Giải pháp biến rác thải rắn thành năng lượng sạch

Phát biểu tại Hội thảo, PGS TS Phùng Chí Sỹ - Phó Chủ tịch Hội bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam cho biết, trong 20 năm gần đây, tại Việt Nam có khoảng 20 dự án đầu tư nhà máy đốt rác phát điện đã và đang được triển khai.

Tuy nhiên, ông cho rằng, chính sách hỗ trợ phát triển các dự án đốt rác phát điện ở nước ta còn nhiều bất cập, chưa đủ sức thu hút, hấp dẫn các nhà đầu tư trong nước và ngoài nước tham gia.

Các dự án xử lý chất thải rắn thành năng lượng (Waste to Energy - WtE) gặp nhiều khó khăn về công nghệ và kỹ thuật, hiệu quả kinh tế thấp, chỉ đạt khoảng 20 - 25%, kém hơn nhiều so với đầu tư nhà máy nhiệt điện than hay khí hóa lỏng thông thường (hiệu quả đạt từ 40 - 42%). Chi phí đầu tư nhà máy điện rác lớn và thời gian thu hồi vốn lại kéo dài, thường từ 10 - 20 năm.

“Cơ sở pháp lý về đốt rác phát điện còn mang tính định hướng chung chung, chưa có hướng dẫn cụ thể, nhiều nội dung còn chồng chéo tại các Luật, Nghị định khác nhau. Ngoài ra còn có điểm nghẽn về đơn giá. Đầu tư càng nhiều khấu hao càng cao. Hiện nay đưa giá trần, doanh nghiệp phải giá đó thì người ta đầu tư công nghệ thấp, điều này không khuyến khích áp dụng công nghệ hiện đại", PGS TS Phùng Chí Sỹ đánh giá.

Cũng theo PGS TS Phùng Chí Sỹ, Thông tư số 32/2015/TT-BCT quy định các dự án đốt rác phát điện được bán toàn bộ sản lượng điện cho ngành điện, nhưng giá mua điện tại Việt Nam chưa có hành lang pháp lý rõ ràng, mới chỉ áp dụng đối với các dự án phát điện từ đốt chất thải rắn trực tiếp và các dự án phát điện đốt khí thu hồi từ bãi chôn lấp chất thải.

Đề xuất giải pháp, PGS TS Phùng Chí Sỹ đề xuất ban hành các cơ chế, chính sách hỗ trợ, khuyến khích WtE, cụ thể:

Thứ nhất, Nhà nước phải xây dựng một hành lang pháp lý rõ ràng, phù hợp, cụ thể hóa cơ chế chính sách để phát triển công nghệ điện rác, bao gồm những chính sách về quy hoạch đầu tư, giá mua điện, tiêu chuẩn thẩm định kỹ thuật, quy chuẩn kỹ thuật; bổ sung, hoàn thiện định mức kinh tế - kỹ thuật về WtE thu gom, vận chuyển, xử lý và đặc biệt là phân loại chất thải rắn tại nguồn.

Thứ hai, cần bổ sung, sửa đổi Quyết định số 31/2014/QĐ-TTg ngày 5/5/2014 của Thủ tướng Chính phủ về cơ chế hỗ trợ phát triển các dự án phát điện sử dụng chất thải rắn tại Việt Nam. Cụ thể, giá mua điện rác phù hợp và bên mua điện có trách nhiệm mua toàn bộ điện năng được sản xuất từ các nhà máy đốt rác phát điện thuộc địa bàn quản lý.

Thứ ba, cần hỗ trợ các dự án WtE việc lựa chọn công nghệ tiên tiến và kỹ thuật phù hợp với điều kiện Việt Nam. Lựa chọn công nghệ tiên tiến phù hợp với điều kiện rác thải và khí hậu ở nước ta, làm sao vừa đảm bảo xử lý được rác thải phát điện, vừa không làm phát sinh các loại chất thải độc hại ra môi trường.

Thứ tư, cần thực hiện những nghiên cứu khoa học và từng bước nội địa hóa hệ thống lọc khói, cũng như một số chi tiết, thiết bị quan trọng khác của Nhà máy đốt rác phát điện.

Thứ năm, cần có các đề tài hoặc chương trình nghiên cứu khoa học công nghệ chuyên về lựa chọn công nghệ đốt rác phát điện phù hợp với điều kiện nước ta trên cơ sở nghiên cứu học tập kinh nghiệm quốc tế. Hỗ trợ, khuyến khích các doanh nghiệp Việt Nam tự chủ sản xuất được các trang thiết bị và công nghệ của các nhà máy WtE.

