Phân tích - Bình luận
Cú hích để Việt Nam trở thành trung tâm đầu tư tác động
Dòng vốn ODA suy giảm buộc Việt Nam đẩy mạnh tài chính đổi mới, hoàn thiện pháp lý và gọi vốn tư nhân hướng tới mục tiêu trở thành trung tâm đầu tư tác động khu vực.
Trong bối cảnh dòng vốn ODA truyền thống đang suy giảm và các thách thức toàn cầu về biến đổi khí hậu ngày càng gia tăng, Việt Nam đang nổi lên như một điểm sáng đầy tiềm năng để trở thành trung tâm về tài chính đổi mới và đầu tư tác động tại khu vực Đông Nam Á.
Tuy nhiên, để chuyển hóa tiềm năng này thành dòng vốn thực tế, Việt Nam cần một cú hích mạnh mẽ về khung pháp lý, cơ chế thử nghiệm (sandbox) và sự tham gia sâu rộng hơn của khu vực tư nhân thông qua các mô hình tài chính hỗn hợp (blended finance).
Tiềm năng từ một nền kinh tế tăng trưởng
Bà Thủy Nguyễn, Giám đốc quốc gia Việt Nam của Impact Investment Exchange (IIX), nhận định Việt Nam đang sở hữu những nền tảng vững chắc để thu hút dòng vốn đầu tư tác động.
"Việt Nam có thể trở thành một mô hình mẫu cho khu vực. Chúng ta có một nền kinh tế tăng trưởng nhanh, cam kết mạnh mẽ của Chính phủ về phát thải ròng bằng 0 (Net Zero) và bình đẳng giới," bà Thủy cho biết tại Diễn đàn Đầu tư Tác động Việt Nam 2025 tại Hà Nội.
Theo IIX, phía cầu của dòng vốn – các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) – đang cho thấy sự sẵn sàng ngày càng cao, đặc biệt là các doanh nghiệp do phụ nữ làm chủ trong các lĩnh vực nông nghiệp bền vững, y tế và giáo dục.
Tuy nhiên, để thực sự hấp dẫn nhà đầu tư quốc tế, bà Thủy nhấn mạnh rằng các doanh nghiệp này cần nâng cao năng lực quản trị doanh nghiệp và quản trị tài chính, chuyển từ mô hình kinh doanh truyền thống sang mô hình có khả năng đo lường tác động cụ thể.
Trong khi nhu cầu vốn là rất lớn, thị trường Việt Nam lại đang có sự mất cân bằng về nguồn cung. Ông Priyank Tiwari, Giám đốc cấp cao về Nghiên cứu và Quan hệ chính phủ tại IIX, chỉ ra khoảng 97% nguồn vốn đầu tư tác động hiện nay tại Việt Nam đến từ các Tổ chức Tài chính Phát triển (DFI).
Theo ông Tiwari, để thị trường phát triển bền vững, dòng vốn từ DFI không nên đóng vai trò chủ đạo mãi mãi mà cần hoạt động như một nguồn "vốn mồi" (catalytic capital).
"Vấn đề là cấu trúc lại công cụ tài chính sao cho dòng vốn ưu đãi có thể giảm thiểu rủi ro, từ đó kích hoạt và thu hút nguồn vốn tư nhân quốc tế lớn gấp 10 lần," ông Tiwari phân tích.
Ông dẫn chứng bài học thành công từ Indonesia với việc phát hành "Trái phiếu Cam" (Orange Bond) – một công cụ tài chính kết hợp giữa mục tiêu bình đẳng giới và biến đổi khí hậu.
Tại Indonesia, các cơ quan quản lý đã làm việc chặt chẽ với các tổ chức quốc tế để xây dựng khung pháp lý cho loại trái phiếu này, giúp các doanh nghiệp Nhà nước tiếp cận được các nhà đầu tư quan tâm đến cả hai yếu tố xã hội và môi trường.
