Định hướng chiến lược trong đầu tư công ở Việt Nam (Kỳ III)

Luật Đầu tư công năm 2014 đã tạo ra những thay đổi mới về cách tiếp cận lập kế hoạch chiến lược đầu tư công, thông qua việc ban hành công cụ mới là kế hoạch đầu tư công trung hạn.

Giống như Kế hoạch phát triển kinh tế xã hội, kế hoạch đầu tư công trung hạn cũng là kế hoạch cố định được các cơ quan Trung ương và các địa phương lập cho 5 năm, theo quy trình thời gian được quy định tại Luật Đầu tư công. Theo đó, kế hoạch đầu tư công trung hạn này được lập dựa trên Chiến lược phát triển kinh tế xã hội cùng các kế hoạch phát triển kinh tế xã hội và kế hoạch ngành liên quan, nhằm hỗ trợ hoàn thành các chỉ tiêu đề ra trong các kế hoạch đó.

Nội dung kế hoạch và tiêu chí lựa chọn chương trình và dự án có thể phân bổ vốn được quy định trong Luật. Trong đó, bao gồm yêu cầu phải đảm bảo đủ nguồn lực tài chính phân bổ để hoàn thành dự án theo tiến độ. Quan trọng nhất là kế hoạch đầu tư công trung hạn phải có nguồn đảm bảo “phù hợp với khả năng cân đối nguồn vốn đầu tư công và thu hút các nguồn vốn đầu tư của các ngành kinh tế khác, đảm bảo cân đối vĩ mô, ưu tiên an toàn nợ công” tại Điều 51 Khoản 2, Luật Đầu tư công.

Một đặc điểm nữa của kế hoạch đầu tư công trung hạn là yêu cầu chỉ đưa vào những dự án đã thực hiện quy trình sàng lọc sơ bộ ban đầu theo quy định tại Luật Đầu tu công. Cụ thể, sàng lọc sơ bộ ban đầu nhằm đảm bảo sự phù hợp của dự án với chiến lược và khả năng đảm bảo nguồn vốn cho kế hoạch nhưng cũng có nghĩa là các nỗ lực xác định dự án chỉ gói gọn trong một giai đoạn ngắn khi xây dựng kế hoạch 5 năm.

Mặc dù ý tưởng về việc các dự án quan trọng nhất cần được đưa vào kế hoạch chiến lược một cách rõ ràng có lẽ là tốt, tuy nhiên, cần linh hoạt hơn với các dự án khác theo hướng cho phép các dự án cụ thể được xác định và sàng lọc ban đầu trong giai đoạn triển khai kế hoạch.

Về nguyên tắc, kế hoạch đầu tư công trung hạn có thể tăng cường định hướng chiến lược cho đầu tư công nhưng theo Ngân hàng Thế giới điểm bất lợi hiện hữu là vẫn áp dụng kỳ kế hoạch 5 năm cố định.

Kế hoạch cố định tạo ra sự thiếu linh hoạt ở môi trường năng động, trong đó, thay đổi là điều không thể tránh khỏi, nhất là liên quan đến khả năng đảm bảo nguồn lực tài chính.

Bên cạnh đó là khó khăn để lập kế hoạch cho nhiều dự án lớn có khả năng kéo dài giữa các kỳ kế hoạch khác nhau. Mặc dù kế hoạch dự kiến sẽ được điều chỉnh, tuy nhiên điều chỉnh chỉ mang tính ứng phó và có thể trở nên cồng kềnh. Một cách xử lý có thể là áp dụng kế hoạch hạ tầng lập theo cách cuốn chiếu hoặc ở cấp quốc gia hoặc ở những lĩnh vực hạ tầng quan trọng như cách làm của Thuỵ Điển hoặc Nauy. Kế hoạch hạ tầng lập theo cách cuốn chiếu có thể xét đến thay đổi trong môi trường tài khoá – vĩ mô và các ưu tiên chiến lược mới cung như những dự án có tầm quan trọng quốc gia liên quan có kỳ kế hoạch và triển khai có thể kéo dài hơn so với kỳ 5 năm.

Luật Ngân sách Nhà nước 2015 quy định về xây dựng kế hoạch tài chính trung hạn nhưng hiện còn nhiều việc phải làm để xây dựng hạn mức tài chính khả thi cho kế hoạch trung hạn.

Mặc dù điều quan trọng là phải xây dựng kế hoạch tài chính trung hạn để xác định hạn mức nhằm tránh xây dựng kế hoạch phát triển kinh tế xã hội thiếu thực tế và liên quan đến đó là kế hoạch đầu tư công trung hạn, nhưng chất lượng và sự thống nhất của kế hoạch tài chính vẫn cần được tiếp tục cải thiện để tạo ra hạn mức đáng tin cậy nhằm tránh xây dựng các bản kế hoạch không đủ nguồn lực đảm bảo. Thực chất, kế hoạch tài chính trung hạn 5 năm vẫn là kế hoạch cố định và không được cuốn chiếu, có nghĩa là nó sẽ trở nên kém tin cậy hơn theo thời gian trong kỳ kế hoạch.