Kinh tế tuần hoàn mở đường cho tăng trưởng xanh tại Việt Nam
Kinh tế tuần hoàn không chỉ dừng lại ở một khái niệm mang tính trào lưu mà là nền tảng kiến trúc phát triển mới của quốc gia trong bối cảnh chuyển đổi kép.
Phát biểu khai mạc Diễn đàn “Thực hiện kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam: Chính sách và kết nối hành động, GS TS Lê Văn Lợi – Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam nhấn mạnh rằng kinh tế tuần hoàn không chỉ dừng lại ở một khái niệm mang tính trào lưu mà là nền tảng kiến trúc phát triển mới của quốc gia trong bối cảnh chuyển đổi kép: chuyển đổi số và chuyển đổi xanh. Ông khẳng định đây là con đường tất yếu để giảm phụ thuộc vào khai thác tài nguyên, tối ưu hóa sử dụng năng lượng và tạo ra các chuỗi giá trị kinh tế bền vững dựa trên tái chế, tái sử dụng và đổi mới công nghệ.
Theo ông, việc Chính phủ ban hành Quyết định số 222/QĐ-TTg ngày 23/1/2025 về Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện kinh tế tuần hoàn đến năm 2035 là bước đi chiến lược nhằm cụ thể hóa các định hướng trong Luật Bảo vệ Môi trường 2020, Chiến lược tăng trưởng xanh và Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu. Ông nhấn mạnh rằng diễn đàn không chỉ là một không gian trao đổi học thuật mà còn đóng vai trò cầu nối quan trọng gắn kết chính sách – doanh nghiệp – tri thức – hành động, hướng tới xây dựng hệ sinh thái tuần hoàn toàn diện ở Việt Nam.
Trong phát biểu đề dẫn, TS Tạ Đình Thi – Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội định vị kinh tế tuần hoàn như trụ cột quan trọng của mô hình phát triển mới, nhất là khi Việt Nam đang nỗ lực thực thi các cam kết quốc tế về giảm phát thải và nâng cao chất lượng tăng trưởng. Sự tham gia phối hợp giữa các bên liên quan ở cấp Quốc hội, cơ quan quản lý, viện nghiên cứu và cộng đồng doanh nghiệp được đánh giá là yếu tố quyết định để đảm bảo khả năng chuyển hóa chính sách vào thực thi hiệu quả.
Trong khuôn khổ chương trình, các chuyên gia đã phác họa toàn cảnh xu hướng triển khai kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam, đồng thời đề xuất các giải pháp thực tế gắn với từng lĩnh vực cụ thể. Nhiều ý kiến phân tích sâu về lộ trình triển khai Kế hoạch hành động quốc gia, nhấn mạnh vai trò then chốt của cơ chế trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) trong quản lý tài nguyên, đặc biệt đối với nhựa, kim loại và các loại chất thải có giá trị tái chế cao. EPR được đánh giá là công cụ pháp lý mạnh mẽ nhằm buộc doanh nghiệp thay đổi mô hình sản xuất, hướng tới thiết kế có trách nhiệm và sử dụng vật liệu bền vững.
Một hướng nghiên cứu quan trọng cũng được chú trọng là tiềm năng 150 triệu tấn phụ phẩm nông nghiệp mỗi năm – nguồn tài nguyên dồi dào có thể chuyển đổi thành vật liệu sinh học, phân bón hữu cơ, năng lượng hoặc thức ăn chăn nuôi. Các chuyên gia cho rằng nông nghiệp Việt Nam đang đứng trước cơ hội chuyển đổi từ mô hình truyền thống sang mô hình sinh thái tự tái tạo, kết hợp tri thức bản địa với công nghệ sinh học, qua đó giảm phát thải carbon và nâng cao giá trị kinh tế trên cùng một đơn vị tài nguyên.
Cũng tại diễn đàn, ông Triệu Thanh Quang, Viện Địa lý nhân văn và phát triển bền vững cũng cho biết: mỗi năm ngành trồng trọt tạo ra khoảng 95-98 triệu tấn phụ phẩm và phế thải nông nghiệp, trong đó riêng rơm và trấu từ sản xuất lúa chiếm khoảng 52 triệu tấn. Đây là nguồn tài nguyên dồi dào có thể chuyển hóa thành phân hữu cơ, năng lượng sinh học và vật liệu sinh khối. Tuy nhiên, chỉ khoảng 50 lượng rơm rạ được tái sử dụng, phần còn lại bị đốt bỏ gây lãng phí và phát thải khí nhà kính.
“Các mô hình tái sử dụng phụ phẩm lúa gạo như sản xuất nấm rơm, ép viên sinh khối, hoặc ủ compost vi sinh đang cho thấy hiệu quả rõ rệt trong việc tạo thêm thu nhập cho nông dân và giảm chi phí đầu vào. Việc nâng tỷ lệ tái sử dụng rơm rạ và phụ phẩm cây trồng là cơ hội lớn để giảm phát thải, tăng giá trị nội dung và phát triển chuỗi giá trị nông nghiệp tuần hoàn”- ông Triệu Thanh Quang phân tích.
Ở lĩnh vực đô thị, các tham luận chỉ ra rằng Việt Nam đang phải đối mặt với nhiều thách thức về quản lý chất thải sinh hoạt, năng lực phân loại tại nguồn còn hạn chế, trong khi tỷ lệ chôn lấp vẫn chiếm ưu thế. Các chuyên gia đề xuất mở rộng mô hình phân loại rác tại nguồn, xây dựng các nhà máy ủ compost từ chất thải hữu cơ và phát triển các chuỗi tái chế nhựa địa phương nhằm giảm tải cho hệ thống rác thải đô thị, đồng thời giảm phát thải khí nhà kính.
Từ góc nhìn thị trường, doanh nghiệp được xem là trọng tâm của quá trình chuyển đổi sang kinh tế tuần hoàn. Nhiều doanh nghiệp phản ánh rằng chi phí đầu tư cho công nghệ xanh và quy trình tái chế còn cao, cùng với rào cản pháp lý và hạn chế nhận thức của thị trường đối với sản phẩm tái chế khiến mô hình kinh doanh tuần hoàn khó phát triển mạnh mẽ. Do đó, diễn đàn ghi nhận nhiều đề xuất về việc hoàn thiện cơ chế tài chính xanh, ưu đãi thuế, hỗ trợ tiếp cận vốn và thúc đẩy đổi mới mô hình kinh doanh dựa trên vòng đời sản phẩm.
Các đại biểu thống nhất rằng kinh tế tuần hoàn sẽ chỉ phát huy hiệu quả nếu được triển khai dựa trên sự kết hợp chặt chẽ giữa thể chế, công nghệ, thị trường và hành vi xã hội. Việc hình thành khung đo lường chỉ số tuần hoàn quốc gia được đánh giá là cấp thiết để đánh giá mức độ chuyển đổi cũng như đo lường tác động của các mô hình tuần hoàn trong thực tiễn. Để thúc đẩy đổi mới sáng tạo, một số tham luận đề xuất hình thành mạng lưới đổi mới sáng tạo xanh, kết nối các viện nghiên cứu, trường đại học và doanh nghiệp nhằm tạo môi trường thử nghiệm cho các giải pháp công nghệ tuần hoàn.