TÀI SẢN TRÍ TUỆ: Xâm phạm thương hiệu nhìn từ một số vụ điển hình và kiến nghị hoàn thiện chính sách
Tình trạng xâm phạm thương hiệu trong môi trường kinh doanh không chỉ làm tổn hại đến uy tín, sự phát triển bền vững của doanh nghiệp, mà còn tác động sâu rộng đến năng lực cạnh tranh quốc gia.
Đó là nội dung tham luận của Luật sư Mai Thị Thảo - Phó giám đốc TAT Low Firm tại Diễn đàn “Hoàn thiện chính sách tài sản trí tuệ - Động lực cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo”, ngày 26/8/2025 tại TP HCM.
Diễn đàn được Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) chỉ đạo, Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp phối hợp với Công ty TAT Law Firm và Tạp chí Sở hữu trí tuệ và Sáng tạo tổ chức.
Tham dự sự kiện có: ông Võ Tân Thành – Phó Chủ tịch VCCI; ông Nguyễn Thanh Bình - Phó Chủ tịch Thường trực Hội Sáng chế Việt Nam; ông Trần Ngọc Liêm – Giám đốc VCCI Khu vực TP HCM; ông Phạm Thanh Phương - Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp tỉnh Tây Ninh; TS LS Nguyễn Văn Viễn – Chủ tịch Hội Sở hữu trí tuệ TP HCM, nguyên Phó Cục trưởng Cục Sáng chế; ông Nguyễn Thanh Hải - Chủ tịch Hội Doanh nhân trẻ Khánh Hoà, Tổng giám đốc Công ty Yến sào Khánh Hoà; ông Nguyễn Viết Hồng - Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng TP HCM, Tổng giám đốc Vina CHG; ThS Luật sư Đỗ Ngọc Anh - Phó Viện trưởng Viện Khoa học pháp lý và Phát triển doanh nghiệp; LS Lê Quang Vy - Luật sư thành viên Công ty Luật Global Vietnam Lawyers, Hòa giải viên Trung tâm Hòa giải Việt Nam (VMC) thuộc Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC); Nhà báo Tùng Quang - Phó Vụ trưởng, Phó Trưởng cơ quan đại diện báo Nhân dân tại phía Nam; bà Vũ Thị Lâm Phương – Giám đốc Công ty TNHH MTV Sở hữu trí tuệ VCCI – Chi nhánh TP HCM…
Về phía ban tổ chức, có sự tham dự của Nhà báo Nguyễn Linh Anh - Tổng Biên tập Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp; Nhà báo Phạm Hùng - Phó Tổng Biên tập Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp; Luật sư Trương Anh Tú – Chủ tịch TAT Law Firm, Ủy viên Thường vụ Trung ương Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam; Nhà báo Lương Hoàng Hưng - Tổng Biên tập Tạp chí Sở hữu trí tuệ và Sáng tạo.
Chương trình còn có sự tham dự của đại diện các Hiệp hội ngành hàng và đông đảo lãnh đạo doanh nghiệp cùng sự hiện diện của các luật sư, đại diện các văn phòng, hãng Luật, đại diện phòng pháp chế, truyền thông, thương hiệu của các tập đoàn, doanh nghiệp trên địa bàn TP HCM và khu vực phía Nam.
Các hình thức xâm phạm phổ biến
Phân tích và tham luận tại Diễn đàn, Luật sư Mai Thị Thảo - Phó giám đốc TAT Law Firm cho rằng, trong bối cảnh toàn cầu hóa và nền kinh tế sáng tạo phát triển mạnh mẽ, thương hiệu không chỉ là biểu tượng nhận diện mà còn là tài sản vô giá của doanh nghiệp. Theo nhiều nghiên cứu, giá trị thương hiệu có thể chiếm tới 30–50% tổng giá trị doanh nghiệp trong một số ngành hàng, như: tiêu dùng nhanh, mỹ phẩm, thời trang… Đặc biệt, theo số liệu từ Cục Sở hữu trí tuệ và lực lượng Quản lý thị trường (QLTT) cho thấy, tình trạng xâm phạm thương hiệu đang ngày càng nghiêm trọng. Năm 2022 có 1.430 vụ xâm phạm quyền về nhãn hiệu bị xử lý. Năm 2024 có 1.256 vụ hàng giả, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ bị xử lý (SHTT). Năm 2025 tình trạng hàng hoá xâm phạm SHTT trong nửa đầu năm, lực lượng chức năng đã xử lý vi phạm hành chính hơn khoảng 3.270 vụ liên quan hàng giả và xâm phạm quyền SHTT. Đặc biệt, chỉ trong tháng cao điểm (15/5 – 15/6/2025), có hơn 1.631 vụ hàng giả và xâm phạm quyền SHTT, với trị giá tạm giữ lên đến hàng nghìn tỷ đồng.
