Giải pháp nào để có nguồn cung ứng điện đảm bảo?

BẢO LOAN• 07/11/2023 18:38

"Đối với một lĩnh vực độc quyền do Nhà nước quyết định, cần tính toán đầy đủ chi phí, đúng, đủ, hợp lý và kịp thời để đủ bù đắp chi phí, có mức lãi nhất định,... ", PGS.TS. Ngô Trí Long.

>>> Lằn ranh về giá điện, hỗ trợ giá điện còn mờ nhạt, cào bằng

Trong năm 2023, từ bài học thiếu điện cục bộ ở một số nơi, một số thời điểm vào những tháng hè vừa qua, tại Tọa đàm “Cung ứng điện cho năm 2024 – Những vấn đề cấp bách đặt ra”, PGS.TS. Ngô Trí Long cho rằng mấu chốt ở chỗ: điện là một mặt hàng hóa đặc biệt có tầm quan trọng đối với ngành kinh tế quốc dân. Chúng ta cũng xác định, để cho một nền kinh tế phát triển, điện phải đi trước một bước, hay như lãnh tụ Lenin có nói, "chủ nghĩa cộng sản bằng chính quyền Xô Viết cộng điện khí hóa".

Nguồn tiềm năng về điện của chúng ta không thiếu, thủy điện, năng lượng tái tạo, có tất cả điều kiện để phát triển. Nhưng thời gian vừa qua, đặc biệt năm 2013, thời điểm tháng 5 và tháng 6, chúng ta thiếu điện cục bộ. PGS.TS. Ngô Trí Long cho rằng có mấy nguyên nhân dẫn đến thiếu điện cục bộ như sau:

>>> Cơ cấu giá điện còn nhiều điểm chưa hợp lý, điểm "nghẽn" ở đâu?

Thứ nhất là do hiện tượng thủy văn không đáp ứng được nguồn cung ứng điện cho thủy điện. Trong nguồn điện của chúng ta, đặc biệt với miền Bắc, có 2 nguồn quan trọng là nguồn thủy điện và nguồn nhiệt điện. Thế mà nguồn thủy điện do ảnh hưởng của thủy văn nên nước không đủ cung cấp. Còn đối với nhiệt điện, do sự cố cũng như một số hiện tượng dẫn đến thiếu điện. Nhưng một trong những yếu tố quan trọng là cuối tháng 5, đầu tháng 6 là thời điểm nắng nóng cục bộ, nhu cầu điện tiêu tốn. Từ những vấn đề đó dẫn đến hiện tượng thiếu điện.

Trong đầu tư một số nguồn điện, giá là một điểm nghẽn rất quan trọng. Chúng ta biết điện là một lĩnh vực độc quyền, Nhà nước quy định giá. Hiện nay trên thị trường năng lượng của chúng ta, có 2 mặt hàng hết sức quan trọng với vấn đề an ninh năng lượng, đó là điện và xăng dầu. Những lĩnh vực này, ngành này, Nhà nước quy định giá.

PGS.TS. Ngô Trí Long

>>> Chuyển sang điện xanh sẽ không tránh khỏi việc tăng giá điện

PGS.TS. Ngô Trí Long cho rằng: Đối với ngành điện, Nhà nước, Chính phủ hết sức quan tâm, luôn coi trọng điện là một nguồn đầu vào quan trọng, tác động tới mọi mặt của nền kinh tế. Nhưng điều hành giá điện ngoài theo cơ chế thị trường, trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa của chúng ta, cần phải có sự điều tiết của Nhà nước.

Vậy Nhà nước cần phải điều tiết ở chỗ nào? ông Long cho biết: Thứ nhất điều tiết ở chính sách an sinh xã hội, thứ hai nhằm phục vụ cho mục tiêu kinh tế vĩ mô. Trong bối cảnh đó, việc điều tiết giá điện có sự chỉ đạo sát sao của Chính phủ, đặc biệt là Thủ tướng, cũng như các bộ ngành có liên quan. Như TS. Kiên có nói, đầu nhiệm kỳ của Chính phủ mới, Thủ tướng Chính phủ và Phó Thủ tướng trực tiếp phụ trách lĩnh vực đã đi thị sát cụ thể và tìm những nguyên nhân khắc phục các dự án chậm tiến độ.

