Doanh nghiệp

Hành trình gần 30 năm qua, kể từ khi phong trào năng suất chất lượng được khởi xướng năm 1995 đến Chương trình quốc gia 1322 giai đoạn 2021-2030 hiện nay, đã đánh dấu một quá trình chuyển mình rõ rệt: từ nhận thức ban đầu về chất lượng sản phẩm đến việc biến năng suất chất lượng thành nền tảng cốt lõi của chuyển đổi số và hội nhập quốc tế.

Hành trình nâng tầm năng suất chất lượng

Câu chuyện bắt đầu từ tháng 8-1995, khi nguyên Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Bình chủ trì Hội nghị Chất lượng lần thứ nhất và chính thức đặt “viên gạch” đầu tiên cho phong trào năng suất chất lượng quốc gia. Từ đó mở ra thời kỳ các doanh nghiệp Việt Nam bắt đầu tiếp cận có hệ thống các công cụ cải tiến, hệ thống quản lý hiện đại và tiêu chuẩn quốc tế.

Sau đó 20 năm, Thập niên Chất lượng (1996-2015) và Chương trình 712 (2010-2020) đã đặt nền móng vững chắc. Đến nay, Chương trình quốc gia hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm, hàng hóa giai đoạn 2021-2030 (Chương trình 1322) tiếp tục sứ mệnh với tầm nhìn mới: biến hoạt động năng suất chất lượng thành một trong những trụ cột chính của chiến lược chuyển đổi số quốc gia.

Chỉ trong 5 năm đầu (2021-2025), dù chịu ảnh hưởng nặng nề của đại dịch COVID-19, Chương trình 1322 đã đạt nhiều kết quả vượt bậc. Theo báo cáo của Bộ Khoa học và Công nghệ, hơn 1.700 tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật quốc gia mới được ban hành, tỷ lệ hài hòa với tiêu chuẩn quốc tế đạt 63%. Gần 5.000 doanh nghiệp được hưởng lợi trực tiếp từ các hoạt động tư vấn, đào tạo, đánh giá và cải tiến; hơn 6.410 doanh nghiệp trên cả nước được hỗ trợ (tính lũy kế đến năm 2024) thông qua Chương trình 1322 và các chương trình lồng ghép khác.

Những con số cụ thể cho thấy hiệu quả rõ rệt hơn là Hiệu suất sử dụng thiết bị tổng thể (OEE) tăng trung bình 20%, giá trị hàng tồn kho giảm 45%, tỷ lệ giao hàng trễ giảm 44%, năng suất lao động tăng trên 30%, tiết kiệm chi phí sản xuất kinh doanh trên 10%...

Đặc biệt, nhiều giải pháp đã tích hợp sâu công nghệ 4.0. Ví dụ, bộ cơ sở dữ liệu ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong khâu chuẩn bị sản xuất ngành may đã giúp một số doanh nghiệp lớn giảm 30-45% thời gian lao động chuẩn bị may. Hệ thống điều hành sản xuất MES (Manufacturing Execution System) được triển khai thành công tại nhiều nhà máy, tối ưu nguồn lực và chi phí. 308 doanh nghiệp đã áp dụng các tiêu chuẩn tiên tiến như ISO 45001 (an toàn sức khỏe nghề nghiệp), ISO 27001 (an toàn thông tin), ISO 31000 (quản lý rủi ro), hay công cụ Lean kết hợp số hóa trong bệnh viện và doanh nghiệp chế biến cao su, gỗ.

Ông Nguyễn Nam Hải, Chủ tịch Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng Quốc gia (Bộ KH&CN), nhấn mạnh: “Chúng tôi không chỉ hoàn thành chỉ tiêu hành chính mà đang tạo động lực tăng trưởng thực chất. Mục tiêu cuối cùng là góp phần đưa đất nước đạt tăng trưởng hai con số như Chính phủ đề ra.”

Ông cũng đặc biệt lưu ý đến mô hình liên kết “ba nhà” (Nhà nước – Nhà trường/viện nghiên cứu – Doanh nghiệp) để đưa kết quả nghiên cứu khoa học vào giải quyết bài toán thực tiễn của doanh nghiệp một cách nhanh nhất.

