Kinh nghiệm quốc tế và thực tiễn chính sách tài chính xanh của Việt Nam

Nghị quyết số 70-NQ/TW thực sự là một bước ngoặt chính sách sẽ góp phần đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới. Tinh thần xuyên suốt của Nghị quyết số 70-NQ/TW là “mở đường” thị trường điện cạnh tranh và đẩy mạnh thu hút đầu tư tư nhân.

Ý nghĩa then chốt của Nghị quyết số 70-NQ/TW, đã đưa ra một tầm nhìn mang tính hệ sinh thái khi từ năng lượng truyền thống đến năng lượng tái tạo, năng lượng sạch; từ công nghệ truyền thống chuyển sang công nghệ mới như hydrogen, amoniac xanh cho đến phát triển điện hạt nhân module nhỏ (SMR).

Từ kinh nghiệm và chính sách quốc tế, khung khổ pháp luật, cơ chế tài chính, tín dụng trong huy động và phân bổ nguồn vốn cho chuyển đổi năng lượng xanh; đồng thời nhận diện những rủi ro tài chính cần được quản trị, sẽ hỗ trợ bảo đảm quá trình chuyển đổi diễn ra bền vững và khả thi.

Chính sách tài chính xanh cấp độ khu vực, quốc gia

Tài chính xanh góp phần quan trọng trong việc định hình lại nền kinh tế theo hướng phát triển bền vững. Hiện nay, các quốc gia nhóm nước phát triển và đang phát triển đều triển khai gói phục hồi, chương trình thúc đẩy tài chính xanh và tiếp cận nguồn vốn cho các lĩnh vực tăng trưởng xanh, chống biến đổi khí hậu và phát triển bền vững.

Năm 2020, Ủy ban châu Âu (EC) đã đề xuất Thỏa thuận Xanh để hạn chế sự nóng lên toàn cầu và đảm bảo lượng khí thải carbon được giảm đáng kể. Thỏa thuận Xanh sẽ có những ưu đãi để khuyến khích đầu tư của khu vực tư nhân, đề ra mục tiêu phân bổ 01 nghìn tỷ EUR vào các khoản đầu tư xanh, với 503 tỷ EUR đến từ ngân sách châu Âu.

Tháng 6/2020, Đức đã đề xuất một trong những gói kích thích xanh lớn nhất từ trước đến nay, trị giá 130 tỷ EUR, bao gồm 50 tỷ EUR cho chi tiêu cho lĩnh vực khí hậu. Gói kích thích này tập trung vào các kế hoạch thúc đẩy việc bán xe điện, cải thiện hiệu quả năng lượng của các tòa nhà, phát triển mạng lưới giao thông công cộng, và lấy nguồn thuế để hỗ trợ chi phí phát triển năng lượng tái tạo.

Tháng 4/2021, Mỹ ban hành kế hoạch đầu tư cơ sở hạ tầng sau Đại dịch COVID-19. Trong đó, kế hoạch đầu tư 2 nghìn tỷ USD vào các dự án cơ sở hạ tầng công cộng, phát triển mạng lưới điện năng lượng sạch, và các tòa nhà tiết kiệm năng lượng. Kế hoạch bao gồm việc xây dựng tiêu chuẩn năng lượng sạch và hiệu quả cho các liên bang để đưa nước Mỹ đến mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2035.

Từ năm 2020, Nam Phi thực hiện Chương trình hỗ trợ phát triển năng lượng tái tạo và cơ sở hạ tầng nhằm hỗ trợ thúc đẩy đầu tư của khu vực tư nhân vào năng lượng tái tạo với tổng nguồn vốn đạt 14 tỷ USD cho 64 dự án.

Từ năm 2020 đến năm 2027, Thái Lan thực hiện ban hành kế hoạch đầu tư cho 92 dự án PPP vào cơ sở hạ tầng, với tổng giá trị là 1.09 nghìn tỷ Bath (33,39 tỷ USD) từ năm 2020 đến năm 2027.

Chính sách tài chính xanh của các ngân hàng trung ương

Chính sách tài chính xanh (CSTCX) của các ngân hàng trung ương (NHTW) trong việc cho vay đối với các ngân hàng thương mại (NHTM) là một công cụ quan trọng để thúc đẩy sự phát triển bền vững và giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu. Việc xây dựng CSTCX góp phần tạo động lực cho các tổ chức tài chính tham gia vào hoạt động xanh, đảm bảo minh bạch trong báo cáo và giám sát các tài khoản đầu tư xanh.

Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc (PBoC) đã tái cấp vốn với số tiền khoảng 69,5 tỷ CNY (tương đương 10,7 tỷ USD), trong năm 2020 để hỗ trợ các NHTM cho vay các dự án xanh (PBoC, 2020).

Ngân hàng Trung ương Anh (BoE) đã phát triển các chương trình hỗ trợ tài chính xanh, bao gồm bảo lãnh phát hành trái phiếu xanh giá trị 10 tỷ GBP vào năm 2021, để tài trợ cho các dự án thân thiện với môi trường.

Chính sách tài chính xanh của các tổ chức quốc tế

Hiện nay, thị trường toàn cầu nhiều dự án về tài chính xanh được thực hiện ở các tổ chức định chế tài chính quốc tế lớn:

Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) phát triển các tiêu chuẩn tài chính xanh và nghiên cứu các khía cạnh kinh tế của biến đổi khí hậu.

Tập đoàn Tài chính quốc tế (IFC) liên minh với các tổ chức tài chính khu vực tư nhân để hỗ trợ khả năng phục hồi khí hậu và có trách nhiệm với xã hội và môi trường phát triển ở các nền kinh tế mới nổi.

Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) triển khai khung trái phiếu xanh để giảm thiểu và nỗ lực thích ứng tại các nước thành viên ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương.

Tại khu vực ASEAN, Khung quản lý môi trường và xã hội (ESMF) của Chương trình Phục hồi xanh của Quỹ Tài chính xúc tác xanh ASEAN (ACGF GRP). Khung quản lý môi trường và xã hội xác lập các nguyên tắc, quy tắc, thủ tục và hướng dẫn để tiến hành thẩm định về môi trường và xã hội, đối với các dự án tiềm năng trong Chương trình ACGF GRP.

Hội nghị Thượng đỉnh Diễn đàn Đối tác vì Tăng trưởng xanh và Mục tiêu toàn cầu (P4G) lần thứ 4 diễn ra tại Hà Nội, tháng 7/2025, Phiên thảo luận cấp Bộ trưởng với chủ đề “Đổi mới tài chính và chiến lược huy động vốn cho tăng trưởng xanh toàn cầu” đã tập trung vào 03 chủ đề lớn: Kinh nghiệm quốc tế trong phát triển thị trường tài chính xanh; giải pháp khắc phục rào cản kỹ thuật, pháp lý và thị trường; và chính sách tài chính nhằm thu hút đầu tư từ khu vực công và tư nhân.

Tổng Thư ký Hội nghị Liên hợp quốc về Thương mại và Phát triển (UNCTAD), nhấn mạnh tầm quan trọng của việc cải cách cấu trúc tài chính toàn cầu để bảo đảm nguồn vốn đến đúng nơi, đúng lúc, nhất là ở các quốc gia đang phát triển. Từ góc độ các tổ chức tài chính toàn cầu, đại diện IFC, HSBC, MUFG Bank và Kenya Climate Ventures đã đưa ra nhiều phân tích thực tiễn về các rào cản trong huy động tài chính xanh và đề xuất những giải pháp sáng tạo.

Giám đốc quốc gia IFC tại Việt Nam, Campuchia và Lào, cho rằng Việt Nam cần khoảng 368 tỷ USD để đạt mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2040. Tuy nhiên, hiện nay, tín dụng xanh mới chỉ chiếm chưa đầy 5% tổng dư nợ, thị trường trái phiếu khí hậu chưa phát triển. Ông kêu gọi các Chính phủ cần cải thiện quy định, nâng cao năng lực ngân hàng và phát triển các công cụ tài chính xanh mới phù hợp.

Khung pháp lý và cơ chế tài chính xanh của Việt Nam

Trong thời gian qua, khung khổ pháp luật liên quan đến chính sách tài chính để thúc đẩy tăng trưởng xanh ở Việt Nam đã liên tục được rà soát để sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với yêu cầu phát triển của đất nước.

