Kinh tế Trung - Nhật bị "tổn thương" vì căng thẳng ngoại giao
Căng thẳng ngoại giao giữa Nhật Bản và Trung Quốc đang làm gián đoạn thương mại, ảnh hưởng đến xuất khẩu thủy sản, du lịch và nhiều doanh nghiệp phụ thuộc thị trường hai bên.
Dù thế giới bước sâu vào toàn cầu hóa và phụ thuộc lẫn nhau, các mâu thuẫn chính trị - ngoại giao vẫn liên tục trở thành lực cản đối với thương mại và tăng trưởng kinh tế. Quan hệ giữa Trung Quốc và Nhật Bản là ví dụ điển hình, khi căng thẳng ngoại giao không chỉ dừng lại ở tuyên bố chính trị mà đã chuyển hóa thành những đòn đáp trả kinh tế đo đếm được.
“Ngòi nổ” mới nhất xuất phát từ phát biểu của tân Thủ tướng Nhật Bản Sanae Takaichi, rằng một cuộc tấn công của Trung Quốc vào đảo Đài Loan có thể buộc Nhật phải phản ứng quân sự. Tuyên bố này khiến Bắc Kinh phản ứng gay gắt và làm bùng phát làn sóng “khẩu chiến ngoại giao”, đẩy hai nước vào trạng thái căng thẳng chưa từng có kể từ năm 2023.
Hệ quả nhanh chóng xuất hiện trên mặt trận kinh tế. Theo Reuters, ngày 19/11, Trung Quốc tuyên bố dừng nhập khẩu toàn bộ hải sản Nhật Bản - động thái được cho là biện pháp trả đũa trực tiếp. Trước đó, vào tháng 8/2023, Trung Quốc từng cấm nhập khẩu thủy sản Nhật để phản đối việc Tokyo xả nước thải đã xử lý từ nhà máy điện hạt nhân Fukushima. Dù Bắc Kinh bắt đầu nới lỏng một phần lệnh cấm từ tháng 7/2025 sau khi hai bên đạt thỏa thuận, quá trình mở cửa trở lại diễn ra rất chậm.
Theo Bộ trưởng Nông nghiệp Nhật Bản Norikazu Suzuki, gần 700 doanh nghiệp Nhật đã nộp hồ sơ xin phép xuất khẩu trở lại sang Trung Quốc, nhưng đến nay mới chỉ có 3 trường hợp được chấp thuận. Với việc thị trường Trung Quốc từng chiếm hơn 20% tổng kim ngạch xuất khẩu thủy sản của Nhật, việc bị “đóng băng” tiếp cận thị trường này được đánh giá là “đòn giáng mạnh” vào ngành thủy sản Nhật Bản.
Không dừng lại ở thương mại hàng hóa, căng thẳng còn lan sang lĩnh vực dịch vụ và du lịch. Trung Quốc đã kêu gọi công dân không đến Nhật Bản và yêu cầu các hãng hàng không dừng các chuyến bay. Hơn 10 hãng hàng không Trung Quốc đã hoàn tiền vé cho đến ngày 31/12, với ước tính khoảng 500.000 vé bị hủy. Đây được xem là động thái nhắm thẳng vào ngành du lịch - lĩnh vực chiếm khoảng 7% GDP Nhật Bản và là động lực tăng trưởng trong những năm gần đây.
Trong bối cảnh đó, những con số thương mại song phương cho thấy một nghịch lý đáng chú ý: với kim ngạch giao thương năm 2024 đạt 44,2 nghìn tỷ yên (292,6 tỷ USD), Trung Quốc vẫn là đối tác thương mại lớn nhất của Nhật Bản, chiếm 17,6% xuất khẩu và 22,5% nhập khẩu, đặc biệt trong các ngành then chốt như linh kiện điện tử, chip, máy móc công nghiệp và ô tô. Nói cách khác, hai nền kinh tế vừa cạnh tranh chiến lược, vừa buộc phải phụ thuộc lẫn nhau.
Tuy nhiên, mức độ phụ thuộc ấy giờ đây không còn được xem là lợi thế, mà trở thành rủi ro địa - kinh tế. Với Nhật Bản, việc xuất khẩu hải sản bị cản trở, du lịch từ Trung Quốc suy giảm và chuỗi cung ứng biến động sẽ khiến nhiều ngành kinh tế chủ lực chịu áp lực. Trong bối cảnh tăng trưởng nội địa yếu, bất kỳ cú sốc nào từ bên ngoài đều có thể tác động trực tiếp đến GDP.
Phía Trung Quốc dù sở hữu thị trường nội địa lớn, cũng không miễn nhiễm. Sự căng thẳng kéo dài với một đối tác công nghệ và đầu tư quan trọng như Nhật Bản có thể làm chậm quá trình công nghiệp hóa chất lượng cao, đồng thời khiến các tập đoàn đa quốc gia cân nhắc rủi ro khi duy trì hoạt động tại Trung Quốc.
Căng thẳng Trung - Nhật một lần nữa cho thấy, trong cuộc chơi quyền lực mới, kinh tế không còn là vùng trung lập, mà trở thành “đòn bẩy chiến lược” của ngoại giao và an ninh quốc gia. Câu hỏi đặt ra không còn là ai thắng trong tranh luận chính trị, mà là ai sẽ chịu tổn thất nhiều hơn nếu cuộc đối đầu tiếp tục leo thang.