NĂNG LƯỢNG TÁI TẠO: Lấp khoảng trống pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa
Việc lấp đầy khoảng trống pháp lý cho mô hình bên thứ ba cung cấp điện tái tạo cho khối doanh nghiệp vừa và nhỏ không chỉ là đề xuất chính sách mà còn là mệnh lệnh từ thực tiễn.
Chiều nay (25/9), dưới sự chỉ đạo của Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp phối hợp với Hiệp hội Năng lượng sạch Việt Nam Văn phòng đại diện tại TP HCM, Viện Nghiên cứu ứng dụng Năng lượng thông minh (iSEAR) và Tổng Công ty Điện lực TP HCM tổ chức Diễn đàn “Thúc đẩy điện tái tạo cho doanh nghiệp: Vấn đề đặt ra trong thực tiễn và giải pháp thực hiện”, tại TP HCM.
Tham dự Diễn đàn có ông Võ Tân Thành – Phó Chủ tịch VCCI; ông Trần Ngọc Liêm – Giám đốc VCCI chi nhánh khu vực TP HCM (VCCI-HCM) ông Trần Minh Hóa - Phó TP, Phòng Quản lý năng lượng Sở Công Thương TP HCM; ông Nguyễn Trung Hậu - Phó Trưởng phòng, Phòng Quản lý năng lượng, Sở Công thương tỉnh Đồng Nai; ông Phan Công Tiến - Giám đốc Viện nghiên cứu Ứng dụng Năng lượng thông minh (iSEAR); ông Trần Huỳnh Ngọc – Phó Giám đốc Trung tâm Đào tạo và Nghiên cứu phát triển, PECC2 (Công ty CP Tư vấn XD Điện 2); ông Tiêu Văn Đạt - Tổng Giám đốc, Công ty Cổ phần Tập đoàn DAT; ông Nguyễn Quang Tú - Trưởng phòng giải pháp Công ty TNHH Hoa Nam.
Về phía đơn vị tổ chức có sự tham dự của ông Bùi Trung Kiên – Phó Tổng Giám đốc Tổng Công ty Điện lực TP HCM; Nhà báo Nguyễn Tiến Dũng – Phó Tổng biên tập Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp; Nhà báo Phạm Hùng - Phó Tổng biên tập Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp; ông Nguyễn Xuân Quy – Phó Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng sạch Việt Nam, kiêm Trưởng Đại diện VP Hiệp hội tại TP HCM. Cùng sự tham dự của các chuyên gia từ các viện, trường, cơ quan nghiên cứu, lãnh đạo các Hiệp hội doanh nghiệp các địa phương, lãnh đạo các doanh nghiệp…
Phát biểu tại Diễn đàn, ông Nguyễn Xuân Quy - Phó Chủ tịch Hiệp Hội Năng lượng sạch Việt Nam, kiêm Trưởng Đại diện VP Hiệp hội tại TP HCM đánh giá vấn đề điện mặt trời áp mái là một chiến lược hết sức đúng đắn của Đảng và Nhà nước. Nếu làm đúng, chính sách về điện mặt trời áp mái sẽ có tác dụng rất to lớn, góp phần thúc đẩy phát triển an ninh năng lượng cũng như phát triển bền vững của đất nước. Song, vấn đề rủi ro hiện nay cần phải bít đó là khoảng trống pháp lý cho mô hình Bên thứ ba cung cấp điện tái tạo cho doanh nghiệp vừa và nhỏ.
Theo ông Quy, điện mặt trời áp mái mang lại nhiều lợi ích cho đất nước, như: một là, đảm bảo an ninh năng lượng: Tăng cường tự chủ quốc gia, giảm phụ thuộc vào nhập khẩu điện và nguyên nhân vật liệu liên quan, và cung cấp nhiều nguồn năng lượng phân tán cho hệ thống năng lượng quốc gia.
Hai là, hiệu quả kinh tế và triển khai - không tốn quỹ đất, tận dụng mái nhà, nhà xưởng, không phải chuyển đổi mục đích sử dụng, nên triển khai rất thuận lợi so với tất cả các dự án điện khác. Tận dụng hạ tầng sẵn có - tận dụng được hệ thống hạ tầng lưới điện của EVN, không cần đầu tư thêm. Triển khai nhanh chóng - dễ lắp đặt, chỉ cần một vài ngày đến một vài tuần là đã xong một hệ thống. Chi phí đầu tư thấp - do tiến bộ khoa học kỹ thuật, và đặc biệt là hiện nay cung đang vượt cầu đến ba lần, tổng cung khoảng 1800 GW, hấp thụ khoảng 600-700 GW. Vì thế, giá bán hiện nay rất rẻ và không thể rẻ hơn được nữa.
