Từ vụ Hoàng Hường đến chiêu trò trốn thuế “núp bóng” hộ kinh doanh

Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an vừa khởi tố, bắt tạm giam bà Hoàng Thị Hường (thường được biết đến là Hoàng Hường) – Giám đốc Công ty CP Dược phẩm Hoàng Hường để điều tra hành vi trốn thuế và vi phạm quy định về kế toán.

Theo điều tra ban đầu, doanh nghiệp của bà Hường bị cáo buộc bỏ ngoài sổ sách hàng trăm tỷ đồng doanh thu, lập hệ thống hộ kinh doanh “vệ tinh” nhằm hợp thức hóa giao dịch và giảm mạnh nghĩa vụ thuế thu nhập doanh nghiệp.

Hành vi này được cho là kéo dài trong nhiều năm, lợi dụng khoảng trống giữa cơ chế quản lý doanh nghiệp và hộ kinh doanh cá thể, gây thất thu ngân sách. Doanh nghiệp mở nhiều tài khoản, lập các điểm bán mang tên cá nhân, “chia nhỏ” doanh thu, rồi chuyển lợi nhuận sang hộ kinh doanh đứng tên người thân để giảm số thuế phải nộp. Không ít trường hợp còn sử dụng hóa đơn của hộ kinh doanh để hạch toán chi phí đầu vào, làm giảm lợi nhuận chịu thuế.

Những thủ đoạn này đặc biệt phổ biến trong lĩnh vực mỹ phẩm, thực phẩm chức năng, bán hàng trực tuyến, nơi giao dịch diễn ra rộng khắp, dòng tiền khó kiểm soát và cơ quan quản lý chủ yếu dựa vào ý thức tự giác của người nộp thuế.

Theo giới chuyên gia, vấn đề nằm ở bất cân xứng nghĩa vụ giữa doanh nghiệp và hộ kinh doanh. Doanh nghiệp phải hạch toán đầy đủ, kiểm toán định kỳ, chịu thuế thu nhập doanh nghiệp 20% cùng nhiều khoản thuế, phí khác; trong khi hộ kinh doanh chỉ nộp thuế trực tiếp theo doanh thu (hoặc thuế khoán), không bắt buộc lập sổ kế toán, không phải báo cáo tài chính và không chịu kiểm toán.

Sự khác biệt này tạo ra động cơ mạnh để một số doanh nghiệp “chia nhỏ” hoạt động, đẩy doanh thu sang hộ cá thể để né thuế, làm méo mó môi trường kinh doanh và khiến sự cạnh tranh trở nên thiếu công bằng.

Trao đổi với Diễn đàn Doanh nghiệp, Luật sư Nguyễn Thị Thu Hoài – Giám đốc Công ty Luật TNHH Thuế và Luật Hà Nội cho rằng, vụ Hoàng Hường là lời cảnh tỉnh cho cả doanh nghiệp và cơ quan quản lý.

“Sự chênh lệch về nghĩa vụ thuế giữa hộ kinh doanh và doanh nghiệp đã tồn tại nhiều năm, nhưng hiện nay bị lợi dụng một cách có hệ thống. Cùng một hoạt động kinh doanh, chỉ cần thay đổi hình thức đăng ký, mức thuế có thể chênh nhau hàng chục lần. Đó không chỉ là bất bình đẳng về nghĩa vụ, mà còn tạo ra môi trường cạnh tranh không lành mạnh”, Luật sư Thu Hoài nhận định.

Theo bà Hoài, điểm đáng mừng là chính sách thuế đang được điều chỉnh theo hướng bịt dần các kẽ hở này. Ngành thuế đã chuyển từ cơ chế khoán “ước lượng” sang quản lý theo doanh thu thực tế, kết hợp dữ liệu từ hóa đơn điện tử, ngân hàng và sàn thương mại điện tử để giám sát tốt hơn dòng tiền. Đồng thời, chủ trương chuyển đổi hộ kinh doanh lên doanh nghiệp đang được thúc đẩy, nhằm bảo đảm công bằng và mở rộng cơ sở thuế.

Tuy nhiên, bà Hoài nhấn mạnh, nếu chỉ dựa vào quy định mà thiếu công cụ giám sát và chế tài đủ mạnh thì chính sách sẽ vẫn bị vô hiệu hóa trên thực tế. Theo bà, các hộ kinh doanh có doanh thu lớn, giao dịch thường xuyên qua mạng cần phải mở tài khoản riêng, kê khai doanh thu trực tuyến định kỳ và nộp thuế tự động, tránh tình trạng khoán thuế theo “thỏa thuận hành chính”. Khi doanh thu vượt ngưỡng, cơ quan thuế phải buộc chuyển sang mô hình doanh nghiệp để bảo đảm công bằng.

Bên cạnh đó, bà Hoài cho rằng cần ràng buộc trách nhiệm của cơ quan thuế địa phương trong việc xác định doanh thu và nghĩa vụ thuế, tránh nể nang, buông lỏng hoặc xác định theo cảm tính.

“Nếu doanh thu được “khoán” thấp hơn thực tế, hoặc cơ quan thuế làm ngơ trước các giao dịch bất thường, thì mọi cải cách đều trở nên hình thức”, bà nói.

Luật sư Thu Hoài cũng cho rằng đã đến lúc cần tư duy lại cách thu thuế. Thay vì “thu ai dễ thu”, chính sách phải hướng đến “thu đúng người cần thu”. Một hộ kinh doanh có doanh thu hàng chục tỷ đồng, vận hành hệ thống nhân sự, kho hàng và quảng cáo như một doanh nghiệp nhỏ thì phải chịu nghĩa vụ tương xứng. “Thuế phải phản ánh bản chất kinh doanh chứ không thể dựa trên hình thức đăng ký”, Luật sư Thu Hoài khẳng định.

Theo bà, Nhà nước cũng cần đẩy nhanh việc liên thông dữ liệu thuế – ngân hàng – thương mại điện tử, để có thể theo dõi dòng tiền thực tế, đối chiếu với doanh thu khai báo và phát hiện sớm dấu hiệu gian lận. Khi dữ liệu được kết nối đồng bộ, hành vi “chia nhỏ” doanh thu hoặc chuyển lợi nhuận sẽ dễ dàng bị phát hiện.

“Chỉ khi cơ chế quản lý được vận hành bằng dữ liệu minh bạch, các chiêu trò lách thuế mới không còn đất sống. Chính sách thuế công bằng không chỉ giúp tăng thu ngân sách, mà còn củng cố niềm tin của người dân và doanh nghiệp vào tính liêm chính của thị trường”, bà Hoài nhấn mạnh.

Nguyễn Giang