Kinh tế

Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh khi chủ trì Diễn đàn quốc gia phát triển Kinh tế số và xã hội số lần thứ 3 với “Phát triển kinh tế số, xã hội số toàn diện, bao trùm - Đạt mục tiêu tăng trưởng GDP hai con số giai đoạn 2026 - 2030”, sáng 20/12 tại Hà Nội.

Thủ tướng nêu rõ, chúng ta đã xác định phát triển kinh tế số nhằm đổi mới mô hình tăng trưởng, tái cấu trúc nền kinh tế, nâng cao năng suất, năng lực cạnh tranh, xây dựng xã hội số bao trùm, nhân văn, nâng cao chất lượng sống, bình đẳng tiếp cận dịch vụ, thu hẹp khoảng cách phát triển, phát huy bản sắc văn hóa trên môi trường số.

Trên tinh thần "kinh tế số là động lực, xã hội số là nền tảng, con người làm trung tâm", thời gian qua, Đảng, Nhà nước, Chính phủ luôn quan tâm và đề ra nhiều chủ trương, đường lối, cơ chế, chính sách thúc đẩy phát triển kinh tế số và xã hội số. Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII xác định rất rõ là phát triển kinh tế số, nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả, sức cạnh tranh của nền kinh tế số, từng bước phát triền kinh tế số, xã hội số.

Tháng 12/2024, Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị đã xác định đây là một đột phá quan trọng hàng đầu, là động lực chính để phát triển nhanh lực lượng sản xuất hiện đại, hoàn thiện quan hệ sản xuất, đổi mới phương thức quản trị quốc gia, phát triển kinh tế - xã hội, ngăn chặn nguy cơ tụt hậu, đưa đất nước phát triển bứt phá, giàu mạnh trong kỷ nguyên mới. Như vậy, sau một nhiệm kỳ, nhận thức của chúng ta về vai trò, vị trí của kinh tế số, xã hội số đã có thay đổi, Thủ tướng nhận định.

“Mục tiêu của diễn đàn không dừng lại ở việc tổng kết, đánh giá mà còn thảo luận, phân tích và đề xuất các giải pháp đột phá phát triển kinh tế số, xã hội số trong những năm tới”. – Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh.

Phát biểu tại Diễn đàn, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, phát triển kinh tế số và xã hội số của Việt Nam trong giai đoạn tới sẽ chuyển từ số hóa cái cũ sang kiến tạo không gian phát triển mới, nơi dữ liệu, AI, nền tảng số, doanh nghiệp số và công dân số cùng trở thành động lực tăng trưởng. Kinh tế số của Việt Nam hiện nay vẫn chủ yếu là số hóa các hoạt động cũ, chưa chuyển mạnh sang tạo mô hình tăng trưởng mới. Tỉ trọng kinh tế số trong GDP tăng nhanh nhưng giá trị gia tăng nội địa còn thấp, phụ thuộc nhiều vào các nền tảng xuyên biên giới. Nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa chưa thực sự tham gia vào chuỗi giá trị số.

Vì vậy, ông Nguyễn Mạnh Hùng cho rằng, nhiệm vụ của giai đoạn tới không chỉ là làm nhiều hơn, mà là làm khác đi, làm sâu hơn, tạo ra giá trị gia tăng nhiều hơn và làm bền vững hơn.

Thứ nhất, kiến tạo một cấu trúc nền kinh tế số quốc gia thay vì số hóa rời rạc từng lĩnh vực. Chuyển từ tiếp cận mỗi ngành một đề án chuyển đổi số sang thiết kế lại cấu trúc nền kinh tế dựa trên các lớp hạ tầng số dùng chung như viễn thông, internet, điện toán, dữ liệu số, AI, nền tảng số và dịch vụ số. Nhà nước phải đóng vai kiến trúc sư trưởng của nền kinh tế số và xã hội số quốc gia, định hình cấu trúc để thị trường vận hành.

Thứ hai, coi dữ liệu, AI, năng lực tính toán là năng lực sản xuất nền tảng của nền kinh tế số, không chỉ là công cụ hỗ trợ, tương đương như điện, nước, viễn thông. Nhà nước, doanh nghiệp, người dân có thể sử dụng dưới dạng dịch vụ. Ở đây, tôi muốn nhấn mạnh vai trò mới của các nhà mạng viễn thông thế hệ mới đối với sự phát triển kinh tế số và xã hội số. Nhà mạng không chỉ cung cấp kết nối mà cung cấp các năng lực số cốt lõi để doanh nghiệp xây dựng sản phẩm dịch vụ và vận hành nền kinh tế. Giá trị của nhà mạng không chỉ nằm ở số thuê bao mà nằm ở số lượng dịch vụ mà các doanh nghiệp khác xây dựng trên mạng. Nhà mạng phải trở thành xương sống của không gian số quốc gia, không chỉ là mạng viễn thông, đó còn là trung tâm dữ liệu, điện toán đám mây, điện toán biên, nền tảng, an toàn an ninh mạng.

