"Đánh thức" du lịch đường sông Nam Bộ

Du lịch đường sông ở TP HCM và Đồng bằng sông Cửu Long sở hữu nền tảng tự nhiên, văn hóa đặc sắc với hệ thống sông ngòi, kênh rạch chằng chịt dài hơn 28.000 km, tạo nên điều kiện lý tưởng để phát triển loại hình du lịch đặc thù này. Tại riêng TP HCM, hiện có 101 tuyến giao thông đường thủy với tổng chiều dài hơn 913 km, 73 cảng bến phục vụ vận tải hành khách, trong đó 135 tài nguyên được xác định là có giá trị du lịch đường sông. Mạng lưới này đã giúp hình thành khoảng 60 chương trình tour, sản phẩm đường thủy do hơn 100 doanh nghiệp khai thác.

Tiềm năng lớn nhưng chưa được phát huy xứng tầm

Tuy nhiên, phần lớn vẫn chỉ phục vụ nhu cầu ngắn ngày, hoạt động riêng lẻ và thiếu tính liên kết vùng. Tại khu vực ĐBSCL, du lịch đường sông dù thực tế vẫn manh mún, chưa tạo được chuỗi sản phẩm xuyên suốt.

Theo ông Trần Tường Huy - Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Du lịch Xã hội, muốn khai thác hiệu quả loại hình này, cần hoạch định các tuyến theo cụm vùng, bám sát điều kiện hạ tầng, khả năng vận hành và đặc biệt là phải kết nối các luồng khách từ TP HCM về ĐBSCL. Việc này không chỉ nhằm phục vụ vận chuyển mà còn tạo ra những hành trình trải nghiệm toàn diện về văn hóa, thiên nhiên, ẩm thực và đời sống sông nước. Bên cạnh đó, Viện cũng nhấn mạnh vai trò của yếu tố môi trường trong phát triển bền vững. Cảnh quan hai bên bờ sông cần được chỉnh trang, hệ thống bến đón – trả khách phải đảm bảo tiêu chuẩn, và đặc biệt là kiểm soát ô nhiễm nước sông, vốn đang là vấn đề nổi cộm.

Thống kê từ các nghiên cứu gần đây cho thấy, TP HCM đã xây dựng 12 tuyến du lịch bằng tàu cano, 19 tuyến có lưu trú trên sông và dự kiến mở thêm 24 tuyến mới. Tuy vậy, việc mở rộng mạng lưới này đang gặp trở ngại do thiếu cơ chế ưu đãi đầu tư vào hạ tầng bến tàu, cầu cảng, bãi đỗ và các khu dịch vụ ven sông.

Cũng theo Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Du lịch Xã hội, một trong những rào cản then chốt chính là việc các tỉnh, thành trong vùng chưa có sự phối hợp chặt chẽ trong quy hoạch tuyến, điểm, dẫn đến tình trạng dư thừa ở nơi này nhưng thiếu hụt ở nơi khác.

Giải pháp liên kết vùng và vai trò doanh nghiệp dẫn dắt

Bà Hồng Thu Mai – Trưởng phòng Cung ứng Dịch vụ và Sản phẩm kiêm Trưởng phòng Điều hành Khối Du lịch Quốc tế – Công ty TNHH MTV Dịch vụ Lữ hành Saigontourist cho biết doanh nghiệp này hiện khai thác hơn 20 tuyến tour đường sông nối TP HCM và các tỉnh ĐBSCL. Riêng với dòng sản phẩm cao cấp, Saigontourist là đối tác chiến lược của nhiều tàu lưu trú như Mekong Princess, Victoria Mekong Cruise, Jahan, Pandaw... mang đến trải nghiệm đậm chất văn hóa sông nước.

Tuy nhiên, bà Mai cũng thẳng thắn nhìn nhận: “Chúng tôi có nhiều ý tưởng sản phẩm, nhưng khi triển khai gặp rất nhiều trở ngại về hạ tầng, thiếu điểm dừng nghỉ đạt chuẩn, thiếu dịch vụ phụ trợ ven bờ và đặc biệt là chưa có hành lang pháp lý rõ ràng cho các tuyến liên vùng. Muốn phát triển du lịch đường sông thì phải coi đó là một hệ sinh thái cần đầu tư đồng bộ, không thể chắp vá.”

Saigontourist đề xuất 5 nhóm giải pháp: một là nâng cấp hệ thống bến tàu, cầu cảng và các dịch vụ đi kèm như nhà chờ, vệ sinh, khu mua sắm; hai là chuẩn hóa các dòng tàu lưu trú, tàu nhà hàng, cano du lịch với tiêu chí thân thiện môi trường; ba là phát triển sản phẩm mang bản sắc địa phương như ẩm thực miệt vườn, làng nghề thủ công, biểu diễn đờn ca tài tử ngay trên tàu; bốn là áp dụng công nghệ số trong đặt tour, định vị hành trình và cung cấp thông tin trực tuyến; năm là đào tạo nguồn nhân lực tại chỗ, đặc biệt là hướng dẫn viên, điều hành tour và thủy thủ đoàn.

Từ góc độ nghiên cứu, Viện Nghiên cứu Du lịch Xã hội cũng nhấn mạnh vai trò điều phối của TP HCM với tư cách đầu mối trung chuyển. Viện đề xuất hình thành “Hội đồng liên vùng phát triển du lịch đường sông” để đồng thuận về quy hoạch, chia sẻ dữ liệu và phối hợp đầu tư. Song song đó, cần khuyến khích hình thành các cụm du lịch ven sông có thể kết nối bằng cano hoặc du thuyền như: tuyến Mỹ Tho – Cái Bè – Vĩnh Long – Sa Đéc – Châu Đốc hoặc tuyến Cần Thơ – Ngã Bảy – Sóc Trăng – Côn Đảo.

Thực tế đã chứng minh rằng, khi các địa phương và doanh nghiệp bắt tay, du lịch đường sông có thể tạo đột phá. Để khai thác hiệu quả “tài nguyên dòng chảy”, du lịch đường sông cần được nhìn nhận là trụ cột chiến lược trong quy hoạch phát triển du lịch vùng. Hơn thế, đây còn là cơ hội để tạo sinh kế cho cư dân hai bên bờ, gìn giữ hệ sinh thái sông nước và quảng bá văn hóa miền Tây đến với thế giới. Đó không chỉ là một sản phẩm du lịch, mà còn là một hành trình gìn giữ bản sắc, nuôi dưỡng phát triển, kết nối vùng miền bằng chính dòng sông quê hương.