Hướng tới nền kinh tế thích ứng

Chiến lược này bao gồm việc chuyển đổi số và đối mới sáng tạo, đa dạng hóa nguồn cung, tăng cường liên kết khu vực, ưu tiên phát triển các nguồn lực lao động có tay nghề cao, kết hợp xanh hóa với phát triển,…

Thích ứng chủ động

Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, năm 2024 thiên tai gây thiệt hại kinh tế khoảng 91.622 tỷ đồng. Trong 10 tháng đầu năm 2025, các loại hình đa thiên tai “cuốn trôi” 53.809 tỷ đồng. Đợt mưa lũ lịch sử đang xảy ra tại miền Trung hiện chưa ước tính hết thiệt hại.

Dữ liệu từ Open Development Mekong (ODM) cho biết, thiệt hại kinh tế do thiên tai ở Việt Nam hàng năm lên tới 1% GDP. Theo World Bank, mỗi USD đầu tư cho phòng ngừa thiên tai giúp tiết kiệm 4-7 USD chi phí khắc phục hậu quả. Tuy nhiên, chỉ khoảng 10-15% tổng chi tài chính liên quan đến thiên tai hiện nay dành cho phòng ngừa và thích ứng, trong đó phần lớn vẫn chi cho cứu trợ sau thiên tai.

Trên thế giới, rất nhiều quốc gia đã chuyển đổi nền kinh tế thích ứng thành công với biến đổi khí hậu, qua đó giảm thiểu thiệt hại do thiên thiên tai gây ra. Ở Hà Lan, trận lụt năm 1953 làm hơn 1.800 người chết, khiến nước này phải khởi động Chương trình Delta Works - hệ thống đập ngăn mặn, cửa van khổng lồ, đê chắn sóng và hồ chứa ven biển.

Sau khi nhận ra không thể mãi ngăn nước, Hà Lan chuyển hướng sống chung với nước - dành chỗ cho dòng sông; đồng thời xây dựng các thành phố “bọt biển”, quảng trường nước, thích ứng thông minh, ứng dụng công nghệ tiên tiến để vận hành; kết hợp với phát triển du lịch sinh thái. Tổng chi phí hai dự án chủ chốt này khoảng 8 tỷ USD.

Bangladesh là một trong những quốc gia dễ tổn thương nhất thế giới trước biến đổi khí hậu, nhưng cũng là một trong những hình mẫu đi đầu về đầu tư thích ứng, nhờ sự kết hợp giữa chiến lược quốc gia, cộng đồng, tài chính khí hậu và sáng tạo công nghệ rẻ - hiệu quả - linh hoạt.

Với tầm nhìn dài hạn, trước năm 2010, Bangladesh chủ yếu sử dụng ngân sách trong nước, khoảng 450 triệu USD. Từ 2015, quốc gia này bắt đầu nhận được sự ủng hộ quốc tế từ Anh, EU, Thụy Điển, Mỹ, WB. Bên cạnh đó là tín dụng nhỏ, bảo hiểm nông nghiệp, quỹ sinh kế.

Tham chiếu cho Việt Nam

Việt Nam nằm trong nhóm quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất bởi biến đổi khí hậu, đặc biệt ở Đồng bằng sông Cửu Long và miền Trung. Trong khi đó, nhu cầu đầu tư cho thích ứng biến đổi khí hậu giai đoạn 2025-2030 ước tính hàng chục tỷ USD, vượt khả năng của ngân sách Nhà nước.

Giải pháp nằm ở chuyển dịch tư duy đầu tư công sang đầu tư thông minh cho thích ứng, kết hợp huy động vốn tư nhân và quốc tế thông qua cơ chế tài chính xanh, dự án xanh, công trình xanh. Các dự án mới cần được đánh giá trên tiêu chí “chống chịu khí hậu”, thay vì chỉ tính hiệu quả kinh tế ngắn hạn.

Ông Phan Đức Hiếu - Ủy viên Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội, khẳng định: “Tiêu chí xanh không còn là một mục tiêu tách rời, mà trở thành nguyên tắc xuyên suốt trong xây dựng chính sách. Mọi quyết định, từ quy hoạch đến đầu tư hay thiết kế khung pháp lý, đều cần lồng ghép yếu tố này như một trục cắt dọc chiến lược phát triển”.

Bài học tại nhiều quốc gia cho thấy, Việt Nam cần sớm hình thành các cụm ngành thích ứng, như năng lượng tái tạo, vật liệu sinh thái, công nghệ môi trường,… để biến thích ứng thành một lĩnh vực sinh lợi, không chỉ là trách nhiệm môi trường. Chiến lược này bao gồm 5 nhóm trụ cột: hạ tầng chống chịu khí hậu; chuyển đổi năng lượng và kinh tế xanh; nông nghiệp và an ninh lương thực thích ứng; hệ thống tài chính và bảo hiểm rủi ro; đầu tư vào tri thức và thể chế.

TS Nguyễn Đức Kiên, nguyên Tổ trưởng Tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng nhấn mạnh, Việt Nam là một trong 5 quốc gia bị ảnh hưởng nhiều nhất do biến đổi khí hậu. Để phát triển bền vững, quan điểm của Chính phủ và những người lãnh đạo làm công tác kinh tế vĩ mô đều dựa trên 3 trụ cột chính: phát triển bền vững về kinh tế, phát triển bền vững về xã hội và phát triển bền vững về môi trường.
Các quốc gia đi trước đều coi thích ứng là một dạng đầu tư chiến lược. Đây không chỉ là đầu tư vào hạ tầng chống chịu thiên tai hay các dự án xanh, mà là tư duy tái cấu trúc toàn bộ hệ thống kinh tế - xã hội để có khả năng phục hồi nhanh và duy trì tăng trưởng bền vững trong điều kiện bất định.

Trương Khắc Trà