Xây dựng văn hóa tiết kiệm từ hương ước, quy ước
Dự án Luật Tiết kiệm, chống lãng phí (sửa đổi) trở thành tâm điểm thảo luận, khi nhiều ý kiến đề nghị phải sửa đổi toàn diện, đồng bộ và sát thực tiễn hơn so với luật hiện hành năm 2013.
Ngày 30/9, tại Hội nghị Đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách, nhóm vấn đề kinh tế - tài chính tiếp tục thu hút sự quan tâm đặc biệt của các đại biểu.
Trong đó, dự án Luật Tiết kiệm, chống lãng phí (sửa đổi) trở thành tâm điểm thảo luận, khi nhiều ý kiến đề nghị phải sửa đổi toàn diện, đồng bộ và sát thực tiễn hơn so với luật hiện hành năm 2013.
Hoàn thiện luật để lan tỏa tinh thần tiết kiệm
Đại biểu Mai Văn Hải (Thanh Hoá) nhấn mạnh, việc sửa đổi luật lần này có ý nghĩa quan trọng nhằm thể chế hóa quan điểm, chủ trương của Đảng trong thực hành tiết kiệm, chống lãng phí. Thực tế, sau hơn 10 năm thi hành, Luật Tiết kiệm, chống lãng phí năm 2013 đã bộc lộ nhiều hạn chế, chưa bao quát hết đời sống kinh tế - xã hội.
Theo ông Hải, dự thảo hiện nay mới tập trung giải thích khái niệm “thực hành tiết kiệm, chống lãng phí” trong phạm vi khu vực công, trong khi khu vực tư nhân và nhân dân – vốn là đối tượng gắn trực tiếp với hoạt động sản xuất, kinh doanh và tiêu dùng – lại chưa được giải thích rõ. Đây là khoảng trống dễ dẫn tới cách hiểu khác nhau, khó áp dụng thống nhất. Do đó, ông đề nghị bổ sung quy định, làm rõ trách nhiệm và phạm vi tiết kiệm, chống lãng phí đối với người dân và khu vực tư nhân, từ đó tạo thành phong trào rộng khắp trong toàn xã hội.
Một điểm được nhiều đại biểu quan tâm là quy định về phát hiện, xử lý thông tin lãng phí. Đại biểu Mai Văn Hải chỉ ra rằng, dự thảo mới chỉ đề cập đến việc tiếp nhận thông tin qua báo chí, đơn thư, hoặc cơ quan cấp trên. Cách tiếp cận này còn hẹp, bỏ sót các kênh quan trọng như thanh tra, kiểm tra, kiểm toán, hay thông qua hoạt động giám sát của cơ quan dân cử.
Ông cũng lưu ý, việc xử lý thông tin còn quy định quá chung. Người đứng đầu cơ quan, tổ chức được giao trách nhiệm “kiểm tra, xem xét, kết luận” nhưng lại chưa có quy định cụ thể về phân loại thông tin. Theo ông, cần quy định rõ: nếu thông tin liên quan trực tiếp đến cơ quan thì thủ trưởng phải kết luận có lãng phí hay không; nếu ngoài phạm vi thì phải chuyển giao cho cơ quan có thẩm quyền. Điều này không chỉ nâng cao trách nhiệm cá nhân mà còn bảo đảm thông tin không bị bỏ lọt.
Đại biểu Nguyễn Thị Mai Thoa (Hải Phòng) nhìn nhận, dự thảo luật đã mở rộng phạm vi điều chỉnh đến hoạt động của hộ gia đình, cá nhân. Tuy nhiên, để khái niệm “tiết kiệm” thực sự đi vào đời sống, bà cho rằng cần có cơ chế cụ thể hóa trong hương ước, quy ước cộng đồng.
