Doanh nghiệp

Kinh tế tuần hoàn đang trở thành định hướng phát triển tất yếu khi các quốc gia tìm kiếm mô hình tăng trưởng bền vững, tiết kiệm tài nguyên và giảm phát thải. Việt Nam đã sớm tiếp cận xu thế này bằng việc ban hành nghị quyết và kế hoạch quốc gia nhằm thúc đẩy quá trình chuyển đổi.

Tuy nhiên, theo TS Nguyễn Sỹ Linh, Trưởng ban Biến đổi khí hậu và các vấn đề toàn cầu thuộc Viện Chiến lược chính sách nông nghiệp và môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), sự chuyển động trên thực tế vẫn chưa tương xứng với yêu cầu và kỳ vọng.

TS Nguyễn Sỹ Linh nhận định hạn chế lớn nhất hiện nay nằm ở cách thức tổ chức triển khai, trong đó, mô hình quản lý theo ngành dọc ở cấp trung ương và quản lý theo lãnh thổ ở cấp địa phương khiến các chương trình, nhiệm vụ liên quan đến kinh tế tuần hoàn thiếu sự kết nối và dễ bị phân mảnh. Khi mỗi cấp ưu tiên mục tiêu riêng, các sáng kiến khó tạo được sức lan tỏa, dẫn tới hiệu quả thấp so với tiềm năng.

Theo TS Linh, nhiều địa phương vẫn chưa coi kinh tế tuần hoàn là một hướng đi chiến lược, dù mô hình này có thể mở ra triển vọng lớn cho tăng trưởng. Không chỉ giúp tiết kiệm nguồn lực và giảm áp lực môi trường, kinh tế tuần hoàn còn có khả năng tạo thêm việc làm mới, thu hút vốn đầu tư vào các lĩnh vực công nghệ cao và khuyến khích hoạt động đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp. Nếu nhận thức không thay đổi, các địa phương có thể bỏ lỡ cơ hội phát triển, đặc biệt trong bối cảnh kinh tế toàn cầu đang chuyển dịch mạnh theo hướng xanh và bền vững.

“Một yêu cầu quan trọng được là cần phát huy đúng vai trò của các trường đại học và viện nghiên cứu. Đây là lực lượng có khả năng cung cấp luận cứ khoa học, xác định tiềm năng và thách thức của từng ngành, từng vùng; từ đó xây dựng lộ trình chuyển đổi phù hợp.” - TS Linh nhấn mạnh.

Khi có căn cứ rõ ràng về điều kiện tự nhiên, cơ cấu kinh tế và khả năng tiếp cận công nghệ, việc thực hiện kinh tế tuần hoàn ở địa phương mới đạt hiệu quả. Sự tham gia sâu của giới nghiên cứu cũng giúp tạo ra nguồn tri thức và dữ liệu cần thiết, hỗ trợ cơ quan quản lý và doanh nghiệp đưa ra quyết định chính xác hơn.

Không chỉ dừng lại ở định hướng, vấn đề then chốt khác là cơ chế chính sách. TS Linh đề xuất Nhà nước cần phân loại rõ hai nhóm doanh nghiệp để có chính sách trúng đích. Nhóm thứ nhất là doanh nghiệp cung cấp dịch vụ và công nghệ phục vụ kinh tế tuần hoàn, giữ vai trò tạo nền tảng kỹ thuật cho quá trình chuyển đổi. Nhóm thứ hai là doanh nghiệp thực hành tuần hoàn ngay trong hoạt động sản xuất, tức là áp dụng các mô hình giảm tiêu hao nguyên liệu, tái sử dụng sản phẩm, tối ưu quy trình và hạn chế chất thải. Khi hai nhóm được nhận diện rõ ràng, chính sách hỗ trợ về vốn, thuế hay đào tạo mới phù hợp với nhu cầu đặc thù của từng nhóm.

Trong bối cảnh hơn 90% doanh nghiệp Việt Nam là doanh nghiệp nhỏ và vừa, việc thiết kế cơ chế hỗ trợ riêng cho lực lượng này là bước đi không thể thiếu. Theo TS Linh, doanh nghiệp nhỏ và vừa thường gặp khó khăn về năng lực tài chính, tiếp cận công nghệ và nguồn nhân lực chuyên môn, nên cần các chính sách khuyến khích cụ thể để tham gia vào mô hình tuần hoàn. Khi được hỗ trợ đúng cách, nhóm doanh nghiệp này có thể trở thành lực lượng nòng cốt giúp lan tỏa mô hình tuần hoàn ra toàn nền kinh tế, bởi họ chiếm tỷ lệ lớn và hiện diện ở hầu hết các ngành nghề.

Việc thiếu tính hệ thống trong triển khai không chỉ ảnh hưởng tới hiệu quả của từng chương trình mà còn khiến nhiều địa phương và doanh nghiệp gặp khó khi tiếp cận mô hình mới. Nếu các cơ quan trung ương và địa phương không có cơ chế phối hợp chặt chẽ, việc triển khai sẽ tiếp tục bị chia cắt, dẫn tới lãng phí nguồn lực và giảm động lực tham gia của khu vực tư nhân. Một mô hình như kinh tế tuần hoàn, vốn đòi hỏi sự kết nối liên tục giữa các mắt xích trong chuỗi giá trị, càng cần một khung phối hợp thống nhất để tránh tình trạng “mạnh ai nấy làm”.

TS Linh nhấn mạnh rằng sự vào cuộc của tất cả các chủ thể từ cơ quan quản lý, doanh nghiệp đến viện trường là yếu tố quyết định giúp kinh tế tuần hoàn phát huy vai trò thực sự. Nếu tiếp cận theo hướng hệ thống, có sự thống nhất từ hoạch định chính sách đến thực thi, Việt Nam có thể xây dựng nền tảng vững chắc cho quá trình chuyển đổi. Ngược lại, nếu triển khai thiếu đồng bộ, mô hình tuần hoàn sẽ dễ bị biến thành khẩu hiệu và khó tạo tác động rõ rệt.

Trong bối cảnh nhu cầu phát triển bền vững ngày càng rõ rệt, việc hoàn thiện cơ chế phối hợp và nâng cao nhận thức ở cấp địa phương trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Khi các địa phương hiểu đúng vai trò của kinh tế tuần hoàn và chủ động xây dựng chiến lược cho mình, quá trình chuyển đổi sẽ diễn ra nhanh hơn và hiệu quả hơn. Đó cũng là bước đi quan trọng để tạo môi trường thuận lợi cho doanh nghiệp đầu tư, đổi mới và đồng hành cùng chiến lược tăng trưởng xanh của quốc gia.

Kinh tế tuần hoàn không chỉ là mô hình phát triển mới mà còn là cách tiếp cận giúp Việt Nam nâng cao năng lực cạnh tranh trong dài hạn. Chìa khóa của quá trình này nằm ở tư duy hệ thống, cơ chế phối hợp chặt chẽ và chính sách hỗ trợ phù hợp. Nếu thực hiện tốt, kinh tế tuần hoàn có thể trở thành động lực tăng trưởng quan trọng, góp phần xây dựng nền kinh tế bền vững và thích ứng tốt hơn với những thách thức trong tương lai.

Minh Châu