Cũng theo Luật sư Thảo, trong bối cảnh hội nhập quốc tế và phát triển của nền kinh tế sáng tạo, thương hiệu đã trở thành tài sản vô hình quan trọng, quyết định năng lực cạnh tranh và vị thế thị trường của doanh nghiệp. Tuy nhiên, sự gia tăng nhanh chóng của các hành vi xâm phạm thương hiệu đang tạo ra những thách thức lớn cho cả cộng đồng doanh nghiệp và cơ quan quản lý nhà nước. Trong đó, các hình thức xâm phạm chủ yếu, như:
Thứ nhất, hành vi đạo nhái bao bì và mẫu mã là hình thức vi phạm xuất hiện thường xuyên nhất trên thị trường hàng tiêu dùng. Các đối tượng vi phạm thường sao chép màu sắc, hình ảnh, bố cục và thậm chí cả khẩu hiệu của bao bì gốc nhằm đánh lừa người tiêu dùng trong thời gian ngắn. Với tâm lý mua hàng nhanh, khách hàng dễ nhầm lẫn giữa sản phẩm thật và giả, đặc biệt khi sự khác biệt chỉ nằm ở một vài chi tiết nhỏ. Hệ quả là thương hiệu chính danh bị tổn hại nghiêm trọng: doanh thu sụt giảm, uy tín giảm sút, trong khi hàng giả – thường có chất lượng kém – lại tràn ngập thị trường.
Thứ hai, giả mạo tên thương mại, vốn dựa trên sự lợi dụng uy tín sẵn có của doanh nghiệp nổi tiếng. Các chủ thể vi phạm thường thành lập công ty hoặc cửa hàng có tên gần giống với doanh nghiệp thật, thay đổi một ký tự hoặc thêm một thành tố nhỏ để tránh bị coi là trùng hoàn toàn. Trên thực tế, đã có nhiều vụ việc kéo dài nhiều năm, điển hình gần đây nhất là như tranh chấp giữa “Công ty CP Nhựa Bình Minh”, cho thấy khoảng trống trong quy định và cơ chế bảo hộ tên thương mại. Không chỉ gây nhầm lẫn cho khách hàng, hiện tượng này còn khiến doanh nghiệp thật phải bỏ ra chi phí lớn cho hoạt động kiện tụng và truyền thông bảo vệ thương hiệu.
Thứ ba, hành vi làm giả kiểu dáng và nhãn hiệu, tức gắn nhãn hiệu nổi tiếng lên hàng hóa kém chất lượng. Đây là tình trạng phổ biến trong các lĩnh vực mỹ phẩm, dược phẩm và thực phẩm chức năng, nơi giá trị thương hiệu gắn liền với niềm tin về chất lượng và an toàn. Sự xuất hiện của thuốc giả, mỹ phẩm nhái với bao bì gần như giống hệt sản phẩm chính hãng không chỉ gây thiệt hại về tài chính cho doanh nghiệp mà còn trực tiếp đe dọa đến sức khỏe cộng đồng, làm xói mòn niềm tin của người tiêu dùng đối với toàn bộ ngành hàng.
Thứ tư, đăng ký nhãn hiệu trùng hoặc tương tự tại Cục Sở hữu trí tuệ cũng là một thủ đoạn đáng chú ý. Nhiều cá nhân, tổ chức đã nhanh tay đăng ký trước nhãn hiệu của doanh nghiệp khác, thậm chí cả các thương hiệu quốc tế chưa kịp thâm nhập thị trường Việt Nam. Hành vi này khiến doanh nghiệp chính danh bị mất quyền hợp pháp đối với nhãn hiệu của mình ngay trên thị trường nội địa, buộc họ phải khiếu nại, hủy bỏ hoặc thậm chí mua lại quyền từ bên đăng ký trước. Các tranh chấp kiểu này không chỉ gây tốn kém về chi phí pháp lý mà còn làm suy giảm niềm tin của nhà đầu tư nước ngoài đối với môi trường kinh doanh tại Việt Nam.
