Hoàn thiện chính sách điện gió hướng đến mục tiêu Net Zero

Tại Diễn đàn “Thực hiện kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam: Chính sách và kết nối hành động”, chuyên gia về môi trường, biển và hải đảo TS Dư Văn Toán - Viện Nghiên cứu quản lý biển và hải đảo thuộc Bộ Tài nguyên và Môi trường, cho rằng kinh nghiệm quốc tế đã chứng minh điện gió trên bờ và ngoài khơi nằm trong nhóm có phát thải carbon thấp nhất hiện nay. Ngay cả khi so với điện mặt trời, điện hạt nhân, thủy điện hay nguồn điện từ dầu và khí, điện gió vẫn có ưu thế rõ rệt về mức độ phát thải.

Giải quyết điểm nghẽn để tối ưu nguồn điện gió

Ông nhấn mạnh Quy hoạch điện VIII đã xác định hàng chục GW điện gió trên bờ và ngoài khơi sẽ được phát triển trong giai đoạn tới. Đây là những con số rất lớn, thể hiện quyết tâm của Việt Nam trong việc giảm phát thải mạnh mẽ và thực hiện mục tiêu Net Zero vào năm 2050. Tuy nhiên, để hiện thực hóa được quy mô phát triển như kế hoạch, Việt Nam cần xây dựng lộ trình triển khai cụ thể và chi tiết hơn ở từng giai đoạn.

Theo TS Toán, thời gian thí điểm phát triển điện gió và điện mặt trời trước đây – chủ yếu trong khuôn khổ cơ chế FIT 1 và FIT 2 – đã giúp Việt Nam tích lũy nhiều kinh nghiệm quan trọng. Mỗi đợt thí điểm thường chỉ kéo dài khoảng một năm nên việc triển khai diễn ra gấp rút, dẫn đến một số vướng mắc. Minh chứng rõ nhất là nhiều dự án điện gió thuộc giai đoạn FIT 2 tới nay vẫn chưa thể hoàn thành hoặc chưa được công nhận vận hành do hết hạn cơ chế từ năm 2021.

TS Toán nhận định quá trình tháo gỡ cho các dự án điện gió đang được triển khai và có thể hoàn tất trong vài tháng tới. Hiện hơn 80 dự án đã xây dựng nhưng chưa được đưa vào vận hành cần được rà soát, xem xét cơ chế phù hợp. Ông đánh giá việc giải quyết sớm là rất quan trọng, đặc biệt trong bối cảnh mùa hè hằng năm, miền Bắc thường rơi vào tình trạng thiếu điện, trái ngược với miền Nam – khu vực tập trung nhiều nguồn điện gió tại Tây Nguyên và Nam Trung Bộ.

Theo ông, tình trạng mất cân đối giữa hai miền cho thấy nhu cầu cấp thiết về các giải pháp truyền tải điện từ Nam ra Bắc. Bên cạnh đó, trong giai đoạn ngắn hạn, có thể phải áp dụng thêm các biện pháp tiết kiệm điện, điều tiết sản xuất hoặc chuyển tải một số ngành nghề vào khu vực có nguồn cung dồi dào nhằm giảm áp lực cho hệ thống.

Về tổng thể, thị trường năng lượng tái tạo của Việt Nam vẫn có sức hút lớn. Nhiều doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài thậm chí mong muốn mua lại hoặc gom các dự án điện gió, điện mặt trời đã xây dựng nhưng chưa vận hành, cho thấy sự tin tưởng của họ vào tiềm năng phát triển dài hạn của thị trường.

TS Toán nhận xét những tập đoàn nước ngoài này nhìn thấy tương lai rõ ràng của điện gió Việt Nam, nhất là khi cơ chế trong Quy hoạch điện VIII đã mở ra những hướng đi mới cho thị trường.

Doanh nghiệp kỳ vọng cơ chế mua bán điện trực tiếp

Một trong những cơ chế được doanh nghiệp quan tâm nhất hiện nay là mua bán điện trực tiếp (DPPA) thông qua hợp đồng PPA giữa doanh nghiệp sản xuất và đơn vị phát điện. TS Toán cho rằng đây là giải pháp quan trọng, phù hợp xu thế toàn cầu khi các tập đoàn lớn chuyển sang sử dụng “điện xanh” nhằm đáp ứng yêu cầu sản xuất xanh và tiêu chuẩn xuất khẩu sang châu Âu, Mỹ.

Ông lưu ý rằng hàng hóa xuất khẩu buộc phải chứng minh lượng carbon tiêu thụ trong quá trình sản xuất, khiến nhu cầu tiếp cận nguồn điện tái tạo ngày càng lớn. DPPA sẽ giúp doanh nghiệp ký hợp đồng trực tiếp với các nhà máy điện gió, điện mặt trời, từ đó vừa đảm bảo nguồn cung, vừa đáp ứng tiêu chuẩn môi trường của thị trường quốc tế.

Về mặt chính sách, Việt Nam đã xây dựng dự thảo PPA, nhưng vẫn còn một số bước cần hoàn thiện trước khi chính thức áp dụng. TS Toán dự đoán cơ chế này có thể hoàn thiện trong vòng một đến hai năm tới, khi các công đoạn thử nghiệm và điều chỉnh về pháp lý được hoàn tất. Ông nhấn mạnh rằng bất kỳ chính sách mới nào cũng cần thời gian thử nghiệm, và Việt Nam hoàn toàn có thể học hỏi kinh nghiệm quốc tế để triển khai thành công.

Kết lại, ông khẳng định việc hoàn thiện khung pháp lý và xây dựng lộ trình rõ ràng cho phát triển điện gió không chỉ giúp tối ưu nguồn lực đã đầu tư mà còn tạo niềm tin cho nhà đầu tư trong và ngoài nước. Đây cũng là điều kiện tiên quyết để Việt Nam tiến gần hơn tới mục tiêu giảm phát thải và trung hòa carbon vào năm 2050.