Kiến nghị bỏ thu phí hạ tầng cảng biển tại TPHCM để bảo đảm cạnh tranh công bằng

Đáng nói, sau khi TP HCM áp dụng thu phí hạ tầng cảng biển, nhiều doanh nghiệp xuất nhập khẩu đã có xu hướng dịch chuyển hàng hóa ra ngoài khu vực TP HCM, như: Đồng Nai, Tây Ninh (Long An cũ) để tiết giảm chi phí. Điều này không chỉ làm suy giảm sản lượng qua cảng và hệ thống ICD - depot trong thành phố, mà còn ảnh hưởng đến nguồn thu ngân sách và vai trò đầu tàu của các trung tâm logistics của khu vực.

Cần tăng tỉ lệ đầu tư để tương xứng mức thu

Theo ông Nguyễn Quốc Vương - Giám đốc điều hành Cảng SP- ITC, năm 2022, TP HCM chính thức áp dụng thu phí sử dụng công trình kết cấu hạ tầng, công trình dịch vụ, tiện ích công cộng trong khu vực cửa khẩu cảng biển trên địa bàn thành phố. Và tổng số tiền phí thu được đã đạt trên 7.500 tỉ đồng, bình quân hơn 6 tỉ đồng/ngày kể từ thời điểm triển khai. Như vậy, nếu mở rộng phạm vi thu cho cả khu vực Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu vào TP HCM như hiện nay, quy mô nguồn thu ước đạt khoảng 3.500 tỉ đồng/năm - cao gấp 3 lần giai đoạn 2022-2025.

Tuy nhiên, dù nguồn thu cao song hiệu quả đầu tư và giải ngân vốn đầu tư công vào hạ tầng cảng biển từ nguồn thu này lại chưa thực sự tương xứng.

Cũng theo ông Vương, nhiều công trình kết nối giao thông - cảng biển vẫn thuộc kế hoạch trung và dài hạn và chưa tạo chuyển biến rõ rệt về năng lực logistics. Và theo số liệu cập nhật từ Bộ Tài chính, trong 9 tháng tính từ đầu năm tới nay, tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư công của Việt Nam mới đạt khoảng 50% so với kế hoạch đã được giao và thấp hơn tốc độ giải ngân cùng kỳ năm 2024”, ông Vương nói.

Cũng theo ông Vương, nếu tiếp tục duy trì hoặc mở rộng thu phí, nguồn thu có nguy cơ "tồn đọng", và chưa thể phát huy tác dụng đầu tư ngay. Trong khi, nhiều doanh nghiệp phải chịu thêm gánh nặng chi phí logistics, ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh và mục tiêu đưa TP HCM vươn mình trở thành trung tâm kinh tế - tài chính trọng điểm của cả nước.

“Việc thu phí đối với hàng hóa được vận chuyển bằng phương tiện đường thủy nội địa là không đúng đối tượng. Chẳng hạn, tại khu vực Cái Mép - Thị Vải, khoảng 90% hàng hóa được vận chuyển bằng sà lan qua hệ thống thủy nội địa, nhờ luồng tuyến thuận lợi, chi phí được tối ưu so với đường bộ. Các lô hàng này hầu như không sử dụng kết cấu hạ tầng đường bộ của TP HCM. Chưa kể, hàng hóa qua đường thủy này vẫn bị áp dụng thu phí. Và điều này gây ra gánh nặng chi phí không cần thiết cho doanh nghiệp vận tải đường thủy, tăng chi phí logistics, không phù hợp với xu hướng khuyến khích phát triển vận tải thủy của quốc gia, hướng tới góp phần giảm khí thải carbon vào môi trường theo cam kết của Chính phủ từ Hội nghị COP26", ông Vương nhấn mạnh.

Bỏ thu phí để tạo công bằng

Đồng quan điểm, ông Phạm Quốc Long - Hiệp hội Đại lý và Môi giới Hàng hải Việt Nam (VISABA), cho rằng sau khi sáp nhập Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu về TP HCM, và theo dự thảo, khu vực Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu sẽ phải chịu mức phí áp dụng tương tự TP HCM (cũ). Điều đó đã tạo ra lợi thế cho hệ thống cảng - logistics tỉnh Đồng Nai và các khu vực ngoài TP HCM khi các tỉnh thành này không bị áp phí, trong khi lại làm giảm năng lực cạnh tranh của khu vực TP HCM. Điều này tạo ra sự chênh lệch không đáng có về mặt chi phí và cơ hội phát triển.

Cũng theo ông Long, thực tế, trên thế giới, không có quốc gia nào thu phí hạ tầng cảng biển lại theo tỉnh thành như tại Việt Nam. Tại các trung tâm cảng lớn ở châu Âu, Mỹ, Singapore hay Busan (Hàn Quốc), các loại phí hạ tầng cảng đều do doanh nghiệp khai thác cảng hoặc cơ quan trung ương quy định và thu, chính quyền địa phương không áp dụng thu riêng trên hàng hóa xuất nhập khẩu.

"Hiện nay, chỉ có TP HCM và TP Hải Phòng thu loại phí này. Điều đó khiến doanh nghiệp xuất nhập khẩu hàng hóa qua cảng biển 2 thành phố này bị tăng chi phí logistics, giảm năng lực cạnh tranh rất lớn", ông Long nói.

Cũng theo ông Long, trong thực tế, ngay sau khi áp dụng thu phí trên, từ tháng 4.2022, các doanh nghiệp xuất nhập khẩu tại TP HCM cũng kiến nghị không thu. Và tại thời điểm đó, Ban Nghiên cứu phát triển kinh tế tư nhân (Ban IV) cùng có báo cáo gửi Chính phủ, cho rằng việc UBND TP HCM áp dụng thu phí sử dụng hạ tầng cảng biển từ ngày 1/4/2022 là đang tác động tiêu cực đến hoạt động của doanh nghiệp, tăng thêm gánh nặng, giảm tính cạnh tranh và khả năng phục hồi của doanh nghiệp. Do đó, ông Long cho rằng để giải quyết vấn đề này cần có giải pháp căn cơ. Trong đó, trước tiên cần tăng tỉ lệ đầu tư công vào hạ tầng cảng biển để tương xứng với mức thu. Bên cạnh đó, về phương án lâu dài cũng cần tính toán kỹ trong việc bỏ thu phí để tạo sự bình đẳng giữa các vùng, địa phương một cách chi tiết, như:

Một là, TP HCM cần sớm xem xét bỏ phí hạ tầng cảng biển để các doanh nghiệp xuất nhập khẩu không phải chịu chi phí sử dụng hạ tầng cao, đảm bảo cân bằng chi phí logistics giữa các khu vực nội thành và lân cận thành phố.

Hai là, không thu phí đối với những đối tượng không đúng theo quy định hoặc không sử dụng hạ tầng đường bộ, đảm bảo phù hợp với cam kết của Việt Nam với quốc tế; phù hợp với chiến lược phát triển ngành, tập trung phát triển phương thức vận tải xanh bằng đường thủy, hàng trung chuyển, quá cảnh, tạm nhập - tái xuất.

Ba là, công khai và minh bạch lộ trình đầu tư, tiến độ sử dụng nguồn thu, đảm bảo nguồn phí được giải ngân đúng mục đích và mang lại hiệu quả thực tế cho hệ thống giao thông - cảng biển…