Với sự chỉ đạo sát sao như vậy, tại sao nguồn cung ứng điện vẫn thiếu cục bộ trong tháng 5 và tháng 6? Ở đây, chúng ta thấy được một bài học rất lớn: Phải đẩy nhanh tiến độ nhưng nếu chỉ trên nóng mà dưới còn lạnh thì không thể triển khai được dù Thủ tướng và Chính phủ hết sức quyết tâm. Vướng mắc phải xem nguyên nhân từ đâu, nguyên nhân chủ quan, khách quan.

Vấn đề thứ hai là đảm bảo dự trữ nhiên liệu đầu vào. Chúng ta thấy nguồn nhiệt điện chiếm tỉ trọng tương đối lớn mà nguồn than trong nước thì hạn chế, có mức độ, chúng ta phải nhập. Cho nên chúng ta phải dự phòng, dự báo được, để tránh hiện tượng có những cú sốc.

Đặc biệt, trong vấn đề điều độ vận hành hệ thống điện. Hệ thống A0 trước kia thuộc EVN, như trong một trận đá bóng, trọng tài thuộc về đội đó thì có nên hay không? Cho nên vừa qua, Chính phủ có quyết định sáng suốt chuyển A0 về Bộ Công Thương.

"Đấy là những bài học kinh nghiệm chúng ta phải khắc phục trong thời gian tới. Khi quyết định giá, phải tính đúng, tính đủ, kịp thời. Đúng, đủ nhưng phải 3 năm sau mới 'kịp thời' thì không nên. Trong tình hình như vậy, theo quan điểm cá nhân tôi, đối với một lĩnh vực độc quyền do Nhà nước quyết định, chúng ta tính toán đầy đủ chi phí, tính đúng, tính đủ, tính hợp lý và kịp thời để đủ bù đắp chi phí, có mức lãi nhất định, như vậy mới có nguồn cung ứng đảm bảo. Kinh nghiệm ngành điện của bang Carlifornia, Mỹ, có thời kỳ giữ vị thế độc quyền. Chính quyền quy định giá quá thấp so với giá thị trường, doanh nghiệp thua lỗ không thể tồn tại, không thể phát triển được, dẫn đến thiết hụt điện. Đây là một bài học cực kỳ quan trọng", ông nhấn mạnh.

Chia sẻ tại tọa đàm chiều, PGS.TS. Bùi Xuân Hồi cho biết, ngành điện và sản phẩm điện năng vốn dĩ là ngành kinh tế kỹ thuật không như những ngành khác, để thông qua một đoạn phỏng vấn, một đoạn trích dẫn mà có thể hiểu được.

Ví dụ, công suất của chúng ta là 80 MGW, và nhu cầu của chúng ta khoảng 40 MGW thì tại sao lại thiếu điện? Thực sự không phải như thế! Thiếu là thiếu thực sự.

Ông Hồi lấy ví dụ: Để dễ hình dung, chúng ta có 80.000 GW, trong đó có khoảng 25.000 GW là điện mặt trời và điện gió, đến 6 giờ tối là mất 20.000 GW rồi vì có chạy được đâu. Chúng ta hiểu 80 GW là công suất đạt, còn công suất hữu dụng, có thể sử dụng được chắc chắn ở nhiều thời điểm chúng ta thiếu. Đó là sự thật, thừa công suất nhưng vẫn thiếu điện.

Bất cập ở đây là nguồn điện, phần nguồn điện đưa vào sử dụng không đúng kỳ vọng, không theo đúng kịch bản quy hoạch điện. Nhà máy nhiệt điện Thái Bình 2 nếu như không có đợt thiếu điện vừa rồi thì cũng không biết đến bao giờ đưa vào sử dụng được. Đó là nỗ lực rất lớn của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ.