Theo bà Thoa, Chính phủ hoặc Ủy ban MTTQ có thể ban hành hướng dẫn để cộng đồng dân cư đưa các nguyên tắc tiết kiệm, chống lãng phí vào quy ước, coi đó là chuẩn mực ứng xử chung. Khi được chính cộng đồng bàn bạc, quyết định và giám sát, các quy định này sẽ trở nên khả thi hơn nhiều so với những khẩu hiệu chung chung. Đồng thời, bà đề nghị bổ sung quy định về tôn vinh, khen thưởng, phê bình trong cộng đồng để tạo sức lan tỏa và khuyến khích người dân thực hiện tiết kiệm như một nét văn hóa.
Bảo vệ người cung cấp thông tin
Đại biểu Mai Thị Phương Hoa (Ninh Bình) cho rằng, dự thảo luật vẫn tồn tại những khái niệm mơ hồ. Chẳng hạn, “tiết kiệm” được định nghĩa là quản lý, khai thác hiệu quả các nguồn lực, đảm bảo đạt được mục tiêu. Nhưng thế nào là “hiệu quả”, “mục tiêu” vẫn chưa có chuẩn mực cụ thể, dễ gây cách hiểu khác nhau.
Bà Hoa đề nghị cơ quan soạn thảo phải lượng hóa các khái niệm, đưa ra tiêu chí cụ thể để làm căn cứ xác định hành vi lãng phí. Ngoài ra, bà nhấn mạnh cần bổ sung trách nhiệm của Kiểm toán Nhà nước – cơ quan có vai trò then chốt trong việc phát hiện sai phạm, đặc biệt trong quản lý tài chính công. Song song, phải quy định rõ trách nhiệm của các cơ quan trong việc thực hiện kết luận, kiến nghị của Kiểm toán để tránh tình trạng “báo cáo để đó”, không xử lý triệt để.
Đại biểu Nguyễn Minh Tâm (Quảng Trị) lưu ý đến một khía cạnh quan trọng nhưng chưa được chú trọng: bảo vệ người cung cấp thông tin, đấu tranh chống lãng phí. Ông cho rằng, nếu không có cơ chế bảo vệ rõ ràng, nhiều người dân, cán bộ sẽ ngần ngại khi phản ánh, tố cáo hành vi lãng phí. Vì vậy, dự thảo luật cần thiết kế quy định cụ thể về quyền, trách nhiệm và cơ chế bảo vệ những người này, tạo niềm tin và động lực để xã hội cùng chung tay giám sát.
Có thể thấy, điểm chung trong các ý kiến là yêu cầu xây dựng luật sát thực tế, khả thi và mang tính toàn diện. Luật không chỉ bó hẹp trong phạm vi khu vực công mà còn mở rộng ra khu vực tư nhân, hộ gia đình, cá nhân – những nơi tiềm ẩn nhiều hành vi lãng phí nhưng cũng là môi trường dễ tạo thói quen tiết kiệm.
Từ việc định nghĩa, phát hiện, xử lý đến bảo vệ người tố cáo, mọi khâu đều cần quy định rõ ràng, tránh chung chung. Chỉ khi đó, Luật Tiết kiệm, chống lãng phí mới thực sự đi vào đời sống, trở thành công cụ quản lý hiệu quả và là kim chỉ nam cho xây dựng văn hóa tiết kiệm trong xã hội hiện đại.
Dự án luật lần này đang đứng trước yêu cầu kép: vừa đáp ứng kỳ vọng cử tri và xã hội, vừa đảm bảo phù hợp thực tiễn quản lý và phát triển kinh tế. Sự đóng góp ý kiến tâm huyết của các đại biểu Quốc hội tại hội nghị chuyên trách là nền tảng quan trọng để cơ quan soạn thảo tiếp tục hoàn thiện, hướng tới một đạo luật không chỉ “hợp hiến, hợp pháp” mà còn hợp lòng dân, khơi dậy tinh thần tiết kiệm, chống lãng phí từ mỗi cơ quan, tổ chức cho tới từng gia đình, cá nhân.