Thứ ba, chuyển từ chính phủ điện tử là số hóa thủ tục sang nhà nước điều hành dựa trên dữ liệu và mô hình dự báo. Nhà nước là một hệ thống phức hợp, vượt quá khả năng xử lý của con người, nhưng một khi đã lên môi trường số thì AI có khả năng xử lý, dự báo. Các chính sách được thiết kế, mô phỏng, thử nghiệm, đánh giá tác động bằng dữ liệu sẽ nhanh hơn và chính xác hơn. Quản lý theo rủi ro, theo tác động xã hội, giám sát diện rộng rồi thanh kiểm tra có trọng tâm.

Thứ tư, phát triển thị trường số quốc gia lấy doanh nghiệp làm trung tâm. Chuyển từ hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi số sang tạo thị trường số, tạo cầu cho doanh nghiệp Việt Nam, tạo niềm tin cho doanh nghiệp số Việt Nam. Doanh nghiệp Việt Nam lớn lên trong thị trường nội địa rồi từ đó đi ra toàn cầu, hình thành các tập đoàn công nghệ Việt Nam có năng lực nền tảng số.

Thứ năm, xây dựng xã hội số lấy con người làm trung tâm và niềm tin số làm nền tảng. Chuyển đổi số cuối cùng là chuyển đổi con người. Cần phổ cập kỹ năng số, tư duy số, đạo đức số cho toàn xã hội, xây dựng văn hóa số Việt Nam nhân văn, an toàn, sáng tạo và có trách nhiệm. Xã hội số không chỉ là phổ cập công nghệ mà là trao quyền số cho người dân, gắn với niềm tin, đạo đức và văn hóa số. Nếu kinh tế số trả lời câu hỏi "làm ra của cải như thế nào?" thì xã hội số trả lời câu hỏi "phát triển vì ai?".

Theo Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng, xã hội số không phải là xã hội mà mọi thứ đều được đưa lên môi trường mạng, mà là xã hội trong đó mỗi người dân được trao quyền nhiều hơn nhờ có công nghệ số: Quyền tiếp cận thông tin, quyền tiếp cận dịch vụ công, quyền học tập suốt đời, quyền tham gia quản lý xã hội. Trong xã hội số thì công dân số không chỉ là người thụ hưởng mà là chủ thể tham gia kiến tạo chính sách. Chính quyền không chỉ là cơ quan quản lý mà là nhà cung cấp dịch vụ công dựa trên dữ liệu. Cộng đồng số trở thành một không gian xã hội mới song song và gắn kết với không gian vật lý.

Kinh tế số và xã hội số không chỉ là câu chuyện của công nghệ mà là câu chuyện của tái cấu trúc phát triển, tái thiết niềm tin và tái định vị vai trò nhà nước, doanh nghiệp và người dân trong kỷ nguyên số. Với dữ liệu làm nền tảng, nền tảng số làm động lực, thể chế làm dẫn dắt và con người làm trung tâm, chúng ta có đủ điều kiện để chuyển đổi thành công mô hình tăng trưởng, nâng cao năng suất, chất lượng cuộc sống, xã hội.

“Bộ Khoa học và Công nghệ cam kết tiếp tục đóng vai trò kiến trúc sư về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, chính phủ số, kinh tế số, xã hội số; đồng hành cùng các bộ, ngành, địa phương và cộng đồng doanh nghiệp để hiện thực hóa khát vọng phát triển nhanh, bền vững, bao trùm trong kỷ nguyên số”. - Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho biết thêm.

Tại Diễn đàn, Thiếu tướng Nguyễn Ngọc Cương, Giám đốc Trung tâm Dữ liệu Quốc gia cho biết, nhân loại đã trải qua nhiều hình thái kinh tế, mỗi hình thái đều gắn liền với những tư liệu sản xuất đặc trưng. Ở thế kỷ XIX là thời đại của than đá và thép, thế kỷ XX là thời đại của dầu mỏ và điện năng, thế kỷ XXI hiện nay là thời đại của dữ liệu và trí tuệ nhân tạo. Tuy nhiên, khác với dầu mỏ, than đá, sắt thép, dữ liệu không bị cạn kiệt mà có thể được làm giàu thêm, vừa là tư liệu sản xuất chính nhưng cũng đồng thời tạo ra thặng dư dữ liệu.

