Vì sao các NHTW lo ngại bị cuốn vào "sóng ngầm" của Fed?

Các thống đốc ngân hàng trung ương ngày càng lo ngại rằng cơn bão chính trị đang xoay quanh Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) có thể sẽ cuốn họ theo.

Tổng thống Mỹ Donald Trump đang nỗ lực định hình lại Fed theo ý mình và gây áp lực để cơ quan này cắt giảm lãi suất, từ đó làm dấy lên những nghi vấn về khả năng duy trì tính độc lập và uy tín của FED trong việc kiểm soát lạm phát.

Bất mãn trước những bảo vệ pháp lý dành cho ban lãnh đạo Fed và nhiệm kỳ dài của các thành viên Hội đồng Thống đốc Fed, ông Trump đã gây áp lực mạnh mẽ buộc Chủ tịch Jerome Powell cắt giảm lãi suất, đồng thời thúc đẩy việc sa thải bà Lisa Cook, một thành viên Hội đồng Thống đốc Fed.

Nếu Fed phải nhượng bộ trước những áp lực đó, hoặc nếu ông Trump tìm ra cách để sa thải các thành viên Hội đồng Thống đốc Fed, thì điều đó có thể tạo ra một tiền lệ nguy hiểm, lan rộng từ châu Âu tới Nhật Bản, nơi các chuẩn mực đã thiết lập tính độc lập của chính sách tiền tệ cũng có thể bị tấn công bởi các chính trị gia trong nước.

“Những cuộc tấn công mang động cơ chính trị nhằm vào Fed tạo ra hiệu ứng tâm lý lan tỏa đến phần còn lại của thế giới, bao gồm cả châu Âu,” ông Olli Rehn, nhà hoạch định chính sách của Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) đến từ Phần Lan, phát biểu bên lề hội nghị thường niên của Fed tại Jackson Hole, Wyoming.

Các cuộc trao đổi với hàng chục lãnh đạo ngân hàng trung ương toàn cầu bên lề sự kiện tại dãy núi Grand Teton cho thấy rằng viễn cảnh Fed đánh mất khả năng kiểm soát lạm phát do mất đi sự độc lập đang được họ xem như mối đe dọa trực tiếp tới vị thế của chính mình, cũng như tới sự ổn định kinh tế toàn cầu.

Họ cho rằng, điều này có thể dẫn đến sự hỗn loạn lớn trên các thị trường tài chính, với việc nhà đầu tư đòi hỏi mức lợi suất cao hơn để nắm giữ trái phiếu Mỹ và phải đánh giá lại vị thế của trái phiếu Kho bạc như là “huyết mạch” của hệ thống tài chính toàn cầu.

Nhiều ngân hàng trung ương trên thế giới đã bắt đầu chuẩn bị cho những hệ lụy tiềm tàng, khuyến cáo các ngân hàng trong nước theo dõi kỹ mức độ tiếp xúc với đồng đô la Mỹ.

Quan trọng hơn, nếu Fed thực sự phải nhượng bộ, thì một kỷ nguyên ổn định giá cả tương đối, vốn đã được duy trì từ sau thời Chủ tịch Fed Paul Volcker khi ông dập tắt lạm phát cao cách đây 40 năm, sẽ có nguy cơ kết thúc.

Kể từ đó, ngày càng nhiều ngân hàng trung ương trên thế giới học theo mô hình của Fed: tính độc lập chính trị và tập trung vào một mục tiêu duy nhất, đối với phần lớn quốc gia là giữ lạm phát ở gần mức 2%.

Theo ông Joachim Nagel, Chủ tịch Ngân hàng Bundesbank và thành viên Hội đồng Thống đốc ECB: “Đây là lời nhắc nhở rằng sự độc lập không thể xem là điều hiển nhiên. Chúng ta phải thực hiện đúng vai trò của mình và làm rõ rằng tính độc lập là điều kiện tiên quyết bắt buộc để giữ ổn định giá cả.”

