Ngành giày dép Đông Nam Á “quay cuồng” giữa thuế quan

Thuế quan đối ứng của Mỹ đang gây ra những ảnh hưởng lớn lên chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt là tại các quốc gia Đông Nam Á, vốn được coi là công xưởng giày dép của thế giới. Sự ảnh hưởng của chính sách bảo hộ đang lộ ra dưới dạng những dự án đầu tư bị đình chỉ, biên lợi nhuận bị bào mòn và một tương lai bất định bao trùm lên hàng triệu nhân công.

Theo số liệu từ Niên giám Giày dép Thế giới 2025, Việt Nam và Indonesia hiện là những quốc gia xuất khẩu giày dép lớn thứ hai và thứ ba thế giới, chỉ sau Trung Quốc. Trong năm 2024, Việt Nam đã xuất xưởng 1,6 tỷ đôi giày, trong khi Indonesia cũng đóng góp 600 triệu đôi vào thị trường toàn cầu, và Campuchia cũng trong top 10. Thế nhưng, vị thế này đang bị đe dọa trước chính sách thuế quan 19-20% của Mỹ.

Tại Indonesia, sự không chắc chắn do thuế quan gây ra đã khiến nhiều nhà đầu tư nước ngoài hủy bỏ kế hoạch xây dựng nhà máy mới. Ông Yoseph Billie Dosiwoda, Giám đốc điều hành Hiệp hội Giày dép Indonesia, chia sẻ rằng xu hướng đầu tư hiện đang đi xuống. Ông bày tỏ hy vọng rằng Chính phủ Mỹ có thể xem xét giảm mức thuế 19% xuống còn 10% hoặc 15% để duy trì tính cạnh tranh. Thực tế cho thấy, xuất khẩu giày dép của Indonesia sang Mỹ trong năm 2024 đạt giá trị 2,39 tỷ USD, chiếm tới 33,7% tổng kim ngạch xuất khẩu của toàn ngành. Tuy nhiên, nhu cầu từ thị trường Mỹ đối với sản phẩm từ quốc gia vạn đảo này đã giảm khoảng 23% trong 9 tháng đầu năm 2025.

Câu chuyện tại Việt Nam cũng mang màu sắc tương tự nhưng với những nỗ lực xoay xở đầy quyết liệt. Kim ngạch xuất khẩu giày dép sang Mỹ của Việt Nam cũng đã sụt giảm 4% vào tháng 11 năm 2025, sau khi đã giảm sâu 13% ở quý trước đó. Đứng trước áp lực chi phí tăng cao, giới quản lý tại các nhà máy Việt Nam đang phải thực hiện một chiến thuật “phòng thủ phản công”. Thay vì trông chờ vào những thay đổi, nhiều doanh nghiệp đã chủ động đẩy mạnh quá trình tự động hóa để cắt giảm chi phí nhân công và nâng cao năng suất.

Các doanh nghiệp đang cố gắng tìm kiếm khách hàng mới, cắt giảm chi phí vận hành và chuyển hướng sang các dòng sản phẩm cao cấp hơn để bù đắp cho phần lợi nhuận bị thuế quan bào mòn.

Cơn bão thuế quan này không chỉ ảnh hưởng đến các nhà xưởng ở Đông Nam Á mà còn dội ngược lại thị trường tiêu dùng Mỹ. Giá giày dép tại Mỹ đã bắt đầu leo thang từ tháng 7 năm 2025. Theo dữ liệu chỉ số giá tiêu dùng tháng 9, giá giày dép nói chung đã tăng 1,3% so với cùng kỳ năm ngoái, trong đó giày phụ nữ tăng mạnh tới 2,8%.

Các thương hiệu nổi tiếng như Steve Madden, Nike hay VF Corporation (sở hữu Vans và Timberland) đều đang cảm nhận được sức nóng. Ông Edward Rosenfeld, CEO của Steve Madden, thừa nhận rằng việc tăng giá bán vẫn không thể bù đắp hoàn toàn tác động của thuế quan, khiến tỷ suất lợi nhuận của công ty bị sụt giảm đáng kể. Trong khi đó, VF Corporation cũng đã bắt đầu tăng giá từ quý 4 năm nay để chi trả cho các khoản thuế mới này.

Mặc dù bối cảnh có vẻ u ám, nhưng một điểm đáng lưu ý là các thương hiệu Mỹ vẫn chưa có ý định rời bỏ các nhà cung cấp tại Đông Nam Á để chuyển sản xuất về nước như kỳ vọng của chính quyền Washington. Một cuộc khảo sát của Hiệp hội Công nghiệp Thời trang Mỹ cho thấy Indonesia, Ấn Độ và Campuchia vẫn là ba điểm đến cung ứng mới nổi phổ biến nhất, với hơn 60% người được hỏi có kế hoạch mở rộng nguồn cung từ các quốc gia này trong hai năm tới.

Patrick Soong, một chuyên gia hỗ trợ các công ty Mỹ tìm nguồn cung tại châu Á, khẳng định rằng vị trí địa lý không quan trọng bằng năng lực của nhà máy và sản lượng mà họ có thể đạt được. Điều này cho thấy các nhà sản xuất Đông Nam Á vẫn giữ được lợi thế về trình độ tay nghề và hệ sinh thái sản xuất mà Mỹ khó có thể thay thế trong một sớm một chiều.

Để tự cứu mình, các hiệp hội ngành hàng tại Việt Nam hay Indonesia đang tích cực tìm kiếm những thị trường mới ngoài Mỹ. Nhật Bản và Liên minh Châu Âu (EU) đang trở thành những cái tên sáng giá. Indonesia và EU đã ký kết một thỏa thuận thương mại vào tháng 9/2025, hứa hẹn sẽ loại bỏ hầu hết các loại thuế đối với giày dép khi có hiệu lực vào nửa cuối năm 2027. Tuy nhiên, khoảng thời gian chờ đợi này vẫn là một thử thách lớn đối với các doanh nghiệp đang phải đối mặt với áp lực tăng lương từ phía công đoàn, với mức yêu cầu tăng 10% tại Indonesia và khoảng 7% tại Việt Nam.

Tương lai của ngành giày dép khu vực vẫn còn treo lơ lửng khi chờ đợi quyết định từ Tòa án Tối cao Mỹ về tính hợp pháp của các biện pháp thuế quan do Tổng thống Trump áp đặt. Trong khi chờ đợi, các nhà nhập khẩu Mỹ đang tỏ ra thận trọng và trì hoãn các đơn hàng mới, khiến Liên đoàn Bán lẻ Quốc gia Mỹ dự báo nhập khẩu sẽ tiếp tục giảm trong năm 2026.

Cuộc chiến thuế quan này giống như một bài kiểm tra sức bền, nơi các nhà sản xuất Đông Nam Á phải vừa chống chọi với bão tố, vừa phải cải tiến không ngừng để không bị tụt lại phía sau. Dù chặng đường phía trước còn nhiều gập ghềnh, nhưng với vị thế đã được khẳng định suốt hàng thập kỷ, ngành giày dép Đông Nam Á vẫn nắm giữ những quân bài quan trọng để vượt qua cơn bão này.