Hoàn thiện quy trình vay ODA để tránh “nghẽn” từ thủ tục

Luật Quản lý nợ công (sửa đổi) đang được Quốc hội thảo luận trong bối cảnh nhu cầu huy động và sử dụng hiệu quả nguồn vốn vay nước ngoài ngày càng cấp thiết. Sau hơn 6 năm đi vào cuộc sống, Luật hiện hành đã góp phần quan trọng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, nhưng thực tiễn triển khai cũng bộc lộ không ít hạn chế, đặc biệt là trong quy trình vay lại và sử dụng vốn ODA.

Theo Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng, Dự thảo Luật lần này có nhiều điểm mới quan trọng, trong đó nổi bật là cơ chế cho vay lại vốn vay nước ngoài. Điểm thay đổi đáng chú ý là cho phép doanh nghiệp được trực tiếp đề xuất vay lại mà không cần thông qua bộ chủ quản như trước đây. Quy định này được kỳ vọng sẽ giúp các tập đoàn, tổng công ty nhà nước tăng tính chủ động, rút ngắn đáng kể thời gian tiếp cận nguồn vốn.

“Ngay cả các công ty con của doanh nghiệp 100% vốn nhà nước cũng được phép trực tiếp đề xuất vay lại. Tuy nhiên, cơ quan soạn thảo sẽ cân nhắc kỹ để bảo đảm trách nhiệm của doanh nghiệp mẹ, tránh rủi ro phát sinh”, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng cho biết.

Theo ông Thắng, hiện phần lớn các khoản vay ODA đều hướng tới những tập đoàn lớn như Dầu khí, Điện lực… vốn có năng lực tài chính mạnh và chủ động trong kế hoạch sản xuất kinh doanh. Vì vậy, việc cho phép doanh nghiệp trực tiếp tiếp cận nguồn vốn sẽ giúp tăng tính linh hoạt, đồng thời giảm bớt những tầng nấc thủ tục nội bộ không cần thiết.

Tuy nhiên, Bộ trưởng cũng thẳng thắn nhìn nhận, nguồn vốn ODA thời gian qua có tác động tích cực đến tăng trưởng kinh tế, nhưng vẫn còn nhiều hạn chế. Nhiều địa phương, đặc biệt là những nơi khó khăn, ngại vay lại ODA do thủ tục rườm rà, kéo dài, trong khi phần vốn đối ứng từ ngân sách địa phương lại là gánh nặng lớn. Không ít dự án khi ký hiệp định thì thời gian hiệu lực đã trôi qua một nửa, làm chậm tiến độ và giảm hiệu quả sử dụng vốn.

Thực tế còn có trường hợp dự án hết hạn hiệp định nhưng chưa giải ngân hết, buộc phải đàm phán gia hạn hoặc dừng lại giữa chừng.

“Đây là một tồn tại lớn trong quản lý vốn vay nước ngoài mà Bộ Tài chính đang quyết liệt khắc phục”, Bộ trưởng nhấn mạnh.

Xoay quanh vấn đề thủ tục vay ODA, ĐBQH Nguyễn Minh Đức (đoàn TP. Hồ Chí Minh) cho rằng, quy định hiện hành về đề xuất khoản vay ODA tuy được thiết kế rất chặt chẽ – bao gồm trị giá vay, điều kiện vay, bên cho vay dự kiến, mục đích sử dụng vốn, thời gian giải ngân, cơ chế tài chính trong nước, nguồn trả nợ và thư quan tâm của nhà tài trợ nước ngoài – nhưng trên thực tế lại rất rườm rà và khó khả thi.

Theo ông, các đơn vị, doanh nghiệp, tổ chức đều mong muốn được tiếp cận nguồn vốn ODA, song khó có thể xác định trước thời gian giải ngân dự kiến của bên cho vay nước ngoài, trong khi đây lại là nội dung bắt buộc trong hồ sơ đề xuất. “Chính điểm này khiến doanh nghiệp gặp khó khăn ngay từ khâu đầu tiên khi muốn tiếp cận vốn”, đại biểu nhấn mạnh và đề nghị cần điều chỉnh quy định theo hướng linh hoạt, thực tế hơn.

Đề cập đến trình tự, thủ tục đàm phán và ký kết các khoản vay ODA, ông Nguyễn Minh Đức cho biết, Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung khoản 4 Điều 29 Luật hiện hành theo hướng “việc ký kết điều ước quốc tế, thỏa thuận về vay ODA, vay ưu đãi nước ngoài cho chương trình, dự án phải bảo đảm các điều kiện sau đây: Hoàn thành các thủ tục đầu tư theo quy định của pháp luật. Điều ước quốc tế, thỏa thuận về vay ODA, vay ưu đãi nước ngoài đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt”.

Tuy nhiên, đại biểu cho rằng giữa khoản 4 và khoản 6 của Điều 29 quy định về trình tự đàm phán, ký, phê chuẩn, phê duyệt, sửa đổi, bổ sung, gia hạn điều ước quốc tế và thỏa thuận vay ODA, vẫn còn sự trùng lặp và thiếu logic trong cấu trúc. Đáng chú ý, khoản 5 lại “chen” giữa hai nội dung này để quy định về việc phân bổ, sử dụng vốn vay ODA, gây bất hợp lý về mặt kỹ thuật lập pháp.

Do đó, đại biểu Nguyễn Minh Đức đề nghị, cần rà soát, sắp xếp lại toàn bộ trình tự thủ tục từ khâu đàm phán, ký kết đến phê chuẩn, phê duyệt thỏa thuận vay ODA, bảo đảm tính mạch lạc và thống nhất. Đồng thời, cần đối chiếu với các quy định của Luật Điều ước quốc tế hiện hành cũng như dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung Luật Điều ước quốc tế đang trình tại kỳ họp này, để bảo đảm tính đồng bộ và hợp lý trong hệ thống pháp luật.

Đồng quan điểm, nhiều chuyên gia cho rằng, việc thiết kế lại quy trình thủ tục ODA cần được nhìn nhận ở góc độ đơn giản hóa hành chính nhưng không buông lỏng kiểm soát rủi ro. Nếu các bước phê duyệt và đàm phán còn chồng chéo, không chỉ làm chậm tiến độ giải ngân mà còn ảnh hưởng đến uy tín của Việt Nam trong quan hệ đối tác tài chính quốc tế.

Yến Nhung