Nếu hình thái kinh tế số gắn với công nghệ thông tin, máy tính, vi mạch, điện tử, tự động hóa, Internet, thì hình thái kinh tế dữ liệu sẽ gắn liền với dữ liệu, trí tuệ nhân tạo. Nói cách khác, cuộc cách mạng dữ liệu đã và đang mang lại một hình thái mới - kinh tế dữ liệu, trong đó dữ liệu trở thành nguồn lực chiến lược để thúc đẩy hoạt động kinh tế xã hội, đổi mới sáng tạo và phát triển bền vững. Trong kinh tế dữ liệu, dữ liệu là nguồn lực đầu vào, là tư liệu sản xuất chính để tạo ra giá trị mới. Dữ liệu là tài sản kinh tế đặc biệt, nó được trao đổi, định giá và thương mại hóa. Dữ liệu là nền tảng cho trí tuệ, dự báo, ra quyết định và có thể thay đổi hành vi và quản trị xã hội.

Theo Thiếu tướng Nguyễn Ngọc Cương, chúng ta đang bước vào một cuộc cách mạng nhận thức mới, đó là tìm ra một tư liệu sản xuất mới, phương thức sản xuất mới kết hợp với lực lượng sản xuất mới tác động đến quan hệ sản xuất để bước vào kỷ nguyên mới. Trong bối cảnh đó, với tầm nhìn lịch sử, Đảng và Nhà nước đã thúc đẩy cuộc cách mạng dữ liệu triển khai trên một bối cảnh rộng lớn, từ xây dựng hạ tầng dữ liệu tin cậy tới tạo lập dữ liệu tin cậy quốc gia, từ tự chủ làm chủ công nghệ lõi tới nâng cao nhận thức toàn dân và xây dựng nguồn lực chuyên gia có trình độ cao. Điều đó có nghĩa là chúng ta đang mong muốn và cố gắng chuyển hóa rất nhanh một chu trình phát triển mà thế giới đã vượt qua để bắt kịp và tiến tới làm chủ một hình thái kinh tế mới mà thế giới đang hướng tới.

Tuy nhiên, nếu nhìn vào thực chất, chúng ta mới ở giai đoạn xây nền móng bước đầu của nền kinh tế dữ liệu. Mới chỉ có cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư phát huy vai trò cốt lõi như vậy. Nếu chúng ta hình thành và khai thác được tiềm năng của cơ sở dữ liệu tổng hợp quốc gia với 4 trụ cột dữ liệu chính là con người, vật phẩm, địa điểm và hoạt động thì sẽ phát huy vai trò hơn nữa.

Thiếu tướng Nguyễn Ngọc Cương cho rằng, để tận dụng mục tiêu tăng trưởng GDP hai con số giai đoạn 2026-2030, chúng ta cần phải giải quyết ba điểm nghẽn.

Thứ nhất là nghịch lý giữa có dữ liệu nhưng thiếu dữ liệu sống động. Chúng ta mới có 12 cơ sở dữ liệu trọng điểm theo Quyết định 02/QĐ-TTg ngày 12/1/2021, có 8 cơ sở dữ liệu chưa có nền tảng cơ sở dữ liệu chung hoặc mức độ hoàn thiện rất thấp. Với 105 cơ sở dữ liệu được giao tại Quyết định 71/QĐ-TTg của Chính phủ, mặc dù các bộ ngành đã cam kết sẽ hoàn thành trong năm 2025 tại hai phiên họp liên ngành, nhưng thực tế khảo sát cho thấy có 38/105 cơ sở dữ liệu Bộ Công an đánh giá có nguy cơ cao không hoàn thành trong năm 2025.

Thứ hai là mâu thuẫn giữa có nền tảng nhưng thiếu hệ sinh thái. VNeID có 67 triệu tài khoản nhưng chưa thực sự trở thành siêu nền tảng, người dân vẫn có thể sử dụng nhiều ứng dụng khác nhau cho từng dịch vụ và chưa có trải nghiệm liền mạch. Chưa có cơ chế đột phá về hoạt động sáng tạo khai thác cho dữ liệu từ Trung tâm Dữ liệu Quốc gia để hỗ trợ thúc đẩy doanh nghiệp có thể khai thác dữ liệu một cách hợp pháp an toàn để phát triển sản phẩm đổi mới, nhất là hoạt động khai thác dữ liệu công tư kết hợp. Chương trình vườn ươm tạo dữ liệu quốc gia và một nền tảng công nghiệp phát triển kinh tế dữ liệu khi đã có hạ tầng vẫn còn sơ khai.

Thứ ba là chúng ta chưa xác định được mô hình kinh tế dữ liệu của quốc gia. Thế giới hiện nay có ba mô hình chính: Thị trường tự do của Mỹ (doanh nghiệp và hệ sinh thái dữ liệu giữ vai trò chủ đạo, quy mô toàn cầu, đổi mới và thương mại hóa AI nhanh chóng); mô hình Nhà nước điều phối của Trung Quốc; mô hình lợi ích của người dân của EU. Trong khi đó, chúng ta mới ở giai đoạn đầu của sự phát triển và mô hình kinh tế dữ liệu cho riêng mình đang ở bước đầu.

