Khi cả nước bước vào giai đoạn chạy đua nước rút để hoàn thành các chỉ tiêu kinh tế năm 2025, đầu tư công được xác định là trụ cột quan trọng nhất thúc đẩy sự bứt phá tăng trưởng cho năm 2026.
Ông Phan Tấn Đạt - Chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp Khoáng sản TP HCM, Chủ tịch KSB nhấn mạnh tại Tọa đàm “Đầu tư công - gỡ nút thắt để bứt phá tăng trưởng năm 2026”, do Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp, phối hợp với Hiệp hội Công nghiệp khoáng sản TP HCM tổ chức chiều ngày 23/12, tại TP HCM.
Phát biểu tham luận tại Tọa đàm, ông Phan Tấn Đạt đã nêu lên những vấn đề hết sức sát sườn liên quan đến việc cung ứng vật liệu xây dựng, đặc biệt là vật liệu san lấp. Đây được xem là yếu tố then chốt nhưng lại đang gặp phải những nút thắt pháp lý nghiêm trọng, gây cản trở tiến độ của các dự án trọng điểm.
Ông cho rằng, mặc dù các cơ quan chức năng đã có nhiều nỗ lực cải cách thể chế để tạo điều kiện thuận lợi, nhưng thực tế trong lĩnh vực tài nguyên khoáng sản vẫn tồn tại nhiều bất cập và vướng mắc chưa được giải quyết triệt để.
Theo ông Phan Tấn Đạt, một trong những nghịch lý lớn nhất hiện nay là sự chênh lệch khủng khiếp giữa trữ lượng tài nguyên có sẵn và công suất khai thác thực tế được cấp phép. Theo số liệu thăm dò đã được trình Thủ tướng phê duyệt, riêng khu vực TP HCM và các vùng lân cận có trữ lượng đá xây dựng cực kỳ lớn, với tài nguyên được phê duyệt lên đến 1.194 triệu m³.
Diện tích quy hoạch cho các hoạt động này cũng đã được ấn định rộng rãi trên 2.230 ha với 46 loại đá được phép khai thác. Với trình độ công nghệ hiện đại, các doanh nghiệp hoàn toàn đủ năng lực để khai thác xuống độ sâu từ 150 mét đến 180 mét một cách an toàn và hiệu quả.
“Thế nhưng, trong khi nhu cầu thực tế mỗi năm dao động từ 25 đến 28 triệu m³, công suất khai thác được cấp phép hiện nay chỉ dừng lại ở mức khiêm tốn là 17 triệu m³. Sự thiếu hụt nguồn cung này đã dẫn đến những hệ lụy trực tiếp và nặng nề đối với các công trình hạ tầng trọng điểm của quốc gia”, ông Phan Tấn Đạt chia sẻ.
Ông cũng cho rằng, mặc dù Chính phủ đã ban hành nhiều cơ chế đặc thù, nhưng tình trạng thiếu vật liệu vẫn khiến các dự án đối mặt với nguy cơ chậm tiến độ và phát sinh chi phí khổng lồ. Đáng lo ngại hơn, do ưu tiên cung ứng cho các công trình nhà nước, thị trường vật liệu xây dựng phục vụ nhu cầu dân sinh và các doanh nghiệp ngoài khu vực công hầu như bị bỏ trống.
Người dân và doanh nghiệp hiện phải chấp nhận mua vật liệu với mức giá cao hơn thực tế rất nhiều nhưng vẫn thường xuyên rơi vào tình trạng không có hàng để mua. Đây là một thực trạng đau lòng khi nguồn tài nguyên dưới lòng đất thì dồi dào nhưng lại bị giới hạn bởi những định mức công suất thiếu linh hoạt, gây lãng phí nguồn lực quốc gia.
Để tháo gỡ tình trạng này, ông Phan Tấn Đạt thay mặt Hiệp hội kiến nghị các cơ quan chức năng cần thay đổi tư duy quản lý bằng cách cho phép tăng công suất khai thác ngay lập tức đối với các mỏ đã có hồ sơ đúng quy định. Việc giới hạn công suất hằng năm theo các thủ tục cũ đang làm mất đi tính cấp bách của các dự án đầu tư công.
