Cuộc khủng hoảng việc làm của Gen Z

Những vị trí đầu tiên bị ảnh hưởng thường thuộc về nhân viên cấp thấp và người mới vào nghề, vốn là nền tảng cho sự phát triển dài hạn của doanh nghiệp. Đằng sau làn sóng sa thải này, các chuyên gia cảnh báo về những rủi ro tiềm ẩn, từ sự thiếu hụt nhân tài đến mất cân bằng văn hóa tổ chức.

Làn sóng sa thải nhân sự cấp thấp

Amazon, gã khổng lồ thương mại điện tử, đã cắt giảm khoảng 14.000 việc làm trong năm nay, chủ yếu ở các bộ phận quản lý và hành chính, nhằm tái phân bổ nguồn lực cho các dự án AI tạo sinh, theo CNBC. Công ty nhấn mạnh rằng đây không phải là thay thế trực tiếp nhân viên bằng AI, mà là cách để “tăng cường sự linh hoạt” và đầu tư vào công nghệ mới.

Tương tự, Accenture đã thực hiện tái cấu trúc, ưu tiên đào tạo AI cho nhân viên hiện tại nhưng đồng thời loại bỏ hơn 11.000 vị trí không đáp ứng được kỹ năng mới. Salesforce cắt giảm 4.000 việc làm hỗ trợ khách hàng, trong khi Lufthansa dự kiến loại bỏ 4.000 vị trí hành chính đến năm 2030, tất cả đều liên quan đến tự động hóa và AI.

Ngay cả Duolingo, ứng dụng học ngôn ngữ nổi tiếng, cũng tham gia xu hướng này bằng cách tích hợp AI để thay thế một phần công việc nội dung và hỗ trợ. Những động thái này phản ánh một xu hướng rộng lớn hơn khi các công ty đang sử dụng AI như một công cụ cắt giảm chi phí ngắn hạn, trong khi những ảnh hưởng sâu rộng lại chưa được tính đến.

Dữ liệu từ thị trường lao động cũng cho thấy những tác động rõ rệt lên thế hệ trẻ. Tại Mỹ, số lượng việc làm dành cho người mới vào nghề đã giảm khoảng 35% kể từ tháng 1/2023, theo báo cáo của Revelio Labs. Các vị trí dễ bị tự động hóa, như hỗ trợ hành chính và phân tích dữ liệu cơ bản, đang biến mất nhanh chóng.

Tình hình tại Anh còn khắc nghiệt hơn với hơn 1,2 triệu đơn ứng tuyển tranh nhau chỉ 17.000 vị trí dành cho sinh viên mới tốt nghiệp trong chu kỳ 2023-2024, theo khảo sát của Viện Tuyển dụng Sinh viên (ISE). Khảo sát từ các nhà tuyển dụng Anh cho thấy 62% tin rằng AI có thể thay thế hoàn toàn các công việc văn phòng cấp thấp, vốn là “cửa ngõ” cho nhiều bạn trẻ. Những con số này không chỉ phản ánh sự cạnh tranh khốc liệt mà còn báo hiệu một cuộc khủng hoảng việc làm cho Gen Z, những người đang đối mặt với thị trường lao động tồi tệ nhất kể từ những năm 1990.

Những tác động lâu dài

Dù AI mang lại hiệu quả, các chuyên gia cảnh báo rằng việc loại bỏ lớp nhân tài trẻ có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng. Chris Eldridge, Giám đốc Điều hành của Robert Walters, một công ty tuyển dụng công nghệ hàng đầu, gọi việc tuyển dụng người trẻ là “khoản đầu tư chiến lược”. Ông lập luận rằng nếu doanh nghiệp chỉ dựa vào thị trường lao động bên ngoài mà bỏ qua việc nuôi dưỡng nội bộ, họ sẽ rơi vào “vòng luẩn quẩn thiếu nhân tài”.

Eldridge cũng nhấn mạnh rằng người trẻ không chỉ học hỏi mà còn “hấp thụ những điều tốt nhất của doanh nghiệp”, bao gồm kiến thức ngầm – những kỹ năng không thể ghi chép trong tài liệu nhưng quyết định sự vận hành mượt mà của tổ chức. Không có họ, các công ty có nguy cơ thiếu năng lượng sáng tạo và góc nhìn mới mẻ, dẫn đến sự trì trệ trong đổi mới sản phẩm.