Ba là, lợi ích về môi trường và xã hội: khuyến khích mọi thành phần kinh tế, người dân và doanh nghiệp cùng tham gia sản xuất năng lượng sạch, phù hợp với chủ trương của Nhà nước.
Song ông Quy cũng nhấn mạnh rằng, một phần quan trọng mà chúng tôi muốn đề cập nhấn mạnh chính là vấn đề pháp lý. Cụ thể, Nghị định 57 tạo ra cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA), đột phá cho phép các nhà sản xuất điện tái tạo bán điện trực tiếp cho khách hàng tiêu thụ điện lớn. Tiếp theo là Nghị định 58 lại tập trung khuyến khích mạnh mẽ mô hình tự sản tự tiêu, giúp người dân và doanh nghiệp chủ động nguồn cung năng lượng. Đây là hai trụ cột chính sách vô cùng đúng đắn và kịp thời.
Tuy nhiên, khi soi chiếu vào thực tiễn, một khoảng trống pháp lý quan trọng đã xuất hiện nằm ngay giữa hai trụ cột này, đó là khối doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME).
Khối SME là xương sống của nền kinh tế, chiếm 97% tổng số doanh nghiệp, đóng góp 45% GDP của quốc gia, giải quyết việc làm cho trên 5 triệu lao động, khoảng 60% việc làm trong các doanh nghiệp.
Cụ thể, trên thực tế thì SME đang gặp khó khăn. Bởi, trên thực tế thì nhóm SME không phải là khách hàng tiêu thụ điện lớn để có thể tham gia cơ chế DPPA theo Nghị định 57. Thế nhưng họ lại gặp rất nhiều rào cản để có thể áp dụng hiệu quả mô hình tự sản tự tiêu theo Nghị định 58 bởi các lý do: hạn chế về vốn đầu tư ban đầu; thiếu chuyên môn kỹ thuật vì việc vận hành bảo trì hệ thống điện không phải là chuyên môn cốt lõi của họ; giới hạn về mặt bằng không gian lắp đặt khi nhiều doanh nghiệp thuê nhà xưởng, không sở hữu mái nhà hoặc không gian phù hợp.
Theo ông Quy, thực tế này tạo ra một nghịch lý đó là: khối doanh nghiệp năng động nhất, có nhu cầu sử dụng năng lượng sạch với giá cả cạnh tranh nhất, lại là đối tượng bị bỏ lại phía sau trong cuộc cách mạng năng lượng.
Và hệ quả trực tiếp từ khoảng trống này là một thực trạng đáng quan ngại: do nhu cầu cấp thiết, nhiều doanh nghiệp đã phải tự tìm giải pháp tình thế phổ biến như: ký kết hợp đồng cho thuê hệ thống năng lượng mặt trời, dù bản chất chính là mua bán điện; bên mua và bán thành lập một liên doanh để sản xuất điện rồi bán lại cho bên mua. Mô hình này giúp bên mua chứng minh có tham gia vào quá trình sản xuất nhưng lại vướng phải các vấn đề bất cập về kế toán và pháp lý, đặc biệt khi liên doanh xuất hóa đơn bán điện cho chính một trong các thành viên sáng lập của mình.
Theo ông Quy, nhìn chung tất cả những giải pháp tình thế này đều tiềm ẩn rủi ro lớn, thiếu minh bạch và không thể trở thành một giải pháp bền vững, nhân rộng quy mô lớn. Nhưng trên hết chúng lại là bằng chứng rõ ràng nhất cho thấy nhu cầu của thị trường là rất lớn.
Từ những bất cập trên, ông Quy kiến nghị nên chính thức hóa mô hình Bên thứ ba để hạn chế rủi ro. Trong đó, việc ban hành một khung pháp lý chính thức là vô cùng cấp bách. Bên cạnh đó, việc tồn tại khoảng trống pháp lý này sẽ dẫn đến những hệ quả không mong muốn như làm chậm quá trình chuyển đổi xanh, giảm sức cạnh tranh của SME và lãng phí nguồn lực xã hội.
Song, để giải quyết triệt để vấn đề này, Hiệp hội Năng lượng sạch Việt Nam đề xuất Chính phủ và các Bộ, ngành liên quan nghiên cứu và sớm ban hành các quy định chính thức hóa mô hình kinh doanh ESCO hay còn gọi là mô hình Bên thứ ba. Bởi, bản chất mô hình này rất đơn giản và hiệu quả. Đơn cử, một Bên thứ ba (nhà đầu tư chuyên nghiệp) sẽ bỏ 100% vốn để đầu tư, lắp đặt, vận hành và bảo trì hệ thống năng lượng tái tạo (ví dụ: điện mặt trời mái nhà) tại chính cơ sở của doanh nghiệp.
