Lệch pha lợi nhuận nhìn từ “cây mía hạt đường”

Tại Hội nghị quý 2/2021 của ngành nông nghiệp Việt Nam có nhắc đến việc phân phối lợi nhuận trong chuỗi giá trị sản xuất phân phối sao cho hợp lý hơn, thực chất là quan tâm đến lợi ích của người nông dân.

Trùng hợp, vào tháng 9 năm 2021, Hội nghị tổng kết ngành mía đường Việt Nam niên vụ 2020-2021 do Hiệp hội mía đường tổ chức cũng nêu vấn đề này ở chuỗi giá trị trồng mía và sản xuất đường.

Cụ thể, khi đề cập tới các nhiệm vụ cấp bách trong năm tới niên vụ 2021-2022. Hiệp hội đã chọn nhiệm vụ số 1 phải làm, đó là củng cố chuỗi liên kết giữa người nông dân trồng mía và nhà máy đường, phải cùng nhau thiết lập được một hệ thống chia sẻ tỉ lệ lợi nhuận từ việc sản xuất 1 tấn đường theo một mức cố định, dự kiến 70-30 hoặc 65-35 tỷ lệ phân chia lợi nhuận phần trăm này.

Trong đó, người trồng mía hưởng từ 65-70% nhằm đảm bảo vị thế bình đẳng hợp lý giữa nông dân và nhà máy đường trong mối liên kết.

Chính vì chưa giải quyết thỏa đáng được việc phân phối lợi nhuận giữa nông dân và nhà máy một cách hợp lý như dự kiến ở trên của Hiệp hội mía đường, nên thua thiệt chủ yếu về phía nông dân.

Cho nên, trên thị trường luôn diễn ra những hiện tượng “tranh mua tranh bán” mía để sản xuất đường. Giá mía thấp, không đủ chi phí sản xuất làm cho thiếu hụt nguyên liệu cho nhà máy do nông dân bỏ ruộng trồng sang loại cây khác có lợi nhuận hơn. Việc thâm canh tăng năng suất và chất lượng mía ít được quan tâm.

Ngoài ra còn có nguyên nhân nữa do đường nhập lậu, đường được trợ giá ở một số nước thâm nhập vào thị trường Việt Nam gây mất ổn định cho sản xuất mía đường ở thị trường nội địa.

Trong tổng số 41 nhà máy đường chỉ còn 24 nhà máy còn hoạt động, 14 nhà máy đã tạm ngừng hoặc không hoạt động. Hiệp hội mía đường cho đến nay đã nhận ra một trong những nguyên nhân quan trọng làm thiệt hại nặng nề ngành mía đường Việt Nam, đó là vấn đề phân phối lợi ích giữa nông dân và nhà máy đường.

Khác với Việt Nam, Thái Lan đã sớm nhận ra vấn đề này cách đây hàng chục năm, và đã thực hiện tỷ lệ phân chia 70-30 trong ngành mía đường, trong đó 70% lợi nhuận sản phẩm thuộc về nông dân, 30% thuộc nhà máy.

Chính vì vậy, nông dân Thái Lan hăng hái sản xuất một cách hiệu quả, phục vụ cho các nhà máy hoạt động một cách đều đặn cung cấp đường cho tiêu dùng nội địa và xuất khẩu, người tiêu dùng mua đường ăn với giá cả hợp lý trên thị trường nội địa.

Trở lại tình hình ở Việt Nam, mặc dù nhận biết chậm, song muộn còn hơn không, chúng ta tin rằng khi lợi ích của người sản xuất được phân phối một cách hợp lý, công bằng sẽ là động lực cho sự phát triển, sản xuất và phân phối lưu thông.

Từ câu chuyện cây mía và hạt đường ở Việt Nam, chúng ta hãy suy rộng ra với các sản phẩm lương thực thực phẩm thiết yếu do nông dân làm ra, như rau củ quả, gia cầm và trứng gia cầm, thịt lợn, gạo các loại... việc phân phối lợi nhuận của các chuỗi sản xuất chế biến phân phối những mặt hàng trên đều ở tình trạng tương tự như mặt hàng đường.

Đó là người sản xuất khi bán ra giá cả rất thấp, thậm chí không có lãi, do bị ép cấp, ép giá ở khâu trung gian và ở một số hệ thống bán lẻ có thế mạnh và có dáng dấp thống lĩnh thị trường mua và bán hàng hóa nông sản thực phẩm.

Từ đó dẫn tới hàng hóa bị “đội giá” lên cao một cách vô lý từ 2-3 lần, người tiêu dùng bị thiệt thòi khi mua hàng trên thị trường. Câu chuyện này đã kéo dài nhiều năm nay mà không được giải quyết một cách cơ bản.

Chính vì vậy, chúng ta không chỉ xác lập phương thức phân phối lợi nhuận ở mặt hàng đường mà phải nhân rộng ra các mặt hàng thiết yếu khác.

Việc Hiệp hội mía đường bàn biện pháp phân chia lợi nhuận trong ngành, cũng như việc thiết lập lại lợi nhuận cho hợp lý trong chuỗi sản xuất phân phối ở các mặt hàng thiết yếu khác vừa là kinh nhiệm của nước đi trước, đồng thời cũng là định hướng của Thủ tướng Chính phủ. Đó là “lợi nhuận hài hòa, rủi ro chia sẻ".

Một định hướng mở đường nhân văn và quan trọng hơn, điều này sẽ làm thức tỉnh những nhận thức sai lệch sai lệch và lạc lõng về sự “không thể chia sẻ, không thể làm trọng tài” để khắc phục những bất hợp lý trong phân phối lợi nhuận của chuỗi sản xuất phân phối của một vị lãnh đạo Bộ Công Thương trong một cuộc hội thảo về liên kết tiêu thụ hàng hóa nông sản gần đây.

Chúng ta tin tưởng những việc làm đúng đắn, trách nhiệm, thuận theo quy luật của cuộc sống và đạo đức trong kinh doanh, giao dịch mua bán sẽ tạo ra động lực mạnh mẽ cho sự phát triển sản xuất và phục vụ tiêu dùng góp phần đẩy nhanh nhiệm vụ phát triển kinh tế xã hội ở nước ta hiện nay và mãi về sau.