Đồng quan điểm, Phó Giáo sư Fabian Stephany từ Đại học Oxford, chuyên nghiên cứu về AI và lao động, cảnh báo rằng các công ty loại bỏ nhân viên trẻ sẽ trông giống như “một đội ngũ sắp nghỉ hưu”, thiếu sức sống để đưa sản phẩm mới ra thị trường. Stephany nhấn mạnh giá trị của “kiến thức ngầm” và “cố vấn ngược”, nơi thế hệ trẻ, am hiểu công nghệ, hướng dẫn lãnh đạo cấp cao sử dụng AI hiệu quả. Nghiên cứu của ông cho thấy AI đang làm giảm việc làm cho lao động trẻ trong các lĩnh vực dễ bị ảnh hưởng, nhưng đồng thời tạo ra cơ hội mới nếu doanh nghiệp đầu tư vào đào tạo.

Bên cạnh đó, một báo cáo từ Viện Kinh tế Kỹ thuật số Stanford cũng chỉ ra rằng việc làm cấp thấp giảm 6% ở các ngành tiếp xúc nhiều với AI, chủ yếu ảnh hưởng đến nhóm tuổi 22-25. Tuy nhiên, Stephany lưu ý rằng AI vẫn mắc lỗi và cần con người để huấn luyện, vì vậy việc cắt giảm hoàn toàn lớp dưới có thể phản tác dụng.

Tuy nhiên, không phải tất cả doanh nghiệp đều theo đuổi con đường cắt giảm. Matthew Prince, CEO của Cloudflare – công ty công nghệ đám mây – đang đi ngược xu hướng bằng cách tuyển dụng 1.111 thực tập sinh vào năm 2026. Prince coi đây là cách học hỏi từ thế hệ trẻ, những người “sống cùng AI” và có thể mang lại ý tưởng sáng tạo. Ông nhấn mạnh rằng AI không thay thế việc làm mà bổ sung cho con người, giúp công ty duy trì sự kết nối với người tiêu dùng trẻ.

Tương tự, nghiên cứu từ Harvard Business Review cho thấy việc loại bỏ “việc làm cấp thấp” là sai lầm chiến lược, vì lao động trẻ thường đạt kết quả tốt nhất khi sử dụng AI. Các chuyên gia từ MIT cũng đồng tình, nhấn mạnh rằng nhân viên trẻ là chìa khóa để khai thác tối đa tiềm năng AI, thay vì để công nghệ trở thành gánh nặng.

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu, làn sóng này không chỉ dừng ở lĩnh vực công nghệ. Theo báo cáo của World Economic Forum, AI có thể tạo ra 97 triệu việc làm mới đến năm 2030, nhưng đồng thời loại bỏ 85 triệu vị trí cũ.

Tuy nhiên, 52% lao động Mỹ lo ngại về tương lai, và 79% không tin doanh nghiệp sẽ xử lý AI một cách đạo đức. Các cuộc thảo luận trên X (trước đây là Twitter) cho thấy sự lo lắng lan rộng, với nhiều bài đăng cảnh báo về “cuộc khủng hoảng việc làm Gen Z” và rủi ro “zombie economy - nền kinh tế xác sống” nếu không đầu tư vào con người.

Nhìn chung, dù AI hứa hẹn tăng trưởng GDP lên 15,7 nghìn tỷ USD đến năm 2030, nhưng việc ưu tiên cắt giảm nhân sự cấp thấp có thể khiến doanh nghiệp trả giá đắt. Các nhà lãnh đạo cần cân bằng giữa công nghệ và con người, đầu tư vào đào tạo và đa dạng hóa lực lượng lao động. Nếu không, họ không chỉ mất đi nhân tài mà còn đánh mất động lực tăng trưởng bền vững. Bởi vì, thế hệ trẻ không phải là gánh nặng, mà là thế hệ tương lai.

Nguyễn Chuẩn