Chiến lược quốc gia Việt Nam về tăng trưởng xanh thời kỳ 2011–2020 và tầm nhìn đến năm 2050, đã được Thủ tướng Chính phủ Phê duyệt tập trung vào 3 nhiệm vụ chiến lược gồm: Giảm cường độ phát thải khí nhà kính và thúc đẩy sử dụng năng lượng sạch, năng lượng tái tạo; xanh hóa sản xuất; xanh hóa lối sống và thúc đẩy tiêu dùng bền vững.

Khung pháp lý cho thị trường carbon đã được thiết lập từ Luật Bảo vệ Môi trường 2020, Nghị định 06/2022/NĐ-CP và Quyết định 232/QĐ-TTg ngày 24/01/2025, hướng tới vận hành thí điểm từ năm 2025 và chính thức từ năm 2028.

Bộ Tài chính và Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cũng đã ban hành hướng dẫn phát hành trái phiếu xanh dựa trên chuẩn của Hiệp hội Thị trường Vốn Quốc tế (ICMA), mở rộng kênh huy động vốn tài chính xanh dài hạn cho các dự án năng lượng xanh và thích ứng với biến đổi khí hậu.

Tháng 10/2021, Thủ tướng Chính phủ ban hành ký Quyết định số 1658/QĐ-TTg: Phê duyệt “Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021–2030, tầm nhìn 2050” với mục tiêu giảm cường độ phát thải khí nhà kính trên GDP, xanh hóa các ngành kinh tế, áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn, v.v.

Thủ tướng Chính phủ ban hành Nghị định số 08/2022/NĐ-CP ngày 10/01/2022: Quy định về các danh mục dự án được cấp tín dụng xanh và phát hành trái phiếu xanh.

Tháng 12/2023, Thủ tướng Chính phủ cũng đã ban hành Quyết định số 1726/QĐ-TTg: Phê duyệt Chiến lược phát triển thị trường chứng khoán đến năm 2030. Với mục tiêu phát triển các công cụ tài chính xanh, tài chính bền vững; đẩy mạnh công tác chuyển đổi số trong lĩnh vực chứng khoán.

Tháng 3/2025, Chính phủ ban hành Nghị định số 58/2025/NĐ-CP: Quy định chi tiết một số điều của Luật Điện Lực về Phát triển năng lượng tái tạo, điện năng mới.

Quyết định của Chính phủ số 768/QĐ-TTg ngày 15/4/2025: Điều chỉnh Quy hoạch điện VIII và Quyết định số 21/2025/QĐ-TTg về Bộ tiêu chí phân loại xanh (Vietnam Green Taxonomy) tiếp tục cụ thể hóa danh mục các dự án năng lượng tái tạo được ưu tiên đầu tư và tiếp cận tín dụng.

Ngân hàng Nhà nước đã ban hành Thông tư: Số 17/2022/TT-NHNN và Chỉ thị: Số 03/2015, yêu cầu tổ chức tín dụng tích hợp yếu tố Môi trường – Xã hội – Quản trị (ESG) trong thẩm định và quản lý rủi ro tín dụng xanh.

Tháng 7/2025, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 21/2025/QĐ-TTg: Quy định Tiêu chí môi trường và việc xác nhận dự án đầu tư thuộc danh mục phân loại xanh. Khẳng định những nỗ lực của Chính phủ Việt Nam trong việc khơi thông nguồn vốn xanh, từng bước bắt kịp với xu hướng phát triển mạnh mẽ của thị trường tín dụng xanh và trái phiếu xanh trên toàn thế giới và khu vực.

Danh mục Phân loại xanh (DMPLX) quy định 45 lĩnh vực, loại hình dự án thuộc bảy nhóm ngành, tạo nền tảng pháp lý vững chắc cho thị trường tài chính xanh trong nước, bao gồm tín dụng và trái phiếu xanh. Khung tiêu chí môi trường thống nhất giúp xác định và lựa chọn các dự án đủ điều kiện tiếp cận nguồn vốn xanh, từ đó thúc đẩy chuyển đổi bền vững trong các ngành trọng điểm của Việt Nam. Cơ chế xác nhận dự án xanh được điều chỉnh linh hoạt, giúp doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận vốn xanh và nâng cao minh bạch, độ tin cậy cho bên cho vay và nhà đầu tư.

Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị: Phát triển kinh tế tư nhân cũng đề cập đến việc đẩy mạnh phát triển tín dụng xanh. Nhà nước có cơ chế hỗ trợ lãi suất và khuyến khích các tổ chức tín dụng giảm lãi suất cho doanh nghiệp tư nhân vay để triển khai các dự án xanh, tuần hoàn và áp dụng khung tiêu chuẩn ESG.

