Siết chế tài với thương nhân xuất khẩu gạo: Cần thiết nhưng phải công bằng
Đề xuất bổ sung chế tài đối với thương nhân vi phạm quy định xuất khẩu gạo được xem là bước đi cần thiết để bảo vệ uy tín hạt gạo Việt...
Bộ Công Thương đang lấy ý kiến cho dự thảo nghị định thay thế Nghị định 107/2018/NĐ-CP và Nghị định 01/2025/NĐ-CP về kinh doanh xuất khẩu gạo. Điểm mới đáng chú ý là bổ sung chế tài xử lý thương nhân vi phạm, đồng thời rút thời gian xem xét thu hồi giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh từ 18 tháng xuống còn 12 tháng.
Điều chỉnh này được đánh giá là hợp lý, phản ánh đúng chu kỳ ba vụ lúa trong năm và phù hợp với thực tế xuất khẩu hiện nay.
Dự thảo cũng làm rõ khái niệm “có xuất khẩu”, bao gồm cả trường hợp doanh nghiệp đứng tên ủy thác, nhằm khắc phục bất cập trong quy định cũ, vốn chưa thống nhất, khiến việc đánh giá năng lực thực tế của thương nhân gặp nhiều khó khăn. Ngoài ra, Bộ Công Thương đề xuất bổ sung chế tài đối với hành vi không duy trì mức dự trữ lưu thông tối thiểu 5% sản lượng gạo xuất khẩu trong sáu tháng gần nhất, một quy định từng tồn tại nhưng thiếu cơ chế xử lý, khiến việc giám sát chủ yếu mang tính hình thức.
Theo kết quả kiểm tra liên ngành của Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cùng Hiệp hội Lương thực Việt Nam, trong 44 doanh nghiệp được kiểm tra, vẫn có một số trường hợp không đảm bảo lượng dự trữ theo quy định. Đây là khoảng trống tiềm ẩn rủi ro lớn cho thị trường, nhất là trong bối cảnh giá gạo thế giới biến động mạnh. Việc bổ sung chế tài lần này được xem là bước cần thiết để đảm bảo nghĩa vụ bình ổn và tăng tính kỷ luật của thị trường.
Nhiều chuyên gia kinh tế cho rằng việc Bộ Công Thương siết lại quy định là động thái đúng đắn nhằm nâng cao kỷ cương và bảo vệ uy tín thương mại quốc gia. Tuy nhiên, chính sách này cần được thiết kế đồng bộ với Luật Giá, Luật Dự trữ quốc gia và các quy định liên quan để tránh chồng chéo. Một số ý kiến cũng nhấn mạnh, bên cạnh yếu tố răn đe, Nhà nước cần khuyến khích doanh nghiệp đầu tư dài hạn vào vùng nguyên liệu, hệ thống kho, xay xát và chế biến để phát triển chuỗi giá trị gạo Việt bền vững hơn.
Trao đổi ở góc nhìn pháp lý, luật sư Lê Thị Nhung – Giám đốc Công ty Lee và Công sự đánh giá đây là bước đi đúng hướng, thể hiện nỗ lực tăng cường minh bạch trong quản lý xuất khẩu gạo. Tuy nhiên, bà Nhung lưu ý cần quy định rõ tiêu chí “không có hoạt động xuất khẩu”, tránh đánh đồng các doanh nghiệp bị gián đoạn do thiên tai, dịch bệnh hoặc nguyên nhân bất khả kháng với những trường hợp cố tình vi phạm.
Theo bà Nhung, quy định dự trữ lưu thông 5% là cần thiết để bảo đảm an ninh lương thực quốc gia, song phải dựa trên dữ liệu thực tế và có cơ chế kiểm chứng minh bạch. Bộ Công Thương nên triển khai nền tảng điện tử để doanh nghiệp cập nhật định kỳ lượng gạo dự trữ, đối chiếu với hóa đơn, chứng từ vận chuyển hoặc tài khoản ngân hàng. Cách làm này không chỉ giúp quản lý thuận tiện mà còn giảm nguy cơ gian lận, tạo công bằng giữa các doanh nghiệp.
Về áp dụng chế tài, luật sư Nhung đề nghị phân biệt rõ mức độ vi phạm: với lỗi lần đầu hoặc mang tính kỹ thuật, có thể cảnh báo và yêu cầu khắc phục; chỉ khi tái phạm hoặc gây hậu quả nghiêm trọng mới cần thu hồi giấy phép. Theo bà, cách tiếp cận này vừa bảo đảm tính răn đe, vừa tránh gây áp lực quá mức cho doanh nghiệp đang phục hồi.
“Chính sách chỉ thực sự hiệu quả khi đi cùng minh bạch. Cơ quan quản lý cần công khai quy trình kiểm tra, tiêu chí xử lý và cơ chế giải trình rõ ràng, tránh tình trạng xin – cho hay áp dụng tùy tiện. Điều đó không chỉ củng cố niềm tin của doanh nghiệp mà còn góp phần khẳng định uy tín của ngành hàng xuất khẩu chiến lược này”, bà Nhung nhấn mạnh.