Từ kinh nghiệp quốc tế, ông Sietse Agema - Giám đốc công nghệ Công ty Harvest Waste B.V - Hà Lan cho biết, vào năm 2008, tại Amsterdam, Hà Lan đã ra đời thế hệ thứ 4 của công nghệ đốt rác phát điện. Theo đó, nhà máy đốt rác phát điện hiệu suất cao được thiết kế để tối đa hóa việc thu hồi tài nguyên, trở thành một phần trong nền kinh tế tuần hoàn.

Công nghệ thế hệ thứ 4 mang lại lợi ích về sức khỏe cộng đồng. Hiệu quả về chi phí khi tạo ra nhiều hơn 30% điện năng với cùng lượng rác đầu vào. Công nghệ này cũng đáp ứng tiêu chuẩn khí thải khắt khe nhất của châu Âu và có độ tin cậy cao. Về lợi ích về môi trường, công nghệ thế hệ thứ 4 cũng giúp giảm chi phí xã hội thấp nhất và cải thiện chất lượng không khí và sức khỏe người dân.

Ông cho biết, Harvest Waste sắp xếp nguồn vốn cho dự án, với điều kiện là có hợp đồng PPP (đối tác công - tư) khả thi với ngân hàng. Chính phủ không cần đầu tư ban đầu, chỉ cần tạo điều kiện phù hợp. Trong khi đó, nguồn thu dựa vào bán điện cho bên mua (theo hợp đồng bắt buộc), thu phí xử lý rác theo tấn (Gate fee). Về cấu trúc tài chính, 80% vốn vay, 20% vốn chủ sở hữu. Các thỏa thuận với chính quyền địa phương là yếu tố then chốt để đạt được "đóng tài chính" (financial close).

Ông Sietse Agema cũng khẳng định, đơn vị mong muốn được đầu tư cho nền kinh tế địa phương Việt Nam. Cụ thể là sản xuất và thi công trong nước, hợp tác với doanh nghiệp và nhà đầu tư Việt Nam, đào tạo đội ngũ vận hành, bảo trì và kỹ sư Việt Nam. Cùng vời đó là mở rộng việc làm cho người thu gom rác, nâng cao chất lượng sống cộng đồng, chuyển giao công nghệ, hợp tác với trường đại học, tuân thủ chuẩn khí thải châu Âu để bảo vệ sức khỏe cộng đồng, thành lập Trung tâm giáo dục môi trường cho học sinh, cải thiện hệ thống quản lý rác địa phương.

Ở góc độ doanh nghiệp, ông Lạc Thái Phước - Tổng Giám đốc Công ty Tư vấn và Xây dựng điện 3 (PECC3) cho rằng, để mô hình "biến rác thành năng lượng" (WtE) đi vào thực tế một cách hiệu quả, đồng bộ, ông đề xuất triển khai các nhóm giải pháp.

Theo đó, nhóm giải pháp về chính sách: Xây dựng cơ chế giá điện hợp lý và ổn định; điều chỉnh biểu giá FIT cho điện từ rác ở mức hấp dẫn để thu hút đầu tư tư nhân. (Hiện là 2.575,18 đồng/kWh (tương đương 9,77 cent/kWh) theo QĐ1251/QĐ-BCT ngày 6/5/2025 của Bộ Công thương về việc phê duyệt khung giá phát điện nhà máy điện chất thải năm 2025, giảm so với giá theo QĐ 31/2014/QĐ-TTg).

Ký hợp đồng mua điện dài hạn (PPA) với cam kết rõ ràng từ phía bên mua điện. Hoàn thiện pháp lý về phân loại, thu gom, xử lý rác thải. Theo đó, rà soát, sửa đổi Luật Bảo vệ môi trường, các nghị định, thông tư liên quan hỗ trợ công nghệ đốt rác phát điện. Quy định rõ trách nhiệm của người dân, doanh nghiệp trong phân loại và nộp phí xử lý rác.

Nhóm giải pháp công nghệ và kỹ thuật, lựa chọn công nghệ phù hợp với rác thải Việt Nam. Công nghệ đốt rác thu hồi năng lượng phát điện phù hợp với loại rác có độ ẩm cao, lẫn tạp chất; ưu tiên công nghệ có tiêu chuẩn khí thải đạt tiêu chuẩn châu Âu. Đồng thời, đầu tư nâng cấp hạ tầng thu gom - vận chuyển – phân loại. Quan trọng nữa, đó là miễn giảm thuế nhập khẩu thiết bị, thuế thu nhập doanh nghiệp trong thời gian đầu.

“Để mô hình biến rác thành năng lượng thành công, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà nước doanh nghiệp - cộng đồng. Ngoài ra là chính sách rõ ràng, minh bạch và khuyến khích đổi mới công nghệ trên nền tảng cho phát triển bền vững”, ông Lạc Thái Phước nhấn mạnh.