PGS.TS. Bùi Xuân Hồi, Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Điện lực miền Bắc

>>> Chuyển sang điện xanh sẽ không tránh khỏi việc tăng giá điện

Bên cạnh đó, có những nguyên nhân khách quan như về thời tiết, khí hậu. Về phương diện chủ quan trong công tác điều hành, các kỹ sư A0 rất giỏi nhưng khi họ xây dựng các phương án vận hành đã không xảy ra như dự báo, ví dụ nguồn nước về không như kịch bản dự báo, cũng chưa năm nào các tổ máy điện gặp nhiều sự cố như thế.

Ngành điện nói chung, EVN nói riêng đang cố gắng vận hành trong điều kiện không được tăng giá, vận hành như thế nào để kinh tế nhất, dẫn đến một số rủi ro. Nếu nước về đúng hạn sẽ không có chuyện thiếu điện, cắt điện; nếu như không có sự cố một số nhà máy nhiệt điện thì cũng không thiếu điện như vậy. Rõ ràng họ đã rất nỗ lực nhưng điều không may xảy ra. Tôi cho rằng đó là bài học lớn cho ngành điện nói chung, cho EVN nói riêng.

Trong năm 2024, mệnh lệnh của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ là phải đảm bảo an ninh cung cấp điện cho phát triển KTXH của đất nước. Chúng ta tìm mọi cách để kịch bản thiếu điện không xảy ra, chúng ta đang cố gắng đến phần nguồn điện ở miền Nam, chúng ta đang cố gắng xây dựng thật nhanh đường truyền tải điện, kỳ vọng thêm một phần nguồn điện dôi dư từ miền Trung ra. Đó là nỗ lực của Chính phủ, có thể thực hiện được và có thể cân đối được. Chúng ta cũng cần nghĩ đến định hướng chung, ví dụ phát triển các nguồn tái tạo, ngay lập tức chúng ta có thể xây dựng cơ chế hỗ trợ phát triển giá điện ở khu vực miền Bắc.

Trước đây khi làm giá TiF, chúng ta làm giá TiF cho 3 miền theo bức xạ, dẫn đến nhà đầu tư họ sẽ chỉ tập trung vào khu vực có hiệu quả kinh tế cao.

Bây giờ thiếu điện ở khu vực miền Bắc và trong chủ trương phát triển năng lượng tái tạo rải đều phần nguồn điện ra thì nên chăng chúng ta thực hiện cơ chế hỗ trợ để phát triển năng lượng tái tạo ở miền Bắc, cho phép giảm bớt tổn thất, đáp ứng phần nào nguồn.

Với phương án của năm 2024, ngoài nỗ lực đưa nhanh các nhà máy, đường dây truyền tải vào thì cũng nghĩ đến các phương án nhập khẩu và chuẩn bị kỹ lưỡng điều kiện kỹ thuật để nhập khẩu điện. Từ đó chúng ta mới lên được bài toán tổng thể là đưa nguồn lưới vào được bao nhiêu, những cơ chế chính sách phát triển năng lượng tái tạo ở miền Bắc được bao nhiêu và bài toàn nhập khẩu như thế nào, để đảm bảo cung ứng điện cho năm 2024.

>>> Lằn ranh về giá điện, hỗ trợ giá điện còn mờ nhạt, cào bằng

Chia sẻ kỳ vọng về các dự án trọng điểm quốc gia, trong đó các dự án truyền tải lớn đang được đẩy mạnh đầu tư và gấp rút đưa vào sử dụng, PGS.TS. Bùi Xuân Hồi nói: những dự án rất lớn không dễ triển khai kiểu đốt cháy giai đoạn.

“Tôi nghĩ rằng bản thân ngành điện, Tổng công ty Truyền tải điện Quốc gia, một số nhà đầu tư đã nhận mệnh lệnh cố gắng hết sức nhưng phải có những phương án trong điều kiện những dự án đó có thể không vào đúng tiến độ vì rất nhiều lý do. Phải luôn có những phương án dự phòng khác để đảm bảo năm 2024 kịp có các nguồn khác để đáp ứng nhu cầu sử dụng điện của cả nền kinh tế”, ông nhìn nhận.