Uỷ ban Chứng khoán triển khai Kế hoạch phát triển thị trường vốn xanh – Xây dựng hạ tầng thị trường xanh và thị trường các-bon. Với Giai đoạn 1 (2025–2027): Chuẩn bị pháp lý, thí điểm sàn giao dịch các-bon, xây dựng hạ tầng kỹ thuật; Giai đoạn 2 (từ 2028): Vận hành chính thức sàn giao dịch, mở rộng giao dịch, liên kết thị trường quốc tế.

Tháng 5/2025, Ngân hàng Nhà nước đã tổ chức Tọa đàm: "Đẩy mạnh triển khai Kế hoạch hành động của ngành Ngân hàng thực hiện Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021–2030" và Công bố Sổ tay hướng dẫn hệ thống quản lý rủi ro Môi trường – Xã hội, trong hoạt động cấp tín dụng.

Không chỉ đưa ra thông điệp, Việt Nam đã thể hiện rõ cam kết này qua hàng loạt chiến lược và kế hoạch hành động cụ thể. Từ Chiến lược tăng trưởng xanh giai đoạn 2021–2030, tầm nhìn đến 2050, đến Kế hoạch hành động gồm 134 hoạt động chi tiết cho các bộ, ngành và địa phương. Trọng tâm xuyên suốt là thúc đẩy tín dụng xanh, huy động các nguồn lực, đặc biệt từ khu vực tài chính.

Theo số liệu của Ngân hàng Nhà nước, sau gần 10 năm triển khai, đến quý I/2025 đã có 58 tổ chức tín dụng (TCTD) phát sinh dư nợ xanh với tổng giá trị hơn 704.244 tỷ đồng, tăng hơn 21,2%/năm giai đoạn 2017–2024, cao hơn cả tốc độ tăng trưởng tín dụng chung toàn nền kinh tế. Tăng 3,57% so với cuối năm 2024, chiếm tỷ trọng 4,3% tổng dư nợ toàn nền kinh tế. Các khoản tín dụng xanh tập trung vào năng lượng tái tạo, năng lượng sạch (hơn 37%) và nông nghiệp xanh (trên 29%).

Đặc biệt, hệ thống ngân hàng cũng ngày càng quan tâm đến đánh giá rủi ro môi trường và xã hội. Đến nay, đã có 57 TCTD thực hiện đánh giá với tổng dư nợ lên tới 3,62 triệu tỷ đồng, số lượng khoản vay được thẩm định rủi ro môi trường và xã hội tăng gấp 15 lần so với năm 2017.

Trong giai đoạn 2019–2023, Việt Nam đã phát hành khoảng 1,16 tỷ USD trái phiếu xanh. Riêng năm 2024, tổng giá trị trái phiếu phát hành đạt khoảng 10,3 nghìn tỷ đồng (trên 400 triệu USD), tăng gần 1,9 lần so với năm 2023.

Việt Nam cũng đang trong giai đoạn đầu phát triển thị trường tín chỉ carbon nội địa; đánh dấu bằng việc chuyển nhượng thành công tín chỉ rừng, đã thu về 51,5 triệu USD trong thời gian 2018–2024.

Có thể thấy tài chính xanh đã, đang là xu hướng trên toàn thế giới với sự tham gia của các tổ chức tài chính quốc tế, Chính phủ, hệ thống tài chính của từng quốc gia, khu vực kinh tế. Đây là một cấu phần, động lực không thể thiếu của tăng trưởng xanh.

Theo đó, nếu như thúc đẩy tăng trưởng xanh đang là mục tiêu và sự lựa chọn tất yếu của nhiều quốc gia trên thế giới; Tăng trưởng xanh được cho là nền tảng căn bản để đảm bảo phát triển bền vững của mỗi quốc gia; thì trong quá trình chuyển đổi mô hình tăng trưởng kinh tế xanh của các quốc gia, vai trò của việc sử dụng các nguồn vốn huy động được từ hệ thống tài chính xanh sẽ có ý nghĩa then chốt đối với hiện thực mục tiêu xanh hóa nền kinh tế.

Phùng Xuân Minh - Chủ tịch HĐQT Saigon Ratings