Tín chỉ chuyển đổi và bài toán năng lượng tái tạo Đông Nam Á
Theo nhiều chuyên gia, các chính phủ Đông Nam Á cần đóng vai trò quan trọng trong việc thiết lập môi trường thuận lợi cho việc chuyển đổi năng lượng.
Động lực chuyển đổi năng lượng tại Đông Nam Á đã đạt một cột mốc mới, khi một liên minh do Cơ quan Tiền tệ Singapore (MAS) đứng đầu đang tìm cách chuyển hóa nỗ lực vài năm qua về “tín chỉ chuyển đổi” thành các dự án và giao dịch cụ thể.
Trong tuần đầu của Hội nghị Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (COP30) diễn ra tại Belem, Brazil, MAS đã công bố một báo cáo nêu bật những cách mà các chủ sở hữu nhà máy nhiệt điện than, các tổ chức tài chính và các nhà phát triển dự án carbon có thể cấu trúc giao dịch tín chỉ chuyển đổi.
Tuy nhiên, nếu không có môi trường pháp lý phù hợp để thúc đẩy phát triển năng lượng tái tạo trong khu vực, việc sử dụng tín chỉ chuyển đổi để đóng cửa sớm các nhà máy nhiệt điện than có thể bị hạn chế.
Tín chỉ chuyển đổi lần đầu được MAS và McKinsey đề xuất vào năm 2023 như một hình thức bù đắp cho các chủ nhà máy nhiệt điện than về phần thu nhập mất đi khi họ đóng cửa nhà máy sớm.
Những tín chỉ này sẽ được tạo ra khi một nhà máy nhiệt điện than được dỡ bỏ sớm hơn kế hoạch và được thay thế bằng năng lượng tái tạo.
Ý tưởng đằng sau lớp tài sản mới này là giúp tăng tính khả thi kinh tế và khả năng nhân rộng của các dự án đóng cửa sớm nhà máy nhiệt điện than, một nỗ lực lâu nay vẫn gặp nhiều trở ngại.
Châu Á hiện chiếm 50% lượng khí thải nhà kính toàn cầu, trong đó một phần ba đến từ các nhà máy nhiệt điện than. MAS đã thành lập liên minh toàn cầu Traction vào cuối COP28 nhằm xác định các cơ chế sử dụng tín chỉ chuyển đổi như một công cụ tài chính đáng tin cậy.
Tín chỉ này cũng đang được thí điểm tại hai nhà máy ở Philippines, đặc biệt là nhà máy của South Luzon Thermal Energy Corporation, trước đây thuộc sở hữu của Acen, nhánh năng lượng của tập đoàn Ayala.
Dù vậy, tín chỉ chuyển đổi cũng vấp phải nhiều chỉ trích. Một số ý kiến lo ngại về độ chính xác của lượng phát thải tránh được, và liệu khoản tiền dùng để bù đắp cho chủ nhà máy nhiệt điện than có thể bị sử dụng để mở một nhà máy than mới ở nơi khác hay không.
Một số nhóm đặt câu hỏi vì sao phải tạo thêm một lớp tài sản mới và phức tạp để phục vụ mục tiêu giảm phát thải của khu vực, thay vì tập trung mạnh hơn vào việc phát triển thị trường năng lượng tái tạo, vốn ngày càng rẻ, đặc biệt là điện mặt trời.
Tuy nhiên, sau hai năm xây dựng nền tảng, chính phủ Singapore và Philippines, cùng công ty đầu tư Temasek và 18 tổ chức khác (bao gồm 7 ngân hàng thương mại) đã tuyên bố ủng hộ loại giao dịch này. Họ cho biết sẽ xem xét tham gia các dự án thông qua hợp đồng mua, tài trợ và bảo lãnh phát hành.
Bên cạnh việc củng cố niềm tin thị trường, báo cáo của MAS cũng xác định khoảng 1/3 các nhà máy nhiệt điện than tại châu Á có khả năng tạo ra lớp tín chỉ mới này.
Với tổng công suất khoảng 207 gigawatt, số này tương đương mức giảm khoảng 1 gigaton CO₂ mỗi năm, tạo thành nguồn cung tiềm năng cho tín chỉ chuyển đổi.
Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng, vẫn chưa rõ bao nhiêu trong số đó thực sự có thể chuyển hóa thành các giao dịch cụ thể.
Báo cáo của MAS nhấn mạnh rằng các chính phủ đóng vai trò then chốt trong việc tạo môi trường thuận lợi cho việc loại bỏ nhiệt điện than, thông qua minh bạch hóa kế hoạch năng lượng quốc gia, chính sách carbon và nâng cấp lưới điện để tăng mức độ sẵn sàng của thị trường.
Trên thực tế, Đông Nam Á không được biết đến như một khu vực có môi trường hỗ trợ tốt, đặc biệt là trong lĩnh vực năng lượng tái tạo. Trong vài năm gần đây, một số doanh nghiệp năng lượng tái tạo đã rút khỏi thị trường khu vực, như Equinor, Orsted và gần đây nhất là EDP Renewables, do sự bất định về chính sách liên quan đến phát triển dự án.
Những trở ngại này bao gồm khó khăn trong cấp phép đất đai, hạn chế sở hữu nước ngoài đối với dự án năng lượng tái tạo, cùng thiếu hụt công suất lưới điện và hạ tầng truyền tải.
Nếu không tạo được môi trường thuận lợi để phát triển thị trường năng lượng tái tạo của Đông Nam Á, hiệu quả của tín chỉ chuyển đổi trong thúc đẩy giảm phát thải của khu vực sẽ rất khó xác định.
Cuối cùng, giá trị của tín chỉ chuyển đổi nằm ở việc hỗ trợ thay thế nhiệt điện than bằng năng lượng tái tạo. Nếu không, chúng chỉ là một sản phẩm tài chính nữa mà không tạo ra tác động thực sự.