Đánh giá về những chỉ đạo quyết liệt của Thủ tướng Chính phủ đối với 2 dự án cực kỳ quan trọng của ngành điện: Một là chuỗi dự án điện khí Lô B – Ô Môn và hai là dự án đường dây 500 kV mạch 3 từ Quảng Trạch tới Phố Nối. PGS.TS. Bùi Xuân Hồi cho biết:

Thứ nhất, về nguồn điện, dù chúng ta nỗ lực trong một lộ trình để làm Net Zero nhưng tôi cho rằng, 5 năm tới, nguồn điện chạy nền như nhiệt điện vẫn vô cùng quan trọng. Chắc chắn như thế bởi vì càng muốn làm Net Zero bao nhiêu thì tương ứng phải có nguồn backup ổn định bấy nhiêu. Hiện nay, trong Quy hoạch điện VIII chúng ta không có phần điện nguyên tử. Vậy thì trước mắt, kỳ vọng vào những nguồn điện ổn định là điều hết sức quan trọng, đặc biệt là những nguồn chúng ta đã đưa ra như nhiệt điện…

Chỉ đạo của Thủ tướng rất đúng hướng, vì dự án này lâu lắm rồi nên phải nhanh chóng thực hiện các biện pháp khác nhau để nhà máy sớm đi vào hoạt động. Chúng ta đều biết, đầu tư trong ngành điện, ngoại trừ điện mặt trời, còn những nguồn khác chúng ta không thể đốt cháy giai đoạn để nhanh được. Chúng ta cũng không thể nói hôm nay chúng ta làm một nhà máy nhiệt điện khí Lô B – Ô Môn thì năm 2024 chúng ta đã sẵn sàng đưa nguồn ấy vào được. Điều đó là rất khó do đặc trưng kinh tế - kĩ thuật của ngành điện. Cho nên tôi nghĩ rằng chỉ đạo quyết liệt của Thủ tướng là cần thiết nhưng kỳ vọng rằng nguồn từ dự án đó ngay lập tức cho năm 2024 thì rất khó.

Thứ hai, đối với dự án đường dây 500 kV mạch 3 từ Quảng Trạch tới Phố Nối, tôi nghĩ rằng cũng nằm trong lộ trình tương đối rõ ràng của ngành điện, nhưng để hoàn thành theo tiến độ thì cần có sự vào cuộc của nhiều bên, sự quyết tâm của nhiều đơn vị, trong đó thậm chí có những điều, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ phải có những quyết sách như làm Đường dây 500 kV Bắc – Nam mạch 1 trước đây. Chúng ta đều biết, làm công trình đó, ngày đó Thủ tướng Võ Văn Kiệt chỉ đạo, chúng ta thậm chí còn vừa làm, vừa thiết kế, vừa phê duyệt dự toán… Liệu bây giờ chúng ta có thể làm được như thế không?

Hiện nay, để đạt được tiến độ đề ra đòi hỏi nỗ lực rất nhiều. Tuy vậy, chúng ta vẫn không thể nói rằng xong hai công trình lớn như thế có nghĩa là việc cung ứng điện sẽ đảm bảo, đặc biệt trong ngắn hạn năm 2024. Cần phải rất thực tế và chính vì thực tế nên cần nghĩ đến các giải pháp khác nữa cho miền Bắc và cho cả nước. Nguồn nhanh nhất có thể đưa vào là điện tái tạo. Cần có cơ chế để huy động ngay nguồn này vì đã hoạch định rồi nhưng vấn đề là thực thi. Liệu chúng ta có thể quay lại cơ chế giá cố định (giá FiT) hay không? Giá FiT là bao nhiêu? Liệu sản lượng thừa chúng ta có mua lại của những hộ dân đã làm công trình điện mặt trời áp mái hay không? Tất cả những cái đó có thể làm được và làm nhanh để giải quyết nhu cầu tức thời của năm 2024. Như thế, cần sự đồng bộ còn nếu chúng ta kỳ vọng ngay 2 dự án kia để giải quyết bài toán thiếu điện của năm 2024 thì e rằng kỳ vọng như thế sẽ dẫn tới những rủi ro nhất định trong đảm bảo an ninh cung cấp điện.