Để vượt qua ba điểm nghẽn, từ đó tạo bước nhảy vọt, Bộ Công an đề xuất 5 đột phá chiến lược để gắn chặt chẽ với mục tiêu phát triển kinh tế số và xã hội số.

Thứ nhất, xây dựng Nghị quyết của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế dữ liệu. Nước ta có thế mạnh về lực lượng lao động trẻ, tiếp cận tốc độ, tiếp cận số rất nhanh, nguồn tài nguyên dữ liệu đang được tạo lập có quy mô quốc gia, hạ tầng dữ liệu tin cậy quốc gia hiện đại đang được triển khai có hiệu quả. Đảng và Nhà nước đã ưu tiên các chính sách và chiến lược dữ liệu quốc gia. Đây là điều kiện tạo nên cơ hội phát triển đột phá để tăng tốc, bỏ qua giai đoạn phát triển truyền thống. Quan điểm lựa chọn chiến lược kinh tế dữ liệu nên được cân bằng giữa Nhà nước, thị trường và quyền công dân, tăng thu hút FDI và hình thành các doanh nghiệp nội địa thế hệ mới dựa trên dữ liệu từ đầu, xác định vị thế bản sắc giá trị riêng giữa các hệ sinh thái dữ liệu của quốc gia trên thế giới.

Thứ hai là xây dựng hệ sinh thái dữ liệu mở để phục vụ doanh nghiệp và đổi mới sáng tạo. Bộ Công an đang tham mưu xây dựng nghị định quy định về cơ chế đột phá phát triển cho hoạt động sáng tạo khai thác dữ liệu từ vườn ươm sáng tạo, khai thác dữ liệu thuộc Trung tâm Dữ liệu Quốc gia. Định hướng phát triển trung tâm là vườn ươm cung cấp hỗ trợ toàn diện cho các doanh nghiệp từ cơ sở vật chất, kết nối vốn đầu tư, tư vấn chuyên môn để tạo điều kiện khởi nghiệp và thương mại hóa sản phẩm. Mô hình này đã thành công ở Singapore, Estonia và đang kỳ vọng sẽ giúp Việt Nam hình thành các công nghiệp dữ liệu trị giá hàng tỷ USD để đóng góp trực tiếp vào kinh tế số, chiếm 30% GDP vào năm 2030.

Thứ ba là nâng cấp VNeID thành siêu nền tảng số quốc gia, trung tâm của hệ sinh thái số. Đây là một giải pháp để VNeID không chỉ là ứng dụng định danh mà trở thành điểm truy cập duy nhất, kết nối liền mạch giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người dân.

Thứ tư là triển khai chiến lược phát triển công dân số quốc gia với cơ chế khuyến khích đột phá. Đây là giải quyết điểm nghẽn về nguồn lực nhân lực cho xã hội số. Bộ Công an đang chủ trì xây dựng Nghị quyết phát triển công dân số, văn bản pháp lý đầu tiên của Việt Nam quy định toàn diện về công dân số.

Thứ năm là triển khai có hiệu quả khung kiến trúc dữ liệu quốc gia để các bộ ngành căn cứ vào đó xây dựng khung kiến trúc cho bộ, ngành, địa phương mình, và xây dựng nghị định tổ chức hoạt động của Trung tâm Dữ liệu Quốc gia như Thủ tướng đã chỉ đạo.

“Năm đột phá chiến lược Bộ Công an đề xuất không phải là 5 mảnh ghép rời rạc mà sẽ là hệ thống tích hợp tác động đến các trụ cột phát triển kinh tế dữ liệu. Khi có hệ sinh thái dữ liệu quốc gia lấy con người làm trung tâm thì từng bước đẩy nhanh chuyển đổi số. Và khi có lực lượng sản xuất trình độ cao, xã hội số sẽ hình thành tự nhiên; khi có dữ liệu tin cậy, tất cả sẽ phát triển bền vững. Bộ Công an tin tưởng rằng kinh tế dữ liệu là con đường để Việt Nam không chỉ đuổi kịp mà vượt lên, đạt mục tiêu mà Đảng, Nhà nước đã đề ra. Bộ Công an cam kết đồng hành cùng Chính phủ, doanh nghiệp và toàn thể người dân để thực hiện từ khóa: Đưa Việt Nam phát triển hùng cường và phồn vinh”. - Thiếu tướng Nguyễn Ngọc Cương nhấn mạnh.

Hằng Thy