớp học công chúng: vì sao chọn Dona, tiêu chuẩn xuất khẩu là gì, khi nào trái đạt độ chín tối ưu. Người xem vừa mua, vừa học, vừa chia sẻ, tạo vòng lan tỏa thương hiệu địa phương.
Một chi tiết khác cũng cho thấy tính chuyên nghiệp của chuỗi: sự góp mặt của thợ cắt sầu riêng, nghề có thể đạt thu nhập tới 100 triệu đồng/tháng nhưng đầy rủi ro, bởi chỉ cần cắt sai thời điểm là phải bồi thường nặng. Điều này nhắc rằng chuẩn hóa chất lượng không chỉ nằm ở vườn hay sàn, mà ở từng mắt xích vi mô. Nếu chính quyền xã hỗ trợ chuẩn nghề, chứng chỉ kỹ năng, quy trình đánh giá độ chín, hay bảo hiểm nghề nghiệp, rủi ro toàn chuỗi sẽ giảm, doanh nghiệp yên tâm ký hợp đồng dài hạn.
Từ sự kiện Ea Knuếc, có thể rút ra vài gợi mở chính sách cấp cơ sở:
Thứ nhất, livestream chỉ là cửa vào; năng lực vận hành thương mại điện tử mới là đích đến. Hợp tác xã cần một “bộ công cụ số”: quản trị tồn kho, đơn hàng, hậu cần lạnh, thanh toán, dịch vụ khách hàng. Chính quyền nên kết nối các nền tảng sẵn có để tránh manh mún.
Thứ hai, tiêu chuẩn hóa giống - quy trình - truy xuất. Dona hợp lý cho xuất khẩu, nhưng lợi thế dài hạn phải nằm ở bộ tiêu chuẩn thống nhất: nhật ký canh tác số, mã QR truy xuất, kiểm soát dư lượng - “hộ chiếu” để sầu riêng đi xa.
Thứ ba, đào tạo “đôi” nông dân - doanh nghiệp. Nông dân học kỹ năng số, kể chuyện sản phẩm; doanh nghiệp học đặc thù canh tác để ký hợp đồng bao tiêu linh hoạt. Các lớp ngắn hạn, gắn KPI cụ thể (tỉ lệ đơn thành công, tỉ lệ khiếu nại…) sẽ cho cải thiện đo đếm được.
Thứ tư, bảo toàn giá trị sau livestream. Cần cơ chế bình ổn vi mô: quỹ dự phòng thu mua khi cầu số “bong bóng”, khung giá sàn theo chất lượng, chuẩn truyền thông chống “thổi giá”. Niềm tin người mua - tài sản khó nhất để gây dựng cũng là dễ nhất để đánh mất.
Ở góc độ doanh nghiệp, đây là cơ hội xây nền thương hiệu địa phương trên ba trụ: câu chuyện (đất và người), tiêu chuẩn (chất lượng nhất quán), và trải nghiệm (mua - nhận - phản hồi mượt mà). Livestream Ea Knuếc chỉ là khởi đầu, nhưng gửi đi thông điệp mạnh: nếu lãnh đạo cơ sở dám “làm gương số”, kết nối đúng tác nhân, nông sản bản địa hoàn toàn có thể bước ra khỏi lũy tre làng để tiến vào chuỗi giá trị hiện đại.
Điều thị trường chờ đợi không phải thêm bao nhiêu buổi phát sóng, mà là một “đường băng” để mô hình nhân rộng: quy trình mẫu, chỉ số đo lường, cơ chế khuyến khích rõ ràng. Khi đó, mỗi mùa sầu riêng sẽ không còn phụ thuộc may rủi thời tiết hay thương lái, mà dựa trên năng lực tổ chức thị trường - chính là năng lực cạnh tranh cốt lõi của nông nghiệp số hôm nay.