Lãi suất ngân hàng - một góc nhìn

Ba tôi là một người rất biết chắt chiu tằn tiện, một đời làm ruộng, khi về già tài sản quý nhất còn lại là mấy con trâu “thất nghiệp” do công việc cày bừa, gặt hái đã có máy móc thay thế.

Đắn đo mấy năm trời, ba tôi dứt ruột quyết định bán bầy trâu yêu quý, sau khi cho quà các cháu, còn lại một ít, ông sai tôi gửi vào ngân hàng lấy lãi để tuổi già có cái tiêu lặt vặt, dặn dò tôi cẩn thận ngân hàng nào lãi cao nhất mới gửi.

Chiều lòng ông, tôi tham khảo vài ngân hàng thương mại có chi nhánh trên thành phố, nhờ nhân viên tư vấn ghi chép lại cẩn thận mỗi tháng được bao nhiêu, nên gửi ngắn hạn, trung hạn hay dài hạn. Cuối cùng chọn được một ngân hàng nhà nước.

Thú thực, tiền lãi, dù chẳng bao nhiêu nhưng là thứ gì đó rất quan trọng đối với ba tôi - một người gần 80 tuổi, hoàn toàn không thể lao động. Nó thậm chí không chỉ là vật chất, cứ đến hẹn tôi lĩnh về, được gần một năm như thế. Nhờ nguồn thu nhập đó, ông “tự tin” vui sống vì không để là gánh nặng của con cháu.

Tuần trước, khi có việc tại chi nhánh một ngân hàng nọ, ngồi cạnh tôi là một cụ bà, trên tay cầm cuốn sổ tiết kiệm. Thấy cụ, cô nhân viên chẳng cần hỏi, xem sổ, nhí nhoáy một lúc rồi phát cho cụ xấp tiền, cụ có vẻ là khách hàng tiềm năng của ngân hàng!

Nhận tiền xong cụ chia chia đếm đếm, rồi lẩm bẩm “cái này mua sữa cho ông”, “khoản này trả tiền điện nước”, “còn cái này chợ búa”…, Ấy là khoản lãi của số tiền gửi tiết kiệm 200 triệu đồng có được nhờ bán mảnh vườn.

Tôi không có điều kiện để thống kê hết cả đất nước này có bao nhiêu người già, mất sức lao động sống nhờ vào khoản lãi ngân hàng ít ỏi, hoặc chí ít họ có một chút phòng thân cho nhà băng mượn tạm.

Nhưng tôi tin rằng, con số ấy không hề nhỏ đâu. Với nhiều người, lãi suất ngân hàng đối với họ đơn giản là số tiền kiếm được hàng tháng - mà tiền gốc vẫn y nguyên.

Từ góc độ kinh tế mà nói, lãi suất là khái niệm căn bản nhất trong tài chính tiền tệ, nhờ nó mà hệ thống ngân hàng có thể tồn tại, thậm chí giàu lên, phình ra. Xa hơn, lãi suất có thể là đòn bẩy tái sinh hoặc là lực cản đẩy lùi cả nền kinh tế tùy theo cách mà những “người buôn tiền” muốn.

Liên quan đến lãi suất ngân hàng, vừa có một đề xuất gây chấn động, đó là giảm lãi suất tiền gửi về 0%, nói dễ hiểu, gửi tiền vào ngân hàng mà không được nhận bất cứ khoản lãi nào. Ai giơ tay biểu quyết? E rằng không một ai muốn, trừ phía ngân hàng?

Từ đầu thế kỷ 17, ngân hàng đã xuất hiện ở Hà Lan, đây là quốc gia tư bản đầu tiên trên thế giới. Ban đầu ngân hàng chỉ phục vụ mục đích trung chuyển thanh toán giữa các thương nhân, công ty với nhau, phí (tiền công) là nguồn thu duy nhất để nuôi sống bộ máy.

Đương nhiên, với những bộ óc kinh tế hàng đầu - giới tư bản tài chính lúc đó luôn tìm mọi cách tối đa hóa lợi nhuận. Họ dùng tiền doanh nghiệp gửi vào để cho vay lấy lãi.

Để cạnh tranh, ông chủ tư bản cũng cần vốn để đầu tư máy móc, mở rộng quy mô. Tiền ở đâu ra? Ngân hàng là địa chỉ lý tưởng, nguồn cho vay - gửi vào - thanh toán - trung chuyển đảo vị trí cho nhau liên tục, gọi là chu chuyển tư bản.

Tín dụng ra đời với tư cách là mảng kinh doanh béo bở nhất của ngân hàng. Dùng lãi suất hấp dẫn để huy động gửi vào, cho vay lại bằng lãi suất chênh lệch cao hơn. Đó là lợi nhuận, bằng nhiều cách đầu sỏ tài chính còn tạo ra “lợi nhuận siêu ngạch”.

Ngày nay, lãi suất huy động lớn hơn 0% trở lên chính là động lực tồn tại của ngân hàng. Nếu lãi suất 0%, ngân hàng sẽ đổ vỡ vì không có “nguyên liệu” đầu vào để sản xuất ra các loại hình dịch vụ tài chính.

Kế đến, doanh nghiệp chết đứng vì ngân hàng không có tiền cho vay. Ngược lại, bất động sản, kim loại quý, chứng khoán, ngoại tệ mạnh sẽ là nơi hút hết tiền nhàn rỗi.

Thực ra, trong một số trường hợp đặc biệt ngân hàng có thể hạ lãi suất huy động để hạn chế tiền gửi - là khi kinh tế khủng hoảng nặng, doanh nghiệp không cần vay, dòng tiền quá lớn ứ đọng tại nhà băng. Nhưng đây là kịch bản vô cùng hiếm hoi.