Đối với Việt Nam, ông Tiwari đánh giá cao việc Chính phủ đã ban hành Hệ thống phân loại xanh (Green Taxonomy). Tuy nhiên, ông khuyến nghị hệ thống này cần bao trùm hơn, tích hợp các yếu tố xã hội và giới vào trong định nghĩa "xanh" để mở rộng phạm vi thu hút nhà đầu tư,.
Bài toán khơi thông dòng vốn
Từ góc độ cơ quan quản lý, bà Nguyễn Thị Hồng Lam , đại diện Cục Phát triển Doanh nghiệp tư nhân và Kinh tế tập thể (APED), Bộ Tài chính, thừa nhận dù đã có nhiều nỗ lực, việc khơi thông nguồn lực công vẫn còn nhiều thách thức. Các công cụ hiện có như Quỹ bảo lãnh tín dụng doanh nghiệp nhỏ và vừa hoạt động chưa đạt kỳ vọng do vướng mắc về cơ chế vận hành.
Tuy nhiên, bức tranh chính sách đang có những chuyển biến tích cực. Bà Lam cho biết Bộ Tài chính và Ngân hàng Nhà nước đang hoàn thiện hướng dẫn cho Nghị quyết 198/2025/QH15, trong đó có cơ chế hỗ trợ lãi suất 2% cho các dự án xanh và kinh tế tuần hoàn, dự kiến áp dụng đầy đủ đến hết năm 2025.
Bên cạnh đó, Chính phủ cũng đang thí điểm thành lập các Quỹ đầu tư mạo hiểm quốc gia và địa phương theo Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, cho phép kết hợp vốn Nhà nước và tư nhân – một bước tiến quan trọng hướng tới mô hình tài chính hỗn hợp.
Bà Francesca Bellone, Tham tán phát triển ĐSQ Canada tại Việt Nam, đề xuất 4 giải pháp trọng tâm để cải thiện môi trường đầu tư, bao gồm duy trì ổn định kinh tế vĩ mô; tạo không gian đối thoại công - tư thường xuyên; tận dụng nguồn vốn và kinh nghiệm từ các DFI; và đặc biệt là khuyến khích đổi mới thông qua cơ chế thử nghiệm (sandbox).
"Tài chính đổi mới (Innovative Finance) ngày càng trở nên quan trọng khi ODA truyền thống giảm. Nó cho phép các bên cùng chia sẻ rủi ro và lợi nhuận, đồng thời giải quyết các vấn đề xã hội một cách bền vững," bà Francesca nhấn mạnh.
Doanh nghiệp tiên phong và nhu cầu "Sandbox"
Trong khi các chính sách vĩ mô đang được hoàn thiện, khu vực tư nhân đã bắt đầu có những bước đi chủ động. Bà Phạm Thị Ngọc Thủy, Giám đốc Văn phòng Ban Nghiên cứu Phát triển Kinh tế tư nhân (ban IV), cho rằng chìa khóa nằm ở các "Doanh nghiệp tiên phong" – những doanh nghiệp lớn có khả năng dẫn dắt chuỗi giá trị.
Bà Thủy lấy ví dụ về PNJ - doanh nghiệp đang chuyển dịch từ hoạt động từ thiện đơn thuần sang mô hình quỹ đầu tư hỗ trợ các doanh nghiệp yếu thế. "Họ đang dùng chính dòng tiền của mình để tạo niềm tin, chứng minh rằng đầu tư vào doanh nghiệp xã hội có thể mang lại giá trị thực tế chứ không chỉ là cho đi," bà chia sẻ.
Nhìn về 3-5 năm tới, các chuyên gia đều đồng thuận rằng sự hợp tác đa phương sẽ là yếu tố quyết định. Việt Nam không chỉ cần vốn, mà cần một hệ sinh thái nơi chính sách, công cụ tài chính và năng lực doanh nghiệp cùng phát triển đồng bộ.
Bà Francesca Bellone kết luận: "Đã đến lúc chúng ta vượt qua cách tiếp cận từ thiện và công nhận các doanh nghiệp tạo tác động xã hội là những đối tác bình đẳng trong sự phát triển bền vững". Với những chuyển động chính sách gần đây và sự năng động của khu vực tư nhân, Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn để hiện thực hóa tầm nhìn này.