Việc Quốc hội thông qua Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi được kỳ vọng sẽ tạo bước chuyển quan trọng, biến tri thức và kết quả nghiên cứu thành nguồn lực kinh tế thực sự.
Quốc hội khóa XV vừa mới thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ. Luật mới được đánh giá là bước tiến toàn diện với nhiều thay đổi, không chỉ cập nhật chuẩn mực quốc tế mới, tháo gỡ vướng mắc trong thực tiễn, mà còn thiết lập hành lang pháp lý nhằm thúc đẩy thương mại hóa tài sản trí tuệ.
Điểm nhấn xuyên suốt của lần sửa đổi này là sự chuyển dịch tư duy từ “bảo vệ quyền” sang “tài sản hóa” sở hữu trí tuệ. Các kết quả nghiên cứu, sáng chế, phần mềm, giải pháp công nghệ hay dữ liệu được nhìn nhận như những tài sản có giá trị kinh tế, có thể mua bán, chuyển nhượng, định giá hoặc sử dụng làm tài sản bảo đảm để huy động vốn. Cách tiếp cận này đặt sở hữu trí tuệ vào vị trí tương xứng với vai trò ngày càng lớn của tài sản vô hình trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, nhất là trong bối cảnh kinh tế số và sự phát triển nhanh của trí tuệ nhân tạo.
Đáng chú ý, Luật cũng đưa ra khuôn khổ pháp lý cho việc ghi nhận và quản lý tài sản trí tuệ trong doanh nghiệp, đây là vấn đề lâu nay được cộng đồng doanh nghiệp đặc biệt quan tâm. Theo đó, Luật quy định các nguyên tắc khung về quản lý, hạch toán tài sản trí tuệ và giao Chính phủ hướng dẫn chi tiết về tiêu chuẩn định giá, phương pháp theo dõi. Với những tài sản chưa đủ điều kiện ghi nhận trên bảng cân đối kế toán, doanh nghiệp vẫn có thể quản lý thông qua sổ sách riêng và chủ động định giá phục vụ công tác hoạch định chiến lược, qua đó góp phần nâng cao tính minh bạch và năng lực quản trị tài sản vô hình.
Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh, khoa học và công nghệ chỉ có thể phát triển bền vững khi các kết quả nghiên cứu được đưa vào thực tiễn và thương mại hóa.
“Sở hữu trí tuệ chính là công cụ biến kết quả nghiên cứu thành tài sản. Khi đã là tài sản, chúng ta có thể định giá, chuyển nhượng, cho thuê, thế chấp để tạo ra những dòng vốn mới cho nền kinh tế”, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định, đồng thời cho rằng Việt Nam cần tận dụng trí tuệ toàn cầu để tạo ra những bước bứt phá trong phát triển.
Theo Bộ trưởng, Luật sửa đổi lần này chỉnh sửa 76 điều, bổ sung nhiều nội dung mới để bắt kịp xu thế quốc tế như mở rộng định nghĩa kiểu dáng công nghiệp sang môi trường số; cho phép sử dụng dữ liệu công khai hợp pháp để huấn luyện trí tuệ nhân tạo nhưng không xâm phạm quyền lợi chính đáng của tác giả.
Bên cạnh đó, Luật cũng đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, hướng tới quản lý trực tuyến toàn trình, đồng thời tăng cường các biện pháp bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, bổ sung cơ chế chống lạm dụng độc quyền và nâng cao trách nhiệm phối hợp giữa Tòa án, Viện Kiểm sát trong giải quyết tranh chấp. Vai trò của các tổ chức trung gian như tổ chức quản lý tập thể quyền tác giả, tổ chức đại diện sở hữu công nghiệp cũng được siết chặt nhằm bảo đảm tính minh bạch và bảo vệ tốt hơn quyền lợi của các chủ thể.
Việc Luật được thông qua với tỷ lệ tán thành cao thể hiện sự đồng thuận lớn về nhu cầu tạo lập một thị trường tài sản trí tuệ hiện đại. Khi các quy định hướng dẫn được ban hành, quyền sở hữu trí tuệ sẽ thực sự trở thành nguồn lực quan trọng cho tăng trưởng kinh tế, nâng cao vị thế của Việt Nam trong chuỗi giá trị sáng tạo toàn cầu.
Đánh giá cao điểm nhấn chuyển dịch quyền sở hữu trí tuệ thành tài sản có giá trị thương mại thực sự, Luật sư Phạm Duy Khương, Luật sư điều hành của ASL LAW cho rằng, ý nghĩa lớn nhất của việc coi quyền sở hữu trí tuệ như một loại tài sản thương mại là tạo ra bước chuyển tư duy quan trọng, từ chỗ chỉ là công cụ bảo hộ pháp lý (tài sản vô hình) sang trở thành nguồn lực kinh tế thực sự, tư duy thừa nhận và tôn trọng giá trị thật của tài sản sở hữu trí tuệ. Khi được định giá, chuyển nhượng, thế chấp hoặc góp vốn, quyền sở hữu trí tuệ có thể giúp doanh nghiệp huy động vốn, mở rộng quy mô hoạt động và gia tăng giá trị thương hiệu.
Đây là động lực trực tiếp khuyến khích các cá nhân, tổ chức đầu tư mạnh mẽ hơn vào nghiên cứu - phát triển, đổi mới sáng tạo, bởi họ có thể thu hồi và khai thác giá trị kinh tế từ các kết quả sáng tạo. Ở góc độ vĩ mô, việc thương mại hóa quyền sở hữu trí tuệ góp phần hình thành thị trường giao dịch tài sản trí tuệ minh bạch, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Điều này cũng giúp Việt Nam hội nhập sâu hơn vào nền kinh tế tri thức toàn cầu, đồng thời tạo dựng niềm tin với nhà đầu tư trong và ngoài nước về môi trường kinh doanh dựa trên tri thức và sáng tạo.
Trong đó, cơ chế chia sẻ quyền sở hữu trí tuệ giữa Nhà nước, tổ chức khoa học – công nghệ và doanh nghiệp giữ vai trò then chốt trong việc thương mại hóa kết quả nghiên cứu. Để vận hành hiệu quả, cần xác định rõ quyền và lợi ích của mỗi bên dựa trên mức độ đóng góp, đồng thời thống nhất phương pháp định giá cụ thể cho từng phần tham gia nhằm bảo đảm công bằng và bảo toàn vốn đầu tư công. Song song đó, cần một khung pháp lý đồng bộ về xác lập quyền sở hữu, chia sẻ lợi nhuận, định giá tài sản trí tuệ và giải quyết tranh chấp. Khi được thiết kế hợp lý, cơ chế này sẽ “mở khóa” các kết quả nghiên cứu, thúc đẩy hợp tác trường – viện – doanh nghiệp và lan tỏa đổi mới sáng tạo trong nền kinh tế.
