Giải “bài toán vốn” cho khởi nghiệp sáng tạo
Việc thiếu hụt doanh nghiệp khỏi nghiệp sáng tạo tiến xa hơn các vòng đầu (Pre-seed và Seed) thể hiện nhu cầu cấp thiết về vốn và hỗ trợ phát triển từ các nguồn lực tài chính, chuyên môn.
So với khu vực, Việt Nam dao động giữa vị trí thứ ba và thứ tư khu vực Đông Nam Á về số lượng thương vụ và giá trị đầu tư. Một điểm sáng là các nhà đầu tư quốc tế như Singapore và Hàn Quốc vẫn tiếp tục gia tăng sự quan tâm đối với các startup Việt Nam.
Thách thức đan xen cơ hội
Theo Khảo sát “Đổi mới và Khởi nghiệp hướng tới các mục tiêu phát triển bền vững và bài học rút ra từ thực tiễn cho Việt Nam” năm 2024 được thực hiện bởi Văn phòng Đề án 844 - Bộ Khoa học và Công nghệ, phần lớn doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo (KNST) tại Việt Nam đang ở giai đoạn gọi vốn ban đầu, với 45,14% tập trung ở vòng Pre-seed và 30,56% ở vòng Seed.
Tỷ lệ cao ở vòng Pre-seed và Seed phản ánh nhu cầu lớn về vốn ở giai đoạn đầu và phần nào thấy được sự hạn chế trong việc mở rộng quy mô và phát triển mạnh mẽ. Các doanh nghiệp tại vòng Series A chiếm 17,36%, trong khi tỷ lệ ở các vòng Series B và Series C lần lượt là 2,78% và 2,08%. Chỉ 2,08% doanh nghiệp đạt đến giai đoạn sau Series C, cho thấy rất ít doanh nghiệp đạt quy mô lớn.
Trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu đầy biến động, thị trường đầu tư vào KNST tại Việt Nam tiếp tục đối mặt với nhiều thách thức và cơ hội. Đầu tư mạo hiểm vào Việt Nam đã chậm lại trong năm thứ ba liên tiếp. Trong 9 tháng đầu năm 2024, tổng vốn đầu tư mạo hiểm được công bố đạt 372 triệu USD, phản ánh tâm lý thận trọng của các nhà đầu tư trước những bất ổn kinh tế và địa chính trị thế giới, đặc biệt sau giai đoạn tăng trưởng nóng vào năm 2021.
Các thương vụ lớn (trên 10 triệu USD) tiếp tục là tâm điểm, cho thấy sự quan tâm đặc biệt đến các doanh nghiệp trưởng thành với tiềm năng mở rộng quy mô. Từ mức đỉnh 1.186 thương vụ vào năm 2021, số lượng đã giảm xuống còn 366 thương vụ vào năm 2023, báo hiệu một giai đoạn điều chỉnh và cân nhắc kỹ lưỡng hơn từ các nhà đầu tư. Trong khi đó, các thương vụ nhỏ (dưới 10 triệu USD) tuy vẫn chiếm tỷ trọng đáng kể, nhưng sự tăng trưởng chậm hơn, từ 256 thương vụ năm 2021 giảm xuống 163 thương vụ năm 2023, thể hiện sự ưu tiên vốn cho các doanh nghiệp có tiềm năng lớn hơn.
Mặt khác, năm 2024, các doanh nghiệp KNST tại Việt Nam tự bỏ vốn đầu tư chiếm tỷ lệ vượt trội 93,98%, chứng minh sự phụ thuộc lớn vào nguồn lực của các sáng lập viên và cổ đông hiện tại. Điều này thể hiện sự cam kết mạnh mẽ và niềm tin của các nhà sáng lập đối với tiềm năng phát triển của doanh nghiệp, nhưng cũng phản ánh hạn chế trong khả năng tiếp cận các nguồn vốn bên ngoài, dẫn đến nguy cơ thiếu đa dạng trong chiến lược tài chính.
Những vướng mắc được chỉ ra
Theo Bộ Khoa học và Công nghệ, hiện có hơn 200 quỹ đầu tư nước ngoài hoạt động tại Việt Nam, nhưng sau gần 10 năm xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo, hành lang pháp lý cho hoạt động của các quỹ đầu tư mạo hiểm vẫn chưa được hoàn thiện. Nhiều ý kiến quý báu của các nhà đầu tư trong nước, quốc tế có kinh nghiệm và hiểu biết về thị trường Việt đã chỉ ra những vướng mắc về đầu tư và hỗ trợ tài chính.
Cụ thể, các doanh nghiệp KNST hoạt động, được ươm tạo tại Việt Nam khi đủ điều kiện gọi vốn đầu tư thì phải thành lập pháp nhân tại nước ngoài như Singapore để gọi vốn và hoạt động. Việt Nam còn chưa thu hút nhiều tập đoàn lớn tham gia hỗ trợ, dẫn dắt và đầu tư cho KNST tại các địa phương. Một số nhiệm vụ hỗ trợ doanh nghiệp KNST tại địa phương phải tạm dừng triển khai do gặp khó khăn trong việc xác định đối tượng hỗ trợ.
Thêm nữa, các Trung tâm hỗ trợ khởi nghiệp trong các trường đại học hoạt động còn yếu, thiếu định hướng, thiếu cơ chế, nguồn lực. Kinh phí đầu tư cho hoạt động khởi nghiệp trong các cơ sở giáo dục đại học không được cấp thường xuyên mà chủ yếu cấp theo các hoạt động nên rất khó khăn trong việc xây dựng và hoạch định kế hoạch.
Các Quỹ đầu tư mạo hiểm, quỹ đầu tư thiên thần chưa quan tâm đến các hoạt động đầu tư cho các dự án khởi nghiệp, nhất là dự án của học sinh – sinh viên; chưa thành lập được các Quỹ cộng đồng, quỹ quyên tặng (Endowment Fund) để đầu tư ban đầu cho các dự án khởi nghiệp của học sinh - sinh viên. Theo chuyên gia khởi nghiệp sáng tạo – ông Lý Đình Quân, Tổng giám đốc Vườn ươm Sông Hàn, đó là do các nhà đầu tư e ngại gặp nhiều rủi ro lớn cho đầu tư; họ thiếu kiến thức và kinh nghiệm dòi hỏi phải có môi trường và thời gian. Thêm nữa, họ thiếu công cụ và nền tảng giám sát.