Hoãn thi hành EUDR, giảm gánh nặng thủ tục cho doanh nghiệp

Ngày 19/11/2025, các quốc gia thành viên Liên minh Châu Âu đã đạt được một thỏa thuận về việc thi hành một quy định rất quan trọng, Quy định Chống mất rừng (EUDR), sát ngay trước ngày quy định này có hiệu lực. EUDR có ảnh hưởng đến thương mại gỗ và nông sản toàn cầu, trong đó Việt Nam sẽ bị ảnh hưởng rất lớn vì Việt Nam xuất khẩu rất nhiều mặt hàng thuộc phạm vi điều chỉnh của EUDR vào châu Âu.

EUDR được thông qua vào tháng 3 năm 2023. Về cơ bản, quy định này khác biệt với một quy định đang có hiệu lực là EUTR, vốn tập trung vào khai thác gỗ bất hợp pháp và quản trị rừng. EUDR xuất phát từ Thỏa thuận Xanh của EU (EU Green Deal), nhằm giảm lượng carbon trong hàng nhập khẩu và giảm rủi ro chuỗi cung ứng của các công ty EU.

EUDR không chỉ bao gồm gỗ, mà còn mở rộng sang sáu mặt hàng khác: gia súc, ca cao, cà phê, dầu cọ, cao su và đậu nành. Quy định này còn bao trùm tất cả các hoạt động khai thác nào trái với luật, bao gồm lao động, nhân quyền và quyền của người bản địa. Đồng thời, phải đảm bảo gỗ không đến từ đất bị phá rừng hoặc suy thoái kể từ ngày giới hạn 31 tháng 12 năm 2020.

Trong khi EUTR chỉ yêu cầu công ty thiết lập hệ thống thẩm định và kiểm toán mỗi năm một lần, thì EUDR yêu cầu khắt khe hơn nhiều.

Theo đó, tuyên bố thẩm định (due diligence statement) phải được nộp cùng với mỗi lô hàng riêng lẻ (each individual consignment) trước khi nó được đưa lên hoặc xuất khẩu khỏi thị trường EU; phải nhập tuyên bố thẩm định vào Hệ thống Thông tin EUDR (EUDR information system) tại mỗi điểm đó.

Quan trọng nhất, bất kể mức độ rủi ro ở quốc gia cung ứng là gì, nhà cung ứng phải cung cấp dữ liệu định vị địa lý (geolocation data) của các lô đất nơi khai thác đã diễn ra cùng với mỗi lô hàng.

Ý tưởng lớn đằng sau EUDR là các sản phẩm được quy định từ các lô đất bị phá rừng hoặc suy thoái sau ngày 31 tháng 12 năm 2020 sẽ không được phép đưa vào hoặc xuất khẩu khỏi thị trường EU. Ngày áp dụng đã được ấn định là 30/12/2025, và bây giờ đã bị lùi lại.

Việc áp dụng luật EUDR từng bị hoãn một lần vào tháng 12 năm 2024, và sau đó, Ủy ban Châu Âu đã đề xuất một đợt hoãn mới vào tháng 9 năm 2025 do các vấn đề kỹ thuật liên quan đến phần mềm được sử dụng để ghi lại các tuyên bố thẩm định bắt buộc.

Theo ủy quyền đàm phán mới được các quốc gia thành viên thông qua, luật sẽ bắt đầu áp dụng từ ngày 30/12/2026 đối với các nhà khai thác vừa và lớn, và từ ngày 30/6/2027 đối với các doanh nghiệp siêu nhỏ và nhỏ.

Một thay đổi quan trọng khác nhằm giảm thiểu thủ tục hành chính là việc Hội đồng yêu cầu nghĩa vụ và trách nhiệm nộp tuyên bố thẩm định (due diligence declaration) sẽ là trách nhiệm chỉ của các nhà khai thác đưa sản phẩm ra thị trường lần đầu tiên. Điều này có nghĩa là tất cả những người ở khâu sau, bao gồm cả các thương nhân, sẽ không còn được yêu cầu nộp các tuyên bố thẩm định như vậy nữa. Ngoài ra, các doanh nghiệp siêu nhỏ và nhỏ sẽ chỉ cần nộp một tuyên bố đơn giản hóa một lần.

Hội đồng cũng yêu cầu Ủy ban Châu Âu thực hiện một đánh giá đơn giản hóa trước ngày 30/4/2026 để đánh giá tác động của EUDR và gánh nặng hành chính, từ đó tiến hành các biện pháp đơn giản hóa bổ sung nếu cần thiết. Dựa trên ủy quyền này, Hội đồng sẽ bắt đầu đàm phán với Nghị viện Châu Âu nhằm đạt được thỏa thuận cuối cùng.

Ông Rupert Oliver - Giám đốc Chính sách Môi trường, Hội đồng xuất khẩu Gỗ cứng Hoa Kỳ (AHEC) – nhận định, EUDR là một luật tốt ở một số khía cạnh, với những điểm mạnh đáng ngưỡng mộ. Mục tiêu của EUDR là giảm thiểu nạn phá rừng do hàng hóa thúc đẩy, một mục tiêu hợp pháp. Quy định bao gồm các mặt hàng là động lực chính của nạn phá rừng (90% nạn phá rừng toàn cầu là do nông sản, không phải sản phẩm gỗ).

Đặc biệt quan trọng, EUDR rất đổi mới (innovative) khi khuyến khích các hình thức đảm bảo mới sử dụng các nguồn dữ liệu mới, dữ liệu vệ tinh, và các công nghệ theo dõi mới như blockchain.

Tuy nhiên, việc triển khai không hề dễ dàng. Có những thách thức kỹ thuật đáng kể mà những người soạn thảo luật đã không xem xét chi tiết.

Có thể kể như họ đã đánh giá quá cao mức độ tiếp cận công nghệ này. Để có được mức dữ liệu chi tiết cần thiết trên quy mô lớn là cực kỳ thách thức và tốn kém.

Đồng thời họ đánh giá thấp sự phức tạp của chuỗi cung ứng. Đặc biệt đối với các mặt hàng đến từ chủ rừng nhỏ, phi công nghiệp.

Bà Phan Thị Trúc Ly – Trưởng nhóm điều phối cấp cao TÜV Rheinland Việt Nam - chia sẻ rằng, mặc dù thị trường châu Âu không chiếm tỷ trọng xuất khẩu quá lớn, nhưng đây vẫn là một thị trường quan trọng mà doanh nghiệp Việt cần tuân thủ.

Một trong những khó khăn lớn nhất mà doanh nghiệp Việt Nam đang đối mặt là thiếu hệ thống dữ liệu số và bản đồ số rõ ràng ngay từ ban đầu để định vị và truy xuất nguồn gốc gỗ theo yêu cầu của EUDR. Chi phí đầu tư để đáp ứng các tiêu chuẩn như EUDR cũng là một gánh nặng tài chính đáng kể, đặc biệt đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Việc hoãn thi hành EUDR 18 tháng với doanh nghiệp nhỏ và vừa và 12 tháng với doanh nghiệp lớn ngay trước thềm hiệu lực sẽ cho các doanh nghiệp Việt thêm thời gian để chuẩn bị tốt hơn cho việc tuân thủ sau này.

Quân Bảo