Khủng hoảng giá, tồn kho: Đại lý xe điện Trung Quốc trả giá đắt
Ngành phân phối ô tô Trung Quốc, đặc biệt là xe điện, đang lao đao giữa khủng hoảng giá, tồn kho kỷ lục và làn sóng đại lý thua lỗ, phá sản.
Đại lý thua lỗ, phá sản
Trong nhiều năm, đại lý xe xăng truyền thống từng là “mỏ vàng” nhờ chênh lệch giá, dịch vụ bảo dưỡng và hoa hồng bán hàng. Nhưng làn sóng điện hóa đã đảo lộn mô hình kinh doanh: xe điện có cấu trúc đơn giản, ít bảo trì và lợi nhuận thấp. Cùng lúc, sự bùng nổ của hàng chục thương hiệu mới như BYD, Nio, Li Auto, Xiaomi khiến nguồn cung vượt xa nhu cầu, dẫn đến cuộc chiến hạ giá khốc liệt nhất lịch sử ngành ô tô Trung Quốc.
Theo ông Cui Dongshu, Tổng thư ký Hiệp hội Xe du lịch Trung Quốc (CPCA), phần lớn đại lý đang âm dòng tiền và “vật lộn để sống sót”. Lợi nhuận của 14 tập đoàn đại lý lớn nhất đều sụt mạnh, biên lợi nhuận ròng lần đầu chuyển âm kể từ 2019. Khảo sát của Hiệp hội Đại lý Ô tô Trung Quốc (CADA) cho thấy hơn 52% đại lý thua lỗ trong nửa đầu năm 2025 - mức cao kỷ lục.
Nguyên nhân chính đến từ hiện tượng “đảo ngược giá” (price inversion): các hãng liên tục giảm giá bán buôn, buộc đại lý phải bán dưới giá nhập để đẩy hàng. Khoảng 74% đại lý đang bán lỗ, trong đó 43% lỗ hơn 15% so với giá vốn. Mỗi đợt BYD hoặc các hãng lớn cắt giá tới 30% đều khiến thị trường “rung chuyển”, giá trị xe tồn kho sụt mạnh chỉ trong vài ngày.
Các hãng xe còn ép đại lý nhập thêm xe để đạt chỉ tiêu, khiến bãi chứa xe tồn biến thành “núi sắt thép”. Một số đại lý phải đăng ký xe tồn như “đã bán” để đạt thưởng doanh số, rồi bán tháo dưới dạng xe cũ, khiến dữ liệu thị trường méo mó. Khủng hoảng lan nhanh tới các nhà cung cấp linh kiện và dịch vụ hậu cần, nhiều đơn vị bị chậm thanh toán, trong khi vẫn bị hãng xe ép giảm giá linh kiện 10-15% mỗi năm.
Ngay cả đại lý BYD – thương hiệu điện hàng đầu cũng chịu ảnh hưởng nặng, ít nhất hai đại lý đóng cửa, bỏ lại hàng trăm khách hàng chưa giao xe. Ông Cui ví von: “Vết thương cũ chưa lành, bệnh mới đã đến”, khi áp lực chỉ tiêu chưa dứt, nay lại chịu cú sốc điện hóa và chiến tranh giá.
Nguy cơ lan rộng sang toàn nền kinh tế đang được cảnh báo. Ngành ô tô và dịch vụ liên quan chiếm khoảng 10% GDP Trung Quốc; nếu làn sóng phá sản đại lý và hãng xe non trẻ tiếp tục, hệ quả có thể là sa thải hàng loạt, giảm tiêu dùng, tạo ra một “hiệu ứng Evergrande mới” trong lĩnh vực xe điện – vốn phụ thuộc mạnh vào vốn vay và thị trường tài chính.
Chính phủ Trung Quốc đã yêu cầu các hãng chấm dứt cuộc đua giảm giá, nới lỏng tín dụng và hoãn thu hồi nợ ngắn hạn cho đại lý. Tuy nhiên, giới phân tích nhận định đây chỉ là biện pháp tạm thời, bởi dư thừa công suất sản xuất mới là nguyên nhân cốt lõi. Nếu không có chiến lược tổng thể từ kiểm soát sản lượng, cải tổ mô hình phân phối đến bảo đảm tín dụng, làn sóng phá sản đại lý có thể trở thành hiệu ứng domino, đe dọa cấu trúc của ngành ô tô lớn nhất thế giới.
Bài học cho Việt Nam
Khủng hoảng tại Trung Quốc là hồi chuông cảnh tỉnh cho các quốc gia đang bước vào giai đoạn chuyển đổi sang xe điện, trong đó có Việt Nam. Khi cuộc đua về giá trở thành chiến lược chủ đạo, thị trường dễ rơi vào “bẫy tăng trưởng ảo” - nơi doanh số có thể tăng, nhưng lợi nhuận, dòng tiền và sự bền vững của hệ thống phân phối lại suy yếu nhanh chóng.
Tại Việt Nam, thời gian qua làn sóng giảm giá chủ yếu diễn ra ở nhóm xe Trung Quốc, đặc biệt là xe điện. Các thương hiệu như BYD, Chery, MG hay Lynk & Co đang nỗ lực mở rộng thị phần bằng cách hạ giá mạnh và tung ưu đãi lớn. Tuy giúp kích cầu trước mắt, nhưng nếu xu hướng này kéo dài, các đại lý và nhà nhập khẩu có thể đối mặt với rủi ro lợi nhuận mỏng, hàng tồn và áp lực dòng tiền, tương tự bài học đang diễn ra tại chính Trung Quốc.
Bài học lớn nhất rút ra là cần xây dựng mô hình phân phối bền vững, không chạy theo doanh số ngắn hạn. Các đại lý nên tập trung vào dịch vụ giá trị gia tăng như bảo dưỡng, hậu mãi, dịch vụ sạc, xe cũ thay vì chỉ dựa vào chênh lệch giá bán. Song song, cơ quan quản lý cần giám sát chặt chiến lược giá và chính sách bán hàng của các hãng nước ngoài, tránh tình trạng “phá giá” gây méo mó thị trường và làm tổn thương doanh nghiệp nội.
Về dài hạn, Việt Nam có thể tránh “vết xe đổ” Trung Quốc nếu duy trì được tốc độ chuyển đổi phù hợp, cân bằng giữa tăng trưởng thị trường và sức khỏe tài chính của hệ thống phân phối. Đi chậm nhưng chắc, phát triển trên nền tảng quản trị và quy hoạch dài hạn có thể chính là lợi thế lớn nhất để ngành xe điện Việt Nam phát triển bền vững, thay vì rơi vào vòng xoáy giảm giá và thua lỗ hàng loạt như tại thị trường tỷ dân.