Nhà máy "Bóng tối"
Trí tuệ nhân tạo (AI), robot và thị giác máy tính đang mở ra một kỷ nguyên sản xuất hoàn toàn mới, nơi con người không còn là trung tâm của dây chuyền sản xuất, mà chỉ thiết kế và điều khiển từ xa.
Việt Nam đang từng bước tiến vào kỷ nguyên đó với tham vọng trở thành trung tâm sản xuất thông minh của khu vực.
Sản xuất “thần tốc”
Tại Xương Bình (Trung Quốc), Xiaomi vừa đưa vào vận hành một nhà máy “bóng tối” – nơi sản xuất smartphone với tỷ lệ tự động hóa gần như tuyệt đối. Nhà máy này hoạt động 24/7 không cần con người, đạt năng suất đáng kinh ngạc: mỗi giây sản xuất một chiếc điện thoại. Không có công nhân, không cần ánh sáng, không cần điều hòa – chỉ có robot, AI và thị giác máy tính phối hợp nhịp nhàng để tạo ra sản phẩm.
Nhà máy “bóng tối” là mô hình sản xuất nơi mọi quy trình – từ xử lý nguyên liệu, lắp ráp, kiểm tra chất lượng, đóng gói đến vận chuyển – đều được thực hiện bởi hệ thống tự động. Không có con người làm việc trực tiếp, nhà máy có thể vận hành liên tục, không nghỉ, không cần ánh sáng hay điều kiện môi trường như nhà máy truyền thống. Điều này giúp tiết kiệm chi phí năng lượng, giảm thiểu sai sót và tăng độ chính xác trong sản xuất.
Tuy nhiên, con người không hoàn toàn bị thay thế. Họ đảm nhận những vai trò cao hơn như thiết kế, lập trình, giám sát từ xa, bảo trì máy móc và xử lý các tình huống phức tạp.
Bộ ba quyền lực
Nếu một công nhân cần bộ não, đôi tay và đôi mắt để làm việc, thì trong nhà máy “bóng tối”, ba yếu tố tương ứng chính là AI, robot và thị giác máy tính. Trong đó, AI đóng vai trò là “bộ não” điều hành toàn bộ nhà máy. AI không chỉ thực hiện các lệnh lập trình sẵn, mà còn có khả năng học hỏi, phân tích dữ liệu theo thời gian thực và đưa ra quyết định thông minh. AI giúp tối ưu hóa mọi khâu sản xuất, từ dự đoán nhu cầu nguyên liệu, tự động đặt hàng đến điều phối vận chuyển.
Robot là “tay chân” thực hiện các công việc vật lý – từ lắp ráp, hàn, cắt đến đóng gói. Chúng có thể làm việc không mệt mỏi, chính xác và an toàn hơn con người, đặc biệt trong các nhiệm vụ lặp đi lặp lại hoặc nguy hiểm.
Thị giác máy tính là “đôi mắt” giúp hệ thống nhìn và hiểu môi trường xung quanh. Đây là một nhánh của AI, sử dụng camera thông minh và thuật toán học sâu để phân tích hình ảnh, phát hiện lỗi sản phẩm và hướng dẫn robot thực hiện các nhiệm vụ phức tạp.
Tại Việt Nam, nhiều doanh nghiệp đã bắt đầu ứng dụng các công nghệ này. Chẳng hạn, FPT Software hợp tác với Tokyo Electron phát triển SemiKong – một mô hình AI mã nguồn mở dùng trong sản xuất chip, có khả năng phát hiện lỗi vi mô trên bề mặt wafer. Hay tại một nhà máy nội thất ở Bình Dương, camera AI được triển khai để giám sát quy trình cắt gỗ, đảm bảo độ chính xác từng milimet và giảm thiểu lãng phí.
Tiềm năng lớn
Theo Global Growth Insights, thị trường nhà máy thông minh toàn cầu năm 2024 đạt 198,7 tỷ USD và dự kiến sẽ tăng lên 677,4 tỷ USD vào năm 2033, với tốc độ tăng trưởng kép hàng năm (CAGR) 14,6%. Tại Việt Nam, theo báo cáo của IMARC Group, thị trường này dự kiến tăng trưởng với CAGR 10,3% trong giai đoạn 2025–2033, nhờ sự tích hợp mạnh mẽ của AI, IoT và robot.
Đặc biệt, các doanh nghiệp nhỏ và vừa có thể tận dụng các giải pháp AI giá rẻ như phần mềm mã nguồn mở hoặc dịch vụ đám mây để triển khai tự động hóa mà không cần đầu tư lớn. Các công ty giao vận như Tiki hay Giao Hàng Nhanh cũng đang ứng dụng AI để tối ưu hóa lộ trình giao hàng và quản lý kho tự động – một bước tiến gần hơn đến mô hình nhà máy “bóng tối”.
Thách thức nào phía trước?
Dù tiềm năng lớn, Việt Nam vẫn đối mặt với nhiều thách thức. Một trong những rào cản lớn nhất là thiếu hụt nhân lực chất lượng cao. Theo Innovature, chỉ khoảng 10% nhu cầu nhân lực AI tại Việt Nam hiện được đáp ứng, với khoảng cách thiếu hụt lên đến 150.000 lao động vào năm 2025. Để giải quyết, các trường đại học như Đại học Bách khoa Hà Nội và Đại học Công nghệ TP HCM đã triển khai các chương trình đào tạo chuyên sâu về AI và thị giác máy tính.
Về mặt tài chính, chi phí đầu tư ban đầu cho công nghệ cao vẫn là gánh nặng với nhiều doanh nghiệp. Tuy nhiên, Chính phủ đang có những chính sách hỗ trợ mạnh mẽ. Luật Công nghiệp công nghệ số miễn thuế thu nhập cá nhân cho chuyên gia AI làm việc trong các khu công nghệ tập trung – một động lực lớn để thu hút nhân tài và thúc đẩy phát triển nhà máy thông minh.
Nhà máy “bóng tối” không chỉ là một xu hướng công nghệ, mà còn là biểu tượng cho tham vọng của Việt Nam trong việc trở thành trung tâm sản xuất thông minh của khu vực. Với sự hỗ trợ từ Chính phủ, đầu tư từ các tập đoàn lớn như NVIDIA, FPT, cùng sự phát triển của AI và thị giác máy tính, Việt Nam đang tiến gần hơn đến việc hiện thực hóa tầm nhìn này.
Trong tương lai, nhà máy “bóng tối” có thể trở thành tiêu chuẩn mới, không chỉ trong các ngành công nghiệp lớn như điện tử, ô tô mà còn lan tỏa đến các lĩnh vực truyền thống như dệt may và nông nghiệp. Đó không chỉ là cuộc cách mạng công nghệ, mà còn là bước chuyển mình chiến lược của nền sản xuất Việt Nam.