Cho đến thời điểm hiện tại, các thị trường vẫn chưa thể hiện mối lo ngại sâu sắc về sự độc lập của Fed. Thị trường chứng khoán Mỹ vẫn đang tăng mạnh, và chưa có sự gia tăng đáng kể nào trong lợi suất trái phiếu Kho bạc hay kỳ vọng lạm phát, những dấu hiệu thường cho thấy niềm tin vào Fed đang lung lay.

Mặc dù ông Trump có thể bổ nhiệm Chủ tịch Fed mới sau khi nhiệm kỳ của ông Powell kết thúc vào tháng 5 năm sau, nhưng ông sẽ cần bổ nhiệm thêm 7 thành viên khác trong Hội đồng Thống đốc Fed, thì mới có thể chiếm đa số.

Ngoài ra, hệ thống 12 ngân hàng dự trữ liên bang khu vực, nơi các lãnh đạo thay phiên bỏ phiếu về chính sách lãi suất, cũng là lực lượng cân bằng thêm, bởi họ được bổ nhiệm bởi các hội đồng địa phương, giúp tách rời ảnh hưởng từ chính quyền liên bang.

Tuy nhiên, mối quan hệ căng thẳng giữa ông Trump và Fed đã khiến các lãnh đạo ngân hàng trung ương khác ý thức sâu sắc hơn về sự mong manh của tính độc lập mà họ đang có.

Ngay cả ECB, vốn có sự tự chủ được bảo đảm trong các quy định của Liên minh châu Âu, cũng từng phải đấu tranh mạnh mẽ để chứng minh vị thế của mình.

Cơ quan này từng bị cáo buộc là “tài trợ gián tiếp cho chính phủ” khi thực hiện chương trình mua trái phiếu quy mô lớn nhằm tránh giảm phát cách đây một thập kỷ, và đã phải đối mặt với nhiều vụ kiện nhằm ngăn chặn các hoạt động đó.

Các đảng phái cánh tả và cánh hữu tại các quốc gia như Italia, Đức và Pháp cũng từng nhiều lần chỉ trích ngân hàng trung ương.

Tại nhiều nước khác, việc bổ nhiệm thống đốc ngân hàng trung ương trở thành một cuộc tranh cãi chính trị. Ví dụ, Thống đốc ngân hàng trung ương Latvia Martins Kazaks bị chỉ trích vì không làm theo mong muốn của chính phủ trong quá trình tái bổ nhiệm. Tại Slovenia, nước này đã không có thống đốc ngân hàng trung ương kể từ tháng 1/2025 do tranh cãi giữa các đảng phái.

Tại Nhật Bản, trước đây Thủ tướng Shinzo Abe từng công khai chỉ trích Thống đốc NHTW Masaaki Shirakawa vì không hành động đủ mạnh để chấm dứt giảm phát, và đã đích thân lựa chọn ông Haruhiko Kuroda để thay thế vào năm 2013, chỉ vài tuần trước khi nhiệm kỳ của ông Shirakawa kết thúc.

Sau đó, ông Kuroda đã triển khai một chương trình mua tài sản quy mô lớn, góp phần làm yếu đồng yên và thúc đẩy tăng trưởng, nhưng cũng khiến nhiều nhà hoạch định chính sách truyền thống lo ngại vì Ngân hàng Trung ương Nhật trở thành chủ nợ lớn nhất của chính phủ nước này.

Ông Trump từng tuyên bố rằng thời điểm kết thúc nhiệm kỳ của ông Powell vào tháng 5 năm sau “không thể đến sớm hơn”, và đã công khai bắt đầu quá trình lựa chọn người kế nhiệm.

Các động thái của ông Trump có thể khuyến khích các chính phủ khác trên thế giới, đặc biệt là những chính phủ có xu hướng dân túy, tìm cách kiểm soát các ngân hàng trung ương của chính họ. Điều này có thể tạo điều kiện cho lạm phát toàn cầu gia tăng và thị trường tài chính biến động mạnh hơn.

“Việc kiểm soát Fed sẽ là một tiền lệ rất xấu cho các chính phủ khác,” ông Maury Obstfeld, thành viên cấp cao tại Viện Kinh tế Quốc tế Peterson và cựu kinh tế trưởng của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), nhận định.

Cẩm Anh