Hoàn thiện tiêu chuẩn, thúc đẩy chuyển đổi số để nâng cao năng suất doanh nghiệp

Tại Hội thảo sơ kết 5 năm Chương trình 1322 vừa diễn ra, các chuyên gia đều thống nhất rằng giai đoạn 2026-2030 sẽ là thời kỳ bứt phá nếu biết tận dụng tốt hai đòn bẩy: hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn quốc gia và tăng tốc chuyển đổi số trong doanh nghiệp.

Ông Nguyễn Tùng Lâm, Viện trưởng Viện Năng suất Việt Nam (VNPI), nhận định: “Quản trị chất lượng Việt Nam đã trải qua hành trình dài từ quản lý sản phẩm → quản lý quá trình → cải tiến liên tục → quản trị hiện đại. Xu hướng mới là đặt con người vào trung tâm và tích hợp mạnh mẽ công nghệ số, dữ liệu lớn, AI.” Ông đánh giá cao vai trò của Chương trình 712 và 1322 trong việc giúp doanh nghiệp tiếp cận bài bản các mô hình quản trị tiên tiến, từ đó nhận thức về năng suất chất lượng được nâng lên rõ rệt.

Tuy nhiên, khoảng cách giữa nhóm doanh nghiệp tiên phong và nhóm còn “ngại thay đổi” vẫn rất lớn. Nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ còn thiếu nguồn lực, thiếu chuyên gia và chưa coi năng suất là chiến lược sống còn dài hạn.

Dưới góc độ quản lý nhà nước, TS. Trần Hậu Ngọc, Phó Chủ tịch Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng Quốc gia, cho biết mục tiêu nâng tỷ lệ hài hòa tiêu chuẩn quốc gia lên 75% vào năm 2030 là cam kết bắt buộc để doanh nghiệp Việt Nam giảm rủi ro khi tham gia chuỗi giá trị toàn cầu, nhất là trong bối cảnh kinh tế xanh và kinh tế tuần hoàn đang lên ngôi. Ông nhấn mạnh: “Chuyển đổi số không còn là xu hướng mà là yêu cầu sống còn. Hệ thống quản lý dựa trên dữ liệu thời gian thực, tự động hóa và AI sẽ là chìa khóa để tăng năng suất lao động, kiểm soát chất lượng chặt chẽ và giảm thiểu sai lỗi.”

Thứ trưởng Bộ KH&CN Lê Xuân Định đánh giá cao việc mục tiêu hình thành 100 doanh nghiệp mô hình điểm về năng suất chất lượng đã hoàn thành trước thời hạn 5 năm (tính đến tháng 11/2025 đã có 102 doanh nghiệp). Tuy nhiên, mục tiêu đào tạo và chứng nhận 1.000 chuyên gia năng suất theo tiêu chuẩn quốc gia và tiêu chuẩn APO vẫn còn là thách thức lớn trong 5 năm tới.

Ông Ngô Quý Việt, nguyên Tổng cục trưởng Tổng cục Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng, Chủ nhiệm Ban Chủ nhiệm Chương trình, kêu gọi tiếp tục duy trì và nâng tầm phong trào năng suất chất lượng, tập trung vào các lĩnh vực xã hội đang cần nhất: an toàn thực phẩm, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn. “Doanh nghiệp càng sớm thích ứng thì lợi thế cạnh tranh càng lớn,” ông nói.

Với sự chỉ đạo quyết liệt của Chỉ thị 38-CT/TW (Ban Bí thư) và hai Nghị quyết 57, 68-NQ/TW (Bộ Chính trị), Chương trình 1322 đang được rà soát, điều chỉnh để đồng bộ chính sách, tiêu chuẩn và phương thức triển khai. Đây chính là nền tảng để hàng chục nghìn doanh nghiệp Việt Nam trong thập kỷ tới có thể dễ dàng tiếp cận các giải pháp năng suất hiện đại nhất, từ đó tạo động lực tăng trưởng bền vững và thực chất cho toàn nền kinh tế.

Hành trình gần 30 năm nâng tầm năng suất chất lượng đã chứng minh: khi Nhà nước, viện trường và doanh nghiệp cùng chung nhịp thở, Việt Nam hoàn toàn có thể biến thách thức thành cơ hội để vươn lên mạnh mẽ trong kỷ nguyên số và hội nhập toàn cầu. Giai đoạn 2026-2030 sắp tới chính là thời điểm để cả hệ thống chính trị và cộng đồng doanh nghiệp cùng hành động quyết liệt hơn bao giờ hết.

Hồng Anh