Và cuối cùng là sự bùng nổ của thương mại điện tử và truyền thông số đã mở ra một không gian mới cho các hành vi xâm phạm thương hiệu. Trên các sàn thương mại điện tử và mạng xã hội, hàng giả, hàng nhái được bày bán công khai với giá rẻ, trong khi việc kiểm soát gần như bất khả thi do tính chất xuyên biên giới và ẩn danh của nền tảng số. Bên cạnh đó, việc lợi dụng công cụ quảng cáo trực tuyến như SEO, tên miền hoặc quảng cáo Google Ads để “hút” khách hàng từ thương hiệu chính danh cũng ngày càng phổ biến. Những thủ đoạn này không chỉ gây thiệt hại trực tiếp về doanh thu cho doanh nghiệp, mà còn tạo ra cuộc khủng hoảng uy tín khi khách hàng phàn nàn hoặc khi truyền thông xã hội phát hiện và lan truyền thông tin tiêu cực.
Những tác động tiêu cực đối với doanh nghiệp
Theo LS Thảo, trong nền kinh tế sáng tạo, thương hiệu là tài sản cốt lõi, phản ánh không chỉ uy tín mà còn là kết tinh của quá trình đầu tư, đổi mới và sáng tạo lâu dài của doanh nghiệp. Khi thương hiệu bị xâm phạm, những tác động tiêu cực không chỉ dừng lại ở phạm vi tài chính, mà còn lan rộng đến uy tín xã hội và khả năng phát triển bền vững. Có thể khẳng định, đây là một trong những mối đe dọa trực tiếp đến sự tồn vong của doanh nghiệp trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng khốc liệt. Và hậu quả dễ nhận thấy nhất là sự suy giảm doanh thu và mất thị phần. Người tiêu dùng khi đối diện với sản phẩm giả, sản phẩm nhái thường khó phân biệt với hàng thật, đặc biệt trong những ngành hàng có tính tiêu chuẩn hóa cao như thực phẩm, mỹ phẩm hay hàng tiêu dùng nhanh. Khi sản phẩm nhái xuất hiện tràn lan với mức giá rẻ hơn, một bộ phận khách hàng dễ bị đánh lừa hoặc bị hấp dẫn bởi giá cả. Điều này dẫn đến sự dịch chuyển nhu cầu tiêu dùng sang hàng hóa giả mạo, trực tiếp làm giảm doanh thu và co hẹp thị phần của doanh nghiệp chính danh.
Nêu những vấn đề tổn thất của doanh nghiệp, LS Thảo cho rằng, bên cạnh những tổn thất vô hình về doanh thu và uy tín, doanh nghiệp còn phải đối mặt với chi phí pháp lý và quản trị khủng hoảng ngày càng lớn. Và để bảo vệ thương hiệu, họ buộc phải đầu tư nguồn lực vào việc giám sát thị trường, phát hiện và thu thập chứng cứ vi phạm. Các thủ tục khiếu nại, khởi kiện kéo dài, phức tạp không chỉ tiêu tốn tài chính mà còn làm phân tán nguồn lực quản trị, ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất – kinh doanh cốt lõi.
Lấy dẫn chứng về một số vụ việc điển hình, LS Thảo cho biết trong thực tiễn tư vấn của TAT Law Firm, một trong những vụ điển hình và nhức nhối nhất hiện này là vụ xâm phạm thương hiệu Nhựa Bình Minh - một thương hiệu gần 50 năm gây dựng uy tín, đang đối mặt với sự mạo danh chỉ vì khác một chữ “Việt”.
Cụ thể, Công ty CP Nhựa Bình Minh tiền thân Nhà máy Công tư hợp danh Nhựa Bình Minh, được thành lập ngày 16/11/1977 trực thuộc Tổng Công ty Nghệ phẩm - Bộ Công nghiệp. Năm 2004, sau khi tiến hành cổ phần hoá Công ty lấy tên là Công ty CP Nhựa Bình Minh. Nhựa Bình Minh là doanh nghiệp hàng đầu trong lĩnh vực sản xuất và phân phối ống nhựa. Với gần 50 năm hoạt động liên tục, công ty đã xây dựng hệ thống nhãn hiệu được bảo hộ tại Việt Nam, tiêu biểu như: “BÌNH MINH”, “BM”, “BM PLASCO”, “ỐNG NHỰA BÌNH MINH”, “NHỰA BÌNH MINH”…
Tuy nhiên, vào năm 2022, một doanh nghiệp mới thành lập sau với tên hầu như giống hệt chỉ khác một chữ “Việt” cùng sản xuất kinh doanh ống nhựa và sử dụng dấu hiệu có chứa “BÌNH MINH” trên bao bì, sản phẩm, hệ thống phân phối và nền tảng truyền thông. Hành vi này đã gây nhầm lẫn rõ rệt về nguồn gốc hàng hóa trong nhận thức của người tiêu dùng, nhà thầu và đối tác phân phối.
