“Bắt cóc online”: Lỗ hổng nhận thức đáng lo ngại

Những vụ “bắt cóc online” liên tiếp xuất hiện thời gian qua đang cho thấy mức độ nguy hiểm của tội phạm công nghệ cao. Không chỉ đánh cắp tiền, chúng còn xâm nhập vào tâm trí nạn nhân, khiến người ta tin rằng mình thật sự đang đối diện với một cuộc bắt giữ.

Theo báo cáo của Hiệp hội An ninh mạng Quốc gia (NCA) công bố cuối năm 2024, Việt Nam nằm trong nhóm quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất bởi tội phạm mạng. Thiệt hại ước tính hơn 18.900 tỷ đồng, tăng gấp đôi năm 2023, theo thống kê của Cục An ninh mạng và Phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (Bộ Công an). Cứ 220 người dùng điện thoại thông minh thì có một người có thể trở thành nạn nhân, và khoảng 70% người dân cho biết họ từng nhận ít nhất một cuộc gọi hoặc tin nhắn lừa đảo mỗi tháng.

Không dừng ở đó, dữ liệu sơ bộ của Bộ Công an cho thấy, từ giữa năm 2024 đến tháng 8/2025, cả nước đã ghi nhận khoảng 50 vụ “bắt cóc online”, giải cứu thành công 50 nạn nhân. Trong số này, 90% là nữ, 10% là nam, phần lớn ở độ tuổi 18–22, chủ yếu là sinh viên xa nhà. Nhiều người sau khi bị lừa rơi vào sốc tâm lý, gia đình khủng hoảng tinh thần, thiệt hại lên tới hàng tỷ đồng.

Thủ đoạn của tội phạm ngày càng tinh vi: giả danh cán bộ công an, viện kiểm sát, ngân hàng hoặc tòa án; gửi hình ảnh “lệnh bắt” giả, giấy mời có dấu đỏ, thậm chí tạo “phòng hỏi cung ảo”. Chúng yêu cầu nạn nhân bật camera, đọc thông tin cá nhân, quay video “thú nhận”, rồi gửi clip cho người thân kèm yêu cầu chuyển tiền “giải cứu”.

Một nữ sinh năm hai tại Hà Nội kể rằng cô nhận được cuộc gọi video từ người tự xưng là “cán bộ Cục Cảnh sát điều tra”, dọa cô “liên quan đến đường dây rửa tiền”. Trong cơn hoảng loạn, cô làm theo mọi chỉ dẫn, từ cung cấp căn cước công dân đến quay clip theo “yêu cầu nghiệp vụ”. Chỉ vài giờ sau, bố mẹ cô nhận được video kèm tin nhắn đòi tiền. Khi cơ quan công an vào cuộc, sự thật mới được làm rõ.

Theo Công an TP Hà Nội, nhóm nạn nhân chủ yếu là học sinh, sinh viên và người trẻ làm việc xa nhà. Mỗi vụ việc không chỉ gây tổn thất vật chất mà còn để lại chấn thương tâm lý kéo dài, đặc biệt đối với cha mẹ có con đi học xa.

Trao đổi với Diễn đàn Doanh nghiệp, Thượng tá, TS Đào Trung Hiếu, chuyên gia tội phạm học, nhận định: “Điều đáng lo nhất không chỉ là sự tinh vi của công nghệ, mà là việc tội phạm hiểu và khai thác được nỗi sợ. Chúng khiến nạn nhân tin rằng mình đang bị điều tra thật, để rồi tự hành động theo đúng kịch bản mà kẻ lừa dựng sẵn”.

TS Đào Trung Hiếu nhấn mạnh, “Công an không bao giờ làm việc qua mạng xã hội, càng không bao giờ yêu cầu người dân chuyển tiền để xác minh”. Khi gặp tình huống tương tự, người dân cần ngắt liên lạc ngay và báo cho cơ quan chức năng gần nhất.

Theo ông Hiếu, điểm yếu lớn nhất của nạn nhân không nằm ở công nghệ, mà ở sự thiếu hiểu biết và phản xạ tâm lý. Nhiều bạn trẻ giỏi sử dụng thiết bị số, nhưng lại mất bình tĩnh khi nghe những lời đe dọa pháp lý. Khi tâm lý sợ hãi chiếm chỗ lý trí, họ dễ bị thao túng mà không kịp nhận ra.

Vị chuyên gia cho rằng phòng ngừa phải đi trước. Gia đình, nhà trường và các tổ chức xã hội cần trang bị cho người trẻ kỹ năng nhận diện giả danh, kiểm chứng thông tin, và ứng phó khi bị đe dọa trực tuyến. Đây không chỉ là vấn đề an toàn mạng, mà còn là văn hóa tự vệ trong không gian số.

“Một phút bình tĩnh có thể ngăn cả bi kịch. Chỉ cần dừng lại để kiểm chứng thông tin, nhiều vụ việc đã không xảy ra”, ông Hiếu nói thêm.

Tội phạm “bắt cóc online” hay “giả danh cơ quan công quyền” chỉ là phần nổi của tảng băng tội phạm công nghệ cao. Phía sau là các đường dây xuyên biên giới, được tổ chức bài bản, khai thác dữ liệu cá nhân và tâm lý người dùng.

Điều cần thiết nhất hiện nay không chỉ là tăng cường biện pháp nghiệp vụ, mà là xây dựng ý thức cảnh giác xã hội. Khi mỗi người dân hiểu rằng không ai có quyền yêu cầu chuyển tiền qua điện thoại hay mạng xã hội, khi biết cách xác minh và chia sẻ thông tin đúng, thì những “bóng ma” trên không gian mạng sẽ dần mất chỗ ẩn mình.

Nguyễn Giang