Luật Trí tuệ nhân tạo: Bổ sung nguyên tắc tôn trọng quyền riêng tư

Trí tuệ nhân tạo (AI) đã có sự triển nhanh trong những năm gần đây, góp phần quan trọng tạo bước phát triển đột phá về năng lực sản xuất, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, thúc đẩy phát triển kinh tế và nhiều lĩnh vực khác nhau của cuộc sống. Nhằm xây dựng cơ sở pháp lý vững chắc cho sự phát triển và ứng dụng AI tại Việt Nam, Bộ Khoa học và Công nghệ đã chủ trì soạn thảo Dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo (Dự thảo), dự kiến trình Quốc hội cho ý kiến vào Kỳ họp thứ 10. Đây là đạo luật đầu tiên của Việt Nam trong lĩnh vực này, góp phần tạo nền tảng pháp lý thúc đẩy nghiên cứu, phát triển ứng dụng và quản trị AI một cách an toàn, có trách nhiệm và nhân văn.

Theo đó, Dự thảo gồm 7 Chương với 56 điều, trong đó từ Điều 9 đến Điều 24 quy định về nguyên tắc phân loại và quản lý hệ thống trí tuệ nhân tạo; Phân loại hệ thống trí tuệ nhân tạo theo mức độ rủi ro; Áp dụng phân loại; Minh bạch, gắn nhãn và trách nhiệm giải trình; Trách nhiệm quản lý và xử lý sự cố trí tuệ nhân tạo; Các trường hợp bị cấm; Cơ chế quản lý hệ thống rủi ro cao; Nghĩa vụ chung đối với hệ thống rủi ro cao; Lưu vết và khả năng giải trình của hệ thống trí tuệ nhân tạo rủi ro cao…

Nhiều ý kiến đánh giá Dự thảo hiện tại đã thể hiện nhiều điểm tích cực, mang tính tiến bộ và phù hợp với thực tiễn phát triển công nghệ. Luật không chỉ hướng tới quản lý mà còn thể hiện rõ vai trò “mở đường” cho đổi mới sáng tạo, đặc biệt thông qua các quy định cụ thể về hạ tầng, dữ liệu, chính sách ưu đãi và đào tạo nhân lực.

Đáng nói, Dự thảo Luật nhấn mạnh mô hình ngôn ngữ lớn và AI tạo sinh của Việt Nam được huấn luyện chuyên sâu với dữ liệu tiếng Việt. Chia sẻ về nội dung này, GS. TSKH Hồ Tú Bảo, Viện Nghiên cứu cao cấp về Toán cho rằng, quy định như Dự thảo vẫn chưa đầy đủ. AI có hai nhánh chính là AI phân tích và AI tạo sinh.

Trong đó, AI phân tích (còn gọi AI dự đoán) tập trung vào việc hiểu dữ liệu hiện có và quá khứ để rút ra thông tin, tìm kiếm mẫu, giải thích nguyên nhân và dự đoán tương lai, có bản chất phân tích, giải thích và dự báo. AI tạo sinh tập trung vào việc tạo ra nội dung mới, ý tưởng, thiết kế hoặc giải pháp mà không có sẵn trong dữ liệu huấn luyện, chủ yếu sáng tạo, thiết kế và tổng hợp. Vì vậy, chiến lược quốc gia về AI cần phát triển và sử dụng hài hòa AI phân tích và AI tạo sinh.

Bên cạnh đó, GS, TSKH Hồ Tú Bảo cũng đề xuất bổ sung thuật ngữ “Đạo đức AI là tập hợp các nguyên tắc và chuẩn mực đòi hỏi mọi thành viên trong xã hội phải tuân thủ khi nghiên cứu, phát triển, triển khai và sử dụng AI nhằm bảo đảm công bằng, minh bạch, an toàn, và trách nhiệm xã hội”.

Đồng tình với quan điểm cần có khung đạo đức cho AI, Phó Chủ tịch Hội Tin học Việt Nam, TS Phùng Văn Ổn cho rằng trong bối cảnh hiện nay, khi nhiều thông tin sai lệch, nội dung giả mạo được tạo dựng bởi AI đang gây ra những hệ lụy tiêu cực, việc quy định rõ đạo đức và trách nhiệm trong sử dụng AI là hết sức cần thiết.

“Dự thảo cần bổ sung nguyên tắc tôn trọng quyền con người, quyền riêng tư — đây là yếu tố nền tảng để bảo đảm AI phục vụ con người chứ không xâm phạm con người”, ông Ổn nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, ông bày tỏ băn khoăn về đề xuất thành lập Ủy ban Quốc gia về Trí tuệ nhân tạo và Cổng một cửa AI, bởi điều này có thể làm “phình” thêm cơ cấu tổ chức, trong khi hiện nay đã có Ủy ban Quốc gia về Chuyển đổi số.

Trong khi đó, ông Trần Đức Lai, Chủ tịch Hội Vô tuyến - Điện tử Việt Nam, cho rằng việc thành lập Hội đồng đạo đức AI độc lập trong Ủy ban Quốc gia về AI là cần thiết. Hội đồng này nên có sự tham gia của các chuyên gia đa lĩnh vực, với tỷ lệ từ 30 – 50% như mô hình của Singapore, để bảo đảm tính khách quan, đa chiều.

Về khung đạo đức AI quốc gia, ông Lai cũng cho rằng Điều 40 và 41 của Dự thảo mới chỉ dừng ở nguyên tắc tổng quát, chưa có hướng dẫn thực thi cụ thể.

“Khung đạo đức AI quốc gia phải là hàng rào mềm nhưng đủ mạnh để định hướng công nghệ, bảo vệ con người, bảo đảm công bằng và minh bạch, đồng thời khuyến khích đổi mới sáng tạo, cần bổ sung nguyên tắc tôn trọng quyền riêng tư và cụ thể hóa các quy định này trong văn bản dưới luật”, chuyên gia này đề xuất.