Mặt khác, doanh nghiệp không phải bỏ vốn đầu tư, chỉ cần ký hợp đồng mua điện trực tiếp từ bên thứ ba này với một giá cố định hoặc biến động nhưng ưu đãi hơn giá điện từ lưới điện quốc gia trong một thời gian nhất định (ví dụ: 15-20 năm). Và hết thời hạn hợp đồng, hệ thống năng lượng sẽ được chuyển giao lại cho doanh nghiệp.
“Khi triển khai mô hình bên thứ ba thì ba bên cùng có lợi. Trong đó, doanh nghiệp được dùng điện sạch, giá rẻ, ổn định mà không tốn chi phí đầu tư, từ đó tăng sức cạnh tranh. Nhà đầu tư có một mô hình kinh doanh rõ ràng, bền vững để phát triển các dự án năng lượng; Nhà nước và xã hội thúc đẩy mạnh mẽ xã hội hóa đầu tư, giảm áp lực lên lưới điện quốc gia, và nhanh tiến độ đạt được mục tiêu về năng lượng sạch và phát triển bền vững”, ông Quy nêu.
Tuy nhiên, để đảm bảo tính hiệu quả khi triển khai mô hình Bên thứ Ba cần chú ý:
Thứ nhất, ban hành văn bản pháp lý chính thức: cần có thông tư hoặc bổ sung vào các quy định hiện hành để công nhận mô hình kinh doanh này, quy định rõ quyền và nghĩa vụ của các bên (doanh nghiệp sử dụng điện, bên thứ ba đầu tư, và Tập đoàn Điện lực Việt Nam trong việc đấu nối và ghi nhận sản lượng).
Thứ hai, xây dựng hợp đồng mẫu: để đơn giản hóa thủ tục, giúp giảm thiểu thời gian và chi phí đàm phán của các bên.
Thứ ba, cần có cơ chế ưu đãi về thuế và tín dụng: Khuyến khích các nhà đầu tư tham gia thông qua chính sách ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp, miễn giảm thuế nhập khẩu thiết bị, và tiếp cận nguồn vốn tín dụng xanh với lãi suất ưu đãi.
Thứ tư, bán điện dư lên lưới thuận lợi hơn: cho phép các dự án phục vụ khối SME được bán phần điện dư vào các ngày cuối tuần, ngày lễ lên lưới điện quốc gia dễ dàng, thuận lợi hơn với giá hợp lý và có lợi cho nhà nước. Điều này không chỉ tạo thêm nguồn thu, tăng tính hấp dẫn cho các dự án, mà còn giúp tận dụng triệt để nguồn điện tạo ra, tránh thất thoát và lãng phí nguồn lực xã hội.
Bên cạnh đó, đẩy mạnh công tác tuyên truyền: phổ biến sâu rộng để người dân và doanh nghiệp hiểu rõ những lợi ích to lớn, lâu dài của việc đầu tư vào năng lượng sạch, đặc biệt là điện mặt trời áp mái, không chỉ về kinh tế mà còn về giá trị thương hiệu và phát triển bền vững.
Đồng thời, xây dựng và đưa ra các giải pháp hỗ trợ toàn diện, đặc biệt hướng tới khối SME, điển hình là giải pháp 0 đồng. Liên kết chặt chẽ với các nhà sản xuất và cung ứng vật tư, thiết bị uy tín trong và ngoài nước để đảm bảo chất lượng và tối ưu hóa chi phí cho các dự án. Những nỗ lực này chính là những bước đi thực tế để thử nghiệm và chứng minh tính hiệu quả của mô hình mà chúng tôi kiến nghị ở trên.
“Việc lấp đầy khoảng trống pháp lý cho mô hình bên thứ ba cung cấp điện tái tạo cho khối doanh nghiệp vừa và nhỏ không chỉ là đề xuất chính sách mà còn là mệnh lệnh từ thực tiễn để không một ai bị bỏ lại phía sau. Đây là chìa khóa để giải phóng nguồn lực xã hội, tạo ra một làn sóng đầu tư vào năng lượng sạch, và quan trọng nhất là tiếp sức cho xương sống của nền kinh tế Việt Nam vươn lên mạnh mẽ trong kỷ nguyên mới”, ông Quy nhấn mạnh.