Nhật Bản bất ngờ đầu tư mạnh vào Mỹ vì đâu?
Trong 7 tháng đầu năm nay, đầu tư vào Mỹ chiếm đến 47% tổng số vốn đầu tư ra nước ngoài của Nhật, tăng 20% so với cùng kỳ năm trước, mức cao nhất 10 năm nay.
Nhật Bản đang gia tăng đầu tư vào Mỹ, từ thép, năng lượng đến công nghệ. Tuy nhiên, thỏa thuận trị giá hàng trăm tỷ USD gần đây khiến Tokyo rơi vào thế bị động trước những toan tính chính trị của Washington dưới nhiệm kỳ Tổng thống Donald Trump.
Cụ thể, đầu tháng 9 này, Nhật Bản vừa ký một thỏa thuận với cam kết đầu tư tổng cộng 550 tỷ USD vào Mỹ. Điều đặc biệt là chính ông Trump sẽ là người lựa chọn các dự án từ các đề xuất của một ủy ban đầu tư cũng toàn là quan chức phía Mỹ. Đổi lại, Nhật Bản sẽ đạt được mức thuế nhập khẩu xe hơi thấp hơn từ Mỹ.
Trong thỏa thuận, các lĩnh vực được ưu tiên là năng lượng, chất bán dẫn và dược phẩm. Chẳng hạn, dự án đường ống dẫn khí LNG Alaska trị giá 44 tỷ USD được coi là một trong những ứng viên hàng đầu. Theo nguyên tắc, các dự án này sẽ gắn chặt với doanh nghiệp Nhật, từ cung cấp linh kiện cho các nhà máy điện đến thiết bị và vật liệu sản xuất chip.
Tuy nhiên, bản ghi nhớ hợp tác (MOU) của thỏa thuận này không có tính ràng buộc pháp lý và đặt Nhật vào thế rất bị động. Ngoài ra, Mỹ có thể nâng thuế trở lại nếu Tokyo không thực hiện đúng tiến độ (hạn chót 1/2029 - cuối nhiệm kỳ của ông Trump). Một quan chức kinh tế cấp cao của Nhật Bản thừa nhận rằng họ chưa biết mọi chuyện sẽ đi đến đâu dưới chính quyền ông Trump.
Song song với các thỏa thuận chính trị, dòng vốn đầu tư của doanh nghiệp Nhật vào Mỹ cũng tăng trưởng mạnh. Theo Bộ Tài chính Nhật, trong 7 tháng đầu năm 2025, vốn đầu tư trực tiếp ra nước ngoài (FDI) của Nhật đạt 55,89 nghìn tỷ yên, trong đó 47% đổ vào Mỹ, tăng 20% so với cùng kỳ, lên 26,18 nghìn tỷ yên (177 tỷ USD). Đây là tỷ trọng cao nhất kể từ năm 2014.
Hoạt động mua bán sáp nhập (M&A) tại Mỹ tăng gấp đôi, đạt 25,5 tỷ USD. Nổi bật nhất là thương vụ Nippon Steel thâu tóm U.S. Steel với giá 14,9 tỷ USD vào tháng 6, hay Toppan Holdings mua lại một phần nhà sản xuất bao bì lớn tại Mỹ trị giá 1,8 tỷ USD. Toyota Tsusho cũng gia nhập xu hướng khi mua công ty tái chế ô tô của Mỹ với giá 900 triệu USD.
Ngoài ra, nhiều tập đoàn Nhật mở rộng sản xuất tại Mỹ. Nissei Plastic Industrial đã khánh thành nhà máy ép nhựa mới ở Mỹ vào tháng 2, còn Toto chuẩn bị khai trương nhà máy thiết bị phòng tắm đầu tiên tại Mỹ sau gần ba thập kỷ. Hitachi Energy công bố kế hoạch đầu tư hơn 1 tỷ USD để tăng năng lực sản xuất.
Động thái tăng cường đầu tư vào Mỹ đã kéo theo sự chậm lại hoặc sụt giảm đầu tư tại các khu vực khác. Cụ thể, đầu tư của Nhật Bản vào Mexico giảm 21% trong giai đoạn tháng 1 đến tháng 7, do các công ty trở nên thận trọng hơn trước nguy cơ thuế quan của Trump làm tăng chi phí xuất khẩu sang Mỹ. Đầu tư vào Trung Quốc cũng giảm 6%, đánh dấu quý giảm thứ tư liên tiếp, xuất phát từ những lo ngại về xung đột thương mại Mỹ-Trung và an ninh kinh tế.
Mặc dù vậy, với sự hậu thuẫn từ Mỹ, bao gồm đất đai, điện nước và hạ tầng cần thiết, các dự án đầu tư của Nhật tại Mỹ sẽ có nhiều cơ hội thành công. Hình thức cho vay không truy đòi - khoản vay mà trong trường hợp người vay không trả được nợ, bên cho vay chỉ có quyền thu hồi tài sản thế chấp để bù đắp, chứ không được phép yêu cầu người vay bồi thường phần nợ còn thiếu bằng bất kỳ tài sản cá nhân nào khác. Tuy vậy, nếu Tokyo từ chối tài trợ một dự án do ông Trump lựa chọn, Mỹ hoàn toàn có thể áp thuế quan trở lại đối với Nhật Bản.
Dĩ nhiên, Nhật không hoàn toàn lép vế trong thỏa thuận này, bởi hầu hết dự án đều sẽ được thống nhất thông qua cơ chế tham vấn song phương. Giải thích cụ thể hơn, hai bên sẽ thành lập một cơ quan tham vấn với sự có mặt của quan chức hai nước. Cơ quan này tham vấn cho ủy ban đầu tư (gồm toàn người Mỹ đã đề cập ở trên) và ủy ban đầu tư sẽ đề xuất cho Tổng thống Trump để đưa ra quyết định cuối cùng.
Bất chấp việc đối mặt với chi phí sản xuất và vật liệu cao tại Mỹ, Nhật Bản vẫn duy trì vị thế là nhà đầu tư lớn nhất tại quốc gia này, với tổng vốn FDI đạt 819,2 tỷ USD tính đến cuối 2024, và xu hướng này chắc chắn sẽ còn tiếp diễn trong năm 2025. Song, đằng sau những con số ấn tượng là một thực tế rõ ràng: các khoản đầu tư khổng lồ của Nhật tại Mỹ đang bị chi phối mạnh mẽ bởi chính sách khó lường của Tổng thống Trump. Những điều đó vừa mở ra cơ hội, vừa tiềm ẩn nhiều rủi ro cho Tokyo.