Trung Quốc siết chặt chính sách, xe năng lượng mới gặp khó?

Sau hơn một thập kỷ hỗ trợ mạnh mẽ qua trợ cấp và ưu đãi thuế, Bắc Kinh gần đây đã siết chặt các quy định, từ việc chấm dứt trợ cấp mua sắm quốc gia vào cuối năm 2022 đến việc loại bỏ dần các ưu đãi thuế vào năm 2027.

Thay đổi chiến lược

Sự chuyển dịch này là một phần của quá trình điều chỉnh chiến lược công nghiệp rộng lớn hơn của Trung Quốc. Trọng tâm của quốc gia này không còn là tốc độ hay khối lượng đơn thuần mà là tạo ra một thị trường tinh gọn hơn, ổn định hơn, có thể cạnh tranh toàn cầu mà không cần sự can thiệp liên tục của chính phủ. Đối với các nhà sản xuất ô tô nhỏ hơn, sự tồn tại sẽ phụ thuộc vào việc họ có thể thích nghi với thực tế hoặc loại khỏi cuộc chơi.

Các chuyên gia nhận định, dù thị trường xe điện mới (NEV)toàn cầu vẫn tăng trưởng, nhưng việc thắt chặt ở Trung Quốc có thể làm chậm lại đà phát triển ở một số khu vực. Nghiên cứu từ Tổ chức Năng lượng Quốc tế (IEA) cho thấy Trung Quốc chiếm gần 60% lượng đăng ký xe điện toàn cầu năm 2023, với tỷ lệ bán hàng nội địa đạt hơn 35%. Nhưng, với kế hoạch 5 năm mới công bố vào tháng 10/2025, NEV không còn được liệt kê là ngành chiến lược ưu tiên, báo hiệu sự kết thúc của kỷ nguyên hỗ trợ lớn.

Từ năm 2026, các quy định mới sẽ yêu cầu xe hybrid sạc điện (PHEV) phải đạt phạm vi chạy điện ít nhất 100km và xe điện thuần túy phải hiệu quả năng lượng cao hơn để được miễn thuế. Những tiêu chuẩn này, theo Bộ Công nghiệp và Công nghệ Thông tin Trung Quốc, nhằm loại bỏ các thực tiễn cạnh tranh không lành mạnh như giảm giá sâu, kéo dài thời hạn thanh toán cho nhà cung cấp và tài trợ đáng ngờ – một hiện tượng được gọi là “neijuan” hay còn gọi là “cạnh tranh tự hủy diệt”.

Trong bối cảnh thị trường NEV Trung Quốc đang bão hòa với hơn 120 thương hiệu vào năm 2024, sự siết chặt này có thể dẫn đến một cuộc “đại thanh trừng”. BYD, nhà sản xuất lớn nhất thế giới, đã cảnh báo rằng chỉ khoảng 15 hãng xe điện sẽ sống sót đến năm 2030, trong khi hàng trăm công ty nhỏ khác sẽ bị loại khỏi cuộc chơi do không thể chịu nổi áp lực giá cả và quy định mới. Wang Chuanfu, Chủ tịch BYD, nhấn mạnh trong một hội nghị gần đây rằng ngành công nghiệp đang đối mặt với “cạnh tranh khốc liệt gấp bội”, với giá xe điện giảm hơn 13% so với năm trước do cuộc chiến giá cả.

Báo cáo từ AlixPartners, một công ty tư vấn toàn cầu, cũng đồng tình với dự báo này, cho rằng sự hợp nhất sẽ giúp cải thiện chất lượng sản phẩm, đầu tư vào công nghệ pin và hạ tầng sạc, nhưng đồng thời đẩy nhiều doanh nghiệp nhỏ vào phá sản. Hãng nghiên cứu thị trường Citi Research thậm chí đã hạ dự báo doanh số của BYD năm 2025 từ 5,8 triệu xuống còn 4,6 triệu chiếc, phản ánh lo ngại về nhu cầu suy giảm và quy định chặt chẽ hơn.

Tác động rộng lớn hơn

Song, những thay đổi này không dừng lại ở biên giới Trung Quốc. Với việc tập trung vào xuất khẩu để bù đắp nhu cầu nội địa chậm lại, các nhà sản xuất Trung Quốc đang đẩy mạnh hiện diện ở các thị trường mới nổi.

Theo Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), xuất khẩu EV từ Trung Quốc đã thúc đẩy tăng trưởng nhanh chóng ở châu Mỹ Latinh và châu Á, mang đến lựa chọn giá rẻ cho người tiêu dùng. Tuy nhiên, các rào cản thương mại như thuế quan từ Mỹ và EU, chẳng hạn như mức thuế 100% của Mỹ đối với EV Trung Quốc, có thể làm giảm sức cạnh tranh.

Tạp chí Forbes cũng cảnh báo rằng sự thống trị chuỗi cung ứng EV của Trung Quốc có thể khiến các nhà sản xuất phương Tây mất thị phần và ảnh hưởng chiến lược. Chuyên gia từ BloombergNEF nhận định rằng, dù Trung Quốc vẫn dẫn dắt toàn cầu với hơn nửa lượng xe điện bán ra, nhưng sự không chắc chắn từ chính sách Mỹ dưới thời Tổng thống Trump, bao gồm loại bỏ dần tín dụng thuế EV, có thể làm chậm tăng trưởng ở Mỹ, gián tiếp ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng toàn cầu.

Tại Việt Nam, sự siết chặt ở Trung Quốc có thể mang lại cả cơ hội và thách thức. Thị trường xe điện Việt Nam đang bùng nổ nhờ các mẫu xe giá rẻ từ Trung Quốc, giúp Việt Nam trở thành quốc gia thứ hai ở Đông Nam Á về doanh số EV, theo báo cáo từ China Global South Project. Các thương hiệu như BYD và MG cũng có sự phát triển khá mạnh ở phân khúc phổ thông, thúc đẩy chuyển đổi xanh với doanh số tăng gấp đôi trong năm 2024.

Tuy nhiên, nếu các nhà sản xuất nhỏ ở Trung Quốc phá sản, nguồn cung có thể gián đoạn, dẫn đến giá xe tăng và cạnh tranh giảm. VinFast, nhà sản xuất nội địa hàng đầu, có thể hưởng lợi từ khoảng trống này để mở rộng thị phần, nhưng cũng phải đối mặt với áp lực từ các “ông lớn” Trung Quốc như BYD đang đầu tư mạnh vào xuất khẩu.

Chuyên gia từ Economist Intelligence Unit dự báo rằng châu Á sẽ dẫn dắt tăng trưởng EV toàn cầu với mức 22% hàng năm đến 2028, và Việt Nam cần chính sách hỗ trợ như ưu đãi thuế để tận dụng làn sóng này. Một báo cáo từ BBVA Research nhấn mạnh rằng sự trỗi dậy của EV Trung Quốc sẽ định hình lại thị trường toàn cầu, buộc các nước như Việt Nam phải cân bằng giữa nhập khẩu và phát triển công nghệ nội địa.

Nhìn chung, sự thắt chặt quy định ở Trung Quốc có thể là bước ngoặt cần thiết để ngành trưởng thành hơn, tập trung vào đổi mới thay vì trợ cấp. Dù vậy, nó cũng cảnh báo về rủi ro cho các nhà đầu tư và doanh nghiệp nhỏ, đồng thời cũng là lời nhắc nhở rằng chuyển đổi năng lượng không phải lúc nào cũng suôn sẻ, mà đòi hỏi sự thích ứng linh hoạt từ chính phủ, doanh nghiệp và người tiêu dùng.

Nguyễn Chuẩn