“TAT Law Firm là đơn vị đồng hành cùng Nhựa Bình Minh, chúng tôi hiểu rằng Công ty đã phải mất nhiều công sức, thời gian, chi phí cho việc đấu tranh bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình từ việc điều tra, xác minh thu thập tài liệu chứng cứ, yêu cầu giám định, kiến nghị cơ quan nhà nước có thẩm quyền đến khởi kiện vụ án ra Toà án có thẩm quyền. Vụ việc này không chỉ là tranh chấp dân sự mà là cuộc chiến bảo vệ niềm tin thị trường”, LS Thảo nhấn mạnh.
Theo LS Thảo, từ kinh nghiệm thực tế tại vụ Nhựa Bình Minh mà TAT Law Firm đang xử lý, nhận thấy: nếu không có hệ thống giám định linh hoạt, không có Toà án chuyên trách về SHTT đủ mạnh, thì ngay cả những thương hiệu quốc dân như Nhựa Bình Minh cũng có thể bị tổn thương ngay chính thị trường nội địa.
“Bảo vệ thương hiệu là bảo vệ sống còn, làm thương hiệu không thể chỉ quảng bá, mà phải có chiến lược pháp lý song hành, Song, ngoài sự chủ động từ phía doanh nghiệp, Nhà nước cần tiếp tục hoàn thiện chính sách về đăng ký và công nhận quyền ưu tiên sử dụng nhãn hiệu, đồng thời xây dựng cơ chế ngăn chặn việc đăng ký với mục đích chiếm đoạt, nhằm bảo đảm sự công bằng, minh bạch và ổn định cho môi trường kinh doanh”, LS Thảo nói.
Cần có giải pháp khắc phục
Theo LS Thảo, để khắc phục những điểm nghẽn hiện tại trong công tác bảo vệ thương hiệu, việc hoàn thiện chính sách và cơ chế thực thi là yêu cầu cấp bách. Song, trước hết, cần tiếp tục hoàn thiện cơ chế vận hành của Tòa chuyên trách về sở hữu trí tuệ đã được quy định trong Nghị quyết số 81/2025/NQ-UBTVQH15, với phạm vi thẩm quyền phân bổ cho Tòa án nhân dân khu vực 2 (Hà Nội) và khu vực 1 (Thành phố Hồ Chí Minh). Việc thành lập hai trung tâm xét xử này là một bước tiến quan trọng, thể hiện quyết tâm nâng cao tính chuyên môn trong xử lý các tranh chấp dân sự, kinh doanh, thương mại, cũng như các vụ án hành chính liên quan đến sở hữu trí tuệ và chuyển giao công nghệ. Tuy nhiên, để cơ chế này phát huy hiệu quả thực chất, cần tập trung vào một số phương diện, như:
Một là, cần bảo đảm nguồn nhân lực chuyên sâu cho các Tòa chuyên trách SHTT, thông qua việc đào tạo thẩm phán, thư ký tòa án và đội ngũ cán bộ có kiến thức vững vàng về sở hữu trí tuệ, công nghệ và thương mại.
Hai là, cần xây dựng quy trình tố tụng nhanh gọn, minh bạch nhằm rút ngắn thời gian xét xử, tạo điều kiện cho doanh nghiệp sớm được bảo vệ quyền lợi hợp pháp.
Ba là, nên thiết lập cơ chế công khai, minh bạch trong công bố bản án, quyết định liên quan đến sở hữu trí tuệ, qua đó tạo tiền lệ pháp lý rõ ràng, nâng cao tính dự đoán và sự ổn định trong thực thi.
Và cuối cùng, việc tăng cường hợp tác giữa Tòa chuyên trách và các cơ quan quản lý như Cục Sở hữu trí tuệ, lực lượng Quản lý thị trường, Công an kinh tế… cũng là yếu tố then chốt để đảm bảo tính đồng bộ và hiệu quả trong thực thi quyền.
Tuy nhiên, để đạt được điều này, LS Thảo cho rằng cần có sự đồng bộ trong cả ba trụ cột, gồm: khung chính sách đủ rõ ràng và phù hợp với thực tiễn; cơ chế thực thi đủ mạnh mẽ và hiệu quả để tạo sức răn đe. Và cuối cùng là hành động chủ động, kiên trì từ phía doanh nghiệp. Doanh nghiệp phải xem việc bảo vệ thương hiệu như một chiến lược lâu dài, song hành với đổi mới sáng tạo và mở rộng thị trường.