Bước ngoặt xe điện và áp lực thay đổi
Diễn đàn Doanh nghiệp trò chuyện với PGS, TS Nguyễn Thường Lạng - Khoa Kinh tế quốc tế - Đại học Kinh tế Quốc dân về chuyển đổi sang giao thông xanh.
Ông nhìn nhận như thế nào về những chuyển động đang diễn ra trên thị trường xe hai bánh hiện nay?
Hiện nay, ngành xe hai bánh tại Việt Nam đang đứng trước một bước ngoặt lớn. Nhiều năm qua, thị trường gần như do các doanh nghiệp FDI, đặc biệt là những thương hiệu xe máy xăng như Honda, Yamaha hay các hãng phân khối lớn chi phối. Tuy nhiên, xu hướng điện hoá và yêu cầu giảm phát thải đang tạo ra áp lực thay đổi mạnh mẽ.
-
Ông nhìn nhận như thế nào về những chuyển động đang diễn ra trên thị trường xe hai bánh hiện nay?
Tôi cho rằng ngành xe hai bánh sẽ xuất hiện ba chuyển động lớn:
Thứ nhất, cơ hội sẽ mở ra cho các nhà sản xuất trong nước và những doanh nghiệp theo đuổi hướng điện hoá, xanh hoá, hướng tới phát thải ròng bằng 0.
Thứ hai, các doanh nghiệp FDI đối mặt với thách thức đổi mới công nghệ. Nếu tiếp tục duy trì mô hình kinh doanh cũ hoặc đầu tư chậm, họ có thể đánh mất thị phần vào tay doanh nghiệp nội địa hoặc các nhà đầu tư mới năng động hơn.
Thứ ba, mô hình quản trị và khung chính sách sẽ thay đổi mạnh: phân loại phương tiện, tiêu chuẩn xanh, kiểm định khí thải, chế tài và các biện pháp khuyến khích sẽ buộc doanh nghiệp vận hành theo tiêu chuẩn chung, ai không đáp ứng sẽ bị đào thải khỏi thị trường.
Có ý kiến cho rằng các doanh nghiệp xe máy FDI chậm chuyển sang xe điện. Ông đánh giá thế nào về vấn đề này?
Tôi cho rằng việc một số doanh nghiệp FDI phản ứng chậm trong quá trình điện hoá là có lý do khách quan. Công nghệ xe máy xăng họ sử dụng suốt 20-30 năm vẫn còn hiệu quả, trong khi lệnh hạn chế xe xăng mới áp dụng ở khu vực hẹp, vòng đời sản phẩm vẫn còn lợi nhuận 5-7 năm nữa, nên chưa có động lực chuyển đổi.
Bên cạnh yếu tố kinh tế, công nghệ xe điện hiện nay chưa thể hiện sự vượt trội rõ rệt cũng là một rào cản. Hệ thống trạm sạc chưa được phủ rộng, việc đổi pin hay ắc quy còn thiếu sự thuận tiện và công nghệ lưu trữ năng lượng vẫn chưa đáp ứng tốt nhu cầu di chuyển đường dài, nhất là ở các vùng sâu, vùng xa.
Song song đó, thói quen tiêu dùng của người Việt vẫn thiên về xe xăng bởi sự tiện lợi, chi phí bảo dưỡng thấp và nguồn linh kiện dồi dào, trong khi các công nghệ hỗ trợ xe điện vẫn đang trong giai đoạn phát triển.
Cùng với đó, khả năng thích ứng của khối FDI thực tế rất cao. Họ có thể chuyển hướng nhanh sang công nghệ mới khi thị trường yêu cầu. Tuy nhiên, các doanh nghiệp này luôn đặt Việt Nam trong mối tương quan với các thị trường khác như Thái Lan, Ấn Độ hay Philippines. Nơi nào còn dư địa sinh lời từ xe xăng, họ có thể chuyển công nghệ cũ sang đó; ngược lại, khi thấy Việt Nam ưu tiên sản phẩm phát thải thấp, họ sẽ đầu tư mạnh vào công nghệ xanh để duy trì lợi thế cạnh tranh. Vấn đề không phải là năng lực mà là thời điểm và mức độ hấp dẫn của thị trường Việt Nam trong chiến lược toàn cầu của họ.
Tổng hòa các yếu tố này lý giải vì sao các doanh nghiệp FDI chưa vội vàng thực hiện chuyển đổi.
Theo ông, trong 5-10 năm tới khi thị trường xe hai bánh chuyển mạnh sang xe xanh, đâu là những yếu tố then chốt giúp doanh nghiệp chiếm ưu thế trên thị trường?
Xét trong khung thời gian 5-10 năm tới, tôi dự đoán tỷ lệ xe “xanh - sạch” có thể chiếm khoảng 75% tổng lượng xe hai bánh trên thị trường. Xu hướng này sẽ tạo ra một giai đoạn phân hoá mạnh: doanh nghiệp nào nhìn đúng xu hướng và đầu tư sớm vào công nghệ, sản phẩm và tiêu chuẩn môi trường sẽ chiếm ưu thế rõ rệt, trong khi những đơn vị chậm nhịp sẽ bị tụt lại.
Đáng chú ý là cả những doanh nghiệp hiện đang đứng ngoài thị trường xe điện cũng sẽ tìm cách tham gia. Ở góc độ của tôi, việc “đứng ngoài” đôi khi lại mang đến lợi thế: họ có tầm nhìn bao quát, dễ nhìn thấy con đường ngắn nhất để đi vào thị trường. Khi cạnh tranh trở nên kịch liệt, những doanh nghiệp biết đặt ra tiêu chuẩn xanh mới, xây dựng chuỗi cung ứng phù hợp và phát triển thương hiệu gắn với tính bền vững, chuyển đổi số… sẽ là nhóm có nhiều khả năng vươn lên dẫn dắt thị trường trong giai đoạn tái cấu trúc này.
Từ việc các doanh nghiệp FDI còn thận trọng điện hoá, khi chính sách hạn chế xe xăng được đẩy nhanh, khả năng thích ứng của các doanh nghiệp FDI như thế nào, thưa ông?
Trong bối cảnh này, các doanh nghiệp FDI vẫn sở hữu lợi thế vượt trội. Họ có tiềm lực tài chính mạnh, kinh nghiệm phát triển lâu dài, năng lực công nghệ cao hơn phần lớn doanh nghiệp nội địa và đầu tư đáng kể vào nguồn nhân lực trình độ cao.
Theo dữ liệu của Cục Sở hữu trí tuệ, phần lớn bằng sáng chế và sáng tạo công nghệ tại Việt Nam những năm qua đều do các doanh nghiệp FDI đăng ký. Điều này chứng tỏ họ đủ khả năng nghiên cứu, phát minh, duy trì thương hiệu lớn và vận hành bộ máy quản trị chuyên nghiệp.
Trân trọng cảm ơn ông!