Có nên đánh Thuế tiêu thụ đặc biệt với sản phẩm lành mạnh?
Trước đề xuất loại nước ép trái cây, rau củ khỏi thuế TTĐB, nhiều ý kiến ủng hộ và cho rằng, thuế phải khuyến khích sản phẩm lành mạnh, không nên “đánh nhầm”.
Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) vừa góp ý Dự thảo Nghị định hướng dẫn Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB), đề nghị không áp thuế TTĐB với nước ép trái cây, rau củ. Đây là nhóm gắn với mục tiêu dinh dưỡng, sức khỏe, cần được khuyến khích tiêu dùng thay vì tăng gánh nặng thuế.
Theo lộ trình Dự thảo, từ năm 2027, nước giải khát có đường (hàm lượng đường từ 5g/100ml trở lên) sẽ bắt đầu chịu thuế TTĐB với mức khởi điểm 8%, sau đó tăng dần. Vấn đề phát sinh ở cách mô tả danh mục, hiện chưa phân biệt rõ giữa đồ uống có đường bổ sung và nước ép tự nhiên/hoàn nguyên. Nếu định nghĩa còn chung, nước ép không thêm đường có thể bị “đánh đồng” với nước ngọt, dẫn tới đánh sai mục tiêu của chính sách.
VCCI cho rằng đánh thuế nước ép là ngược mục tiêu sức khỏe cộng đồng, đồng thời làm giảm động lực cho chuỗi nông sản chế biến trong nước. Kiến nghị nêu rõ: chỉ áp thuế TTĐB với đồ uống có đường bổ sung; còn nước ép trái cây, rau củ (kể cả hoàn nguyên đúng chuẩn) nên loại trừ khỏi diện chịu thuế.
Một điểm then chốt là xác định hàm lượng đường. Do đặc thù sản xuất, vận chuyển, bảo quản, chỉ số đường có thể dao động nhỏ. VCCI đề nghị chuẩn hóa phương pháp đo, cho phép doanh nghiệp tự công bố hàm lượng trên nhãn theo hồ sơ công bố sản phẩm, chấp nhận dung sai hợp lý (±20%) và thực hiện hậu kiểm bằng phương pháp thử hiện đại. Cách làm này vừa thực tế, giảm chi phí tuân thủ, vừa đảm bảo minh bạch thông tin cho người tiêu dùng.
Bên cạnh đó, cần xử lý tình trạng không đồng bộ về thời điểm giữa các sắc thuế. Luật xác định từ 2027 nước ngọt có đường mới chịu thuế TTĐB; trong khi một số quy định thực thi từ 2026 lại liệt kê nhóm này vào đối tượng không được giảm 2% thuế GTGT với lý do “là hàng chịu thuế TTĐB”. Cách sắp xếp như vậy khiến doanh nghiệp thiệt kép: chưa đến thời điểm chịu thuế TTĐB nhưng đã mất ưu đãi GTGT. VCCI vì thế kiến nghị tiếp tục giảm GTGT trong năm 2026, đúng tinh thần hỗ trợ kinh tế và phù hợp mốc hiệu lực của thuế TTĐB.
Trao đổi với Diễn đàn Doanh nghiệp xung quanh nội dung này, luật sư Tạ Anh Tuấn – Giám đốc Công ty Luật Emme Law cho rằng đề xuất của VCCI là phù hợp cả về pháp lý lẫn thực tiễn. Theo ông, TTĐB vốn được thiết kế để điều tiết hành vi tiêu dùng đối với các sản phẩm gây rủi ro cho sức khỏe hoặc xã hội. Vì vậy, không thể áp cùng một sắc thuế cho nước ép 100% (không thêm đường) và nước ngọt công nghiệp chứa lượng đường cao.
“Nếu đánh đồng, chính sách sẽ phản tác dụng, vừa lệch mục tiêu sức khỏe, vừa làm giảm động lực sản xuất, tiêu dùng sản phẩm lành mạnh”, luật sư Tạ Anh Tuấn nói.
Muốn chính sách khả thi, theo ông Tuấn, Nhà nước cần định nghĩa rõ “nước ép 100%/hoàn nguyên” và “đường bổ sung” theo tiêu chuẩn quốc gia và thông lệ quốc tế; gắn trách nhiệm công bố thông tin với doanh nghiệp; đồng thời thiết kế cơ chế hậu kiểm bằng lấy mẫu ngẫu nhiên, so sánh với hồ sơ công bố và xử phạt nghiêm nếu sai lệch có hệ thống. Cách tiếp cận này giúp phân loại đúng đối tượng, ngăn gian lận thuế nhưng không “làm khó” những doanh nghiệp làm ăn minh bạch.
Vị luật sư cũng nhấn mạnh yêu cầu đồng bộ mốc thời gian giữa thuế TTĐB và GTGT để chính sách ổn định, có thể dự đoán.
“Nếu Luật quy định 2027 mới áp thuế TTĐB, thì năm 2026 không nên coi nhóm sản phẩm đó là hàng chịu thuế TTĐB để loại khỏi giảm GTGT. Doanh nghiệp cần biết trước lộ trình để kịp đầu tư công nghệ, chỉnh công thức giảm đường”, ông phân tích.
Theo ông Tuấn, chính sách thuế không nên thiên về hình thức, mà phải hướng tới hiệu quả dài hạn, tạo nguồn thu bền vững cho ngân sách, đồng thời khuyến khích sản xuất xanh và tiêu dùng lành mạnh. Ông đề xuất cơ quan soạn thảo công bố minh bạch danh mục đồ uống chịu thuế TTĐB và nhóm được loại trừ, tăng cường truyền thông để người dân tự nguyện chuyển dịch sang sản phẩm ít đường.
“Thuế TTĐB chỉ thật sự đúng khi đánh vào sản phẩm có hại cho sức khỏe hoặc môi trường. Với nước ép trái cây, rau củ là nhóm hàng góp phần nâng cao sức khỏe và tiêu thụ nông sản trong nước. Do vậy, miễn thuế không chỉ hợp lý mà còn thể hiện tinh thần chính sách vì cộng đồng”, Luật sư Tạ Anh Tuấn nhấn mạnh.