Theo ông, mặc dù Nghị quyết 66 của Chính phủ đã ra đời nhằm tháo gỡ khó khăn cho các công trình trọng điểm với thời hạn đến tháng 2/2027, nhưng quá trình thực thi lại nảy sinh sự xung đột pháp lý với Nghị định 193 năm 2025. Trong khi Nghị quyết 66 hướng tới việc miễn giảm thủ tục để đẩy nhanh tiến độ, thì Nghị định 193 lại bắt buộc phải có thiết kế mỏ mới được thực hiện khai thác.
“Tại TP HCM, thực tế chỉ có vỏn vẹn hai mỏ có thể tận dụng được cơ chế này nhờ hồ sơ có sẵn, trong khi các mỏ khác đều bị nghẽn lại vì không được miễn thủ tục thiết kế mỏ”, ông Phan Tấn Đạt nhấn mạnh.
Cũng theo ông Phan Tấn Đạt, việc lập một hồ sơ thiết kế mỏ mới theo quy trình hiện nay mất ít nhất một tháng rưỡi, điều này hoàn toàn mâu thuẫn với tính chất “cấp bách” của các dự án hạ tầng. Trước tình hình đó, TP HCM đã có những bước đi linh hoạt khi cho phép doanh nghiệp chỉ cần nộp hồ sơ mà không nhất thiết phải chờ thẩm định trong các trường hợp đặc biệt, nhưng đây vẫn chỉ là giải pháp tạm thời và chưa được xử lý ở cấp độ trung ương.
Một điểm nghẽn khác nằm ở câu chữ trong Luật Địa chất và Khoáng sản, khi quy định chỉ dùng từ “ưu tiên” thay vì bắt buộc đối với việc cho phép các tổ chức đang khai thác được thăm dò mở rộng xuống sâu mà không qua đấu giá. Cách hiểu khác nhau giữa các cơ quan quản lý dẫn đến việc nhiều nơi chọn giải pháp an toàn là đưa tất cả vào đấu giá, gây khó khăn cho doanh nghiệp đang hoạt động.
Ngoài ra, quy định về đấu giá quyền khai thác khoáng sản hiện nay cũng bộc lộ những bất cập vô cùng phức tạp khi tách rời quyền khai thác và quyền sử dụng đất. Nhiều doanh nghiệp trúng đấu giá quyền khai thác nhưng lại không có quyền sở hữu đất, trong khi chủ đất lại không tham gia đấu giá, dẫn đến tình trạng dự án bị treo lơ lửng suốt 5 đến 6 năm vì không thể thỏa thuận đền bù.
“Đối với những doanh nghiệp đã có sẵn quỹ đất hợp pháp, nhà nước nên cho phép họ trực tiếp khai thác mà không cần qua đấu giá, hoặc nếu đấu giá thì nhà nước phải thực hiện thu hồi đất toàn bộ trước khi đem ra đấu giá quyền khai thác. Những sửa đổi trong Luật Địa chất và Khoáng sản năm 2024 dù mới có hiệu lực nhưng vẫn chưa giải quyết được các mâu thuẫn này để thực sự tăng cường nguồn cung cho thị trường”, ông Phan Tấn Đạt đề xuất.
Đồng thời, ông cũng khẳng định, Hiệp hội Công nghiệp Khoáng sản TP HCM sẽ luôn đồng hành chính quyền thành phố và cam kết đảm bảo nguồn cung vật liệu ổn định nếu các nút thắt thể chế được tháo gỡ. Khi các rào cản pháp lý không còn, các doanh nghiệp cam kết sẽ cung cấp vật liệu với chất lượng tốt và giá cả hợp lý theo khung giá nhà nước, thay vì để các công trình phải mua với giá cao ngoài thị trường như hiện nay.
"Sự quyết tâm của cộng đồng doanh nghiệp khoáng sản không chỉ dừng lại ở phạm vi TP HCM mà còn sẵn sàng hỗ trợ cho toàn bộ khu vực phía Nam, nhằm đảm bảo các dự án đầu tư công không bị lỗi nhịp vì thiếu hụt nguyên vật liệu xây dựng cơ bản. Đây chính là chìa khóa để hiện thực hóa các mục tiêu tăng trưởng đầy kỳ vọng trong giai đoạn 2026 sắp tới”, ông Phan Tấn Đạt nhấn mạnh thêm.
