Gửi bình luận
PGS TS Dương Văn Sáu đề xuất biến di sản Hà Nội thành “hàng hóa văn hóa”, kết hợp bảo tồn động, đổi mới dịch vụ và kết nối không gian để tạo thương hiệu du lịch bền vững cho Thủ đô.
Trong bối cảnh du lịch phục hồi và cạnh tranh quốc tế gia tăng, việc chuyển đổi hệ thống di sản văn hóa thành nguồn lực kinh tế — hay “kinh tế di sản” đang được chuyên gia nhắc tới như một lộ trình thiết thực. Đó là lập luận và cũng là khuyến nghị cụ thể mà PGS TS Dương Văn Sáu - nguyên Trưởng khoa Du lịch, Trường Đại học Văn hóa Hà Nội, trình bày trong bài viết chuyên môn về khai thác giá trị các di sản văn hóa để phát triển sản phẩm du lịch ở khu vực trung tâm Thủ đô.
“Di sản văn hóa là kết quả của sự chung đúc và kết tinh các giá trị vật chất, tinh thần của các thế hệ đi trước; trở thành tài sản chung của cộng đồng; được cộng đồng thừa nhận, tuân thủ, bảo tồn, phát triển và truyền trao cho các thế hệ kế tiếp,” ông Sáu nhấn mạnh. Quan niệm này cho thấy, di sản không chỉ là một “vật chứng” của quá khứ mà còn là “nguồn nguyên liệu sống” để phát triển kinh tế hiện tại, nếu biết gắn kết đúng cách giữa bảo tồn và khai thác.
Theo PGS TS Dương Văn Sáu, khi được bảo tồn, khai thác và phát huy đúng hướng, di sản có thể tạo ra “giá trị phái sinh”, trong đó nổi bật nhất là giá trị kinh tế thông qua du lịch. Ông đề xuất khái niệm “kinh tế di sản” – một loại hình kinh tế đặc thù, khai thác có chọn lọc tài nguyên văn hóa kết hợp với dịch vụ phù hợp, tạo ra những sản phẩm du lịch giàu bản sắc.
Để hiện thực hóa, hai yếu tố đóng vai trò then chốt là tài nguyên di sản đặc sắc và năng lực tổ chức khai thác. Nếu coi di sản là “nguyên liệu”, thì dịch vụ chính là “công nghệ sản xuất” giúp biến giá trị văn hóa thành sản phẩm du lịch có sức mua, sức hút và khả năng cạnh tranh.
Trong nghiên cứu của mình, ông Sáu chỉ ra ba cơ sở lý thuyết định hướng cho việc xây dựng sản phẩm du lịch Hà Nội. “Lý thuyết Lục biến” hướng tới phát triển bền vững giữa văn hóa và du lịch; “Lý thuyết gia tăng giá trị điểm đến” khuyến khích biến giá trị cốt lõi thành giá trị gia tăng thông qua dịch vụ và trải nghiệm; trong khi “Lý thuyết Tam chuyển” nhấn mạnh ba yếu tố: chuyển giao thời gian, chuyển tiếp không gian và chuyển đổi dịch vụ phù hợp.
Theo ông Sáu, việc áp dụng linh hoạt các mô hình này sẽ giúp Hà Nội hình thành chuỗi giá trị du lịch đa tầng, tạo sức hút cho trung tâm thành phố mà vẫn đảm bảo tính kết nối với khu vực ven đô, ngoại thành.
Về phương thức triển khai, PGS TS Dương Văn Sáu đề xuất nhiều giải pháp cụ thể: chuyển các di tích thành điểm đến thông qua việc phát triển dịch vụ; nâng cao chất lượng thuyết minh, hướng dẫn; ứng dụng công nghệ hiện đại như mã QR, hệ thống tự động thuyết minh, công nghệ thực tế ảo và tăng cường để “giải mã” di sản cho du khách.
Ông cũng nhấn mạnh cần phát triển các sản phẩm OCOP, các gian hàng thủ công mỹ nghệ và hàng hóa văn hóa ngay tại khu vực di tích, giúp du khách không chỉ tham quan mà còn trải nghiệm và tiêu dùng sản phẩm văn hóa đặc trưng. Đây là cách “bảo tồn động”, vừa giữ gìn giá trị gốc vừa giúp di sản thực sự sống trong đời sống đương đại.
Một điểm đặc sắc trong đề xuất của ông Sáu là việc xây dựng hệ thống biểu tượng nhận diện – “đại sứ văn hóa” của Hà Nội thông qua các linh vật đặc trưng: Rồng gắn với Hoàng thành Thăng Long, Rùa và Trâu vàng gắn với Hồ Gươm – Đền Quán Thánh, Cá chép gắn với Văn Miếu – Quốc Tử Giám... Mô hình này không chỉ giúp định vị thương hiệu điểm đến mà còn tạo nên các “biểu tượng check-in văn hóa” hấp dẫn cho du khách trong và ngoài nước.
Theo PGS TS Dương Văn Sáu, việc phát triển du lịch di sản không thể tách rời liên kết không gian. Trung tâm Hà Nội cần được kết nối với vùng ven, các làng nghề và không gian văn hóa thực cảnh như Đường Lâm, Tinh hoa Bắc Bộ... để hình thành lộ trình trải nghiệm hoàn chỉnh.
Ông đề xuất mô hình năm hoạt động đặc trưng trong chuỗi trải nghiệm: tham quan văn hóa – lịch sử, thưởng thức nghệ thuật truyền thống, giao lưu ẩm thực, mua sắm hàng hóa văn hóa và lưu trú nội đô. Cách tổ chức này giúp kéo dài thời gian lưu trú, tăng chi tiêu của du khách và lan tỏa lợi ích kinh tế đến nhiều khu vực thay vì tập trung vào một vài điểm đơn lẻ.
Dù nhìn nhận triển vọng tích cực, ông Sáu cũng thẳng thắn chỉ ra những rào cản hiện nay như hạ tầng du lịch chưa đồng bộ, chất lượng nguồn nhân lực còn hạn chế và nội dung thuyết minh tại nhiều di tích vẫn khô cứng, thiếu chiều sâu. Ngoài ra, quá trình thương mại hóa di sản luôn tiềm ẩn nguy cơ làm phai mờ giá trị gốc nếu thiếu cơ chế quản lý phù hợp.
Vì vậy, PGS TS Dương Văn Sáu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phát triển khoa học du lịch, đào tạo đội ngũ chuyên môn và tăng cường truyền thông – chuyển đổi số để đưa di sản đến gần công chúng hơn. Ông gọi đây là cách “sáng tạo có trách nhiệm” – vừa đổi mới, vừa tôn trọng giá trị truyền thống.
Theo PGS TS Dương Văn Sáu, đổi mới sáng tạo sản phẩm văn hóa du lịch ở khu trung tâm không chỉ góp phần quảng bá hình ảnh lịch sử, văn hóa Thủ đô, mà còn mở rộng không gian hợp tác quốc tế, thúc đẩy ngành công nghiệp văn hóa phát triển. Ông khẳng định: “Muốn phát triển bền vững, phải bảo tồn có chọn lọc, sáng tạo có trách nhiệm và tổ chức có khoa học.”
Từ tầm nhìn đó, việc phát triển du lịch văn hóa Hà Nội không chỉ dừng lại ở việc khai thác giá trị di sản, mà cần hướng tới xây dựng thương hiệu quốc gia – một Thủ đô của di sản sống, nơi văn hóa và kinh tế cùng thăng hoa.
