Nhận diện sai phạm trong đấu thầu

>>Dự thảo Luật Đấu thầu (sửa đổi): Cần đảm bảo tính thống nhất của các quy định

Đây là chia sẻ của Luật sư Nguyễn Thành Luân - Giám đốc Công ty Luật TