Hạn chế của startup khi hút vốn đầu tư

Doanh nghiệp khởi nghiệp luôn luôn mong muốn nhận được sự quan tâm và rót vốn từ các nhà đầu tư nhưng các quỹ đầu tư mạo hiểm (VC) và nhà đầu tư thiên thần (Angel) chưa thực sự quan tâm. Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp đã có dịp trao đổi với ông Nguyễn Tiến Trung, chuyên gia - huấn luyện viên khởi nghiệp sáng tạo, Phó Chủ tịch Hội đồng Cố vấn Khởi nghiệp Đổi mới sáng tạo Quốc gia – VSMA về nội dung trên.

- Xin ông cho biết một số qui định hiện nay về ưu đãi dành cho đầu tư vào các dự án khởi nghiệp sáng tạo (KNST)?

Theo tôi được biết, Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo có qui định: thu nhập của nhà đầu tư cá nhân, chuyên gia làm việc cho dự án khởi nghiệp sáng tạo, sáng lập viên doanh nghiệp KNST, nhà đầu tư cá nhân góp vốn vào quỹ đầu tư mạo hiểm được miễn thuế.
Nghị quyết 98 thí điểm cơ chế đặc thù cho Thành phố Hồ Chí Minh qui định miễn thuế thu nhập doanh nghiệp trong thời hạn 5 năm kể tư thời điểm phát sinh thuế thu nhập phải nộp đối với thu nhập phải nộp từ hoạt động KNST của doanh nghiệp KNST; Miễn thuế thu nhập cá nhân, thuế thu nhập doanh nghiệp của các nhân, tổ chức có khoản thu nhập từ chuyển nhượng vốn góp, quyền góp vốn vào doanh nghiệp KNST trên địa bàn thành phố.

Luật Thủ đô qui định miễn thuế thu nhập cá nhân, thuế thu nhập doanh nghiệp của các cá nhân, tổ chức có khoản thu nhập từ chuyển nhượng góp vốn, quyền góp vốn vào doanh nghiệp KNST trên địa bàn thành phố.

- Mặc dù đã có những qui định về khuyến khích đầu tư nhưng các dự án khởi nghiệp vẫn chưa hấp dẫn nhà đầu tư. Theo ông đâu là nguyên nhân?

Nguyên nhân lớn nhất ở phía các dự án khởi nghiệp chất lượng chưa cao, độ hoàn thiện dự án còn hạn chế, các số liệu kinh doanh chưa thực sự thuyết phục và không chứng minh được mô hình kinh doanh bền vững, có khả năng tăng trưởng mạnh mẽ. Bên cạnh đó, đội nhóm (team) cũng là vấn đề đặc biệt cần quan tâm. Do trong team thường thiếu 1 người đồng hành phụ trách tài chính, nên nhiều số liệu của dự án không minh bạch về thuế, nghĩa vụ và báo cáo, ghi nhận, hạch toán tài chính rất sơ sài.

Ngoài tài chính, marketing, bán hàng cũng là điểm yếu lớn của các dự án khởi nghiệp. Nhiều dự án quá đặt trọng tâm vào làm sản phẩm hoàn hảo mà bỏ qua khâu bán hàng, phát triển và chăm sóc khách hàng, khâu quan trọng nhất của một doanh nghiệp.

Vấn đề cuối cùng ở phần này là tư duy và tầm nhìn hạn chế. Nhiều dự án vẫn mang tư duy hộ kinh doanh, hợp tác xã đi gọi vốn, không dám mạo hiểm để phát triển đột phá, thị trường manh mún, nhỏ lẻ dẫn tới quy mô thị trường không đủ lớn để hấp dẫn nhà đầu tư quan tâm.

Một yếu tố khác là các founder không dám chia sẻ cổ phần, sợ mất quyền kiểm soát doanh nghiệp, tư duy không dám lớn. Họ không chấp nhận miếng bánh nhỏ của một chiếc bánh lớn (chỉ thích chiếm cổ phần lớn của một doanh nghiệp nhỏ chứ không chấp nhận cổ phần ít của một doanh nghiệp được định giá cao).

Vấn đề pháp lý và cơ chế đầu tư vẫn còn nhiều hạn chế, chưa có luật, hướng dẫn cụ thể cho những trường hợp startups đổi mới sáng tạo. Nhiều phương thức gọi vốn bằng những công cụ phổ biến trên thế giới như convertible note (Trái phiếu chuyển đổi), SAFE note: Simple Agreement for Future Equity (một dạng cam kết nhận cổ phần trong tương lai, không phải nợ, không có lãi suất, không có ngày đáo hạn) nhưng chưa được luật Việt Nam công nhận rõ ràng.

- Bên cạnh những điểm yếu của dự án khởi nghiệp, theo ông các nhà đầu tư thiên thần và quỹ đầu tư mạo hiểm có hạn chế gì không?

Tại Việt Nam nhiều nhà đầu tư không hiểu bản chất của đầu tư thiên thần, không chịu được rủi ro trong đầu tư. Các quỹ đầu tư VC thiên về các deal size (thương vụ) lớn. Ở Việt Nam chưa có nhiều startup đáp ứng được tiêu chí đó. Yêu cầu của các quỹ đầu tư VC thường tập trung vào các startups phục vụ thị trường lớn, thị trường quốc tế (go global). Họ đòi hỏi sự minh bạch về tài chính, pháp lý, môi trường kinh doanh lành mạnh.

Trong khi đó, các startups với các ý tưởng mới mẻ thậm chí chưa có trong hành lang luật, đòi hỏi những sandbox thử nghiệm trước khi luật hoá. Đến thời điểm hiện tại, chưa có nhiều startups ở Việt Nam có những thương vụ thoái vốn đủ hấp dẫn các quỹ đầu tư tham gia rót vốn. Quy mô các quỹ đầu tư khởi nghiệp ở Việt Nam còn hạn chế dẫn tới việc lựa chọn các startups đầu tư thường khắt khe hơn.

Một điểm không kém phần quan trọng là thiếu sự tin tưởng giữa nhà đầu tư thiên thần, quỹ đầu tư mạo hiểm với các nhà khởi nghiệp. Nhà đầu tư, quỹ đầu tư quan ngại về năng lực sử dụng vốn của nhà khởi nghiệp dẫn tới nhiều quy định chặt chẽ với họ làm giảm sự sáng tạo từ các nhà khởi nghiệp.

- Trân trọng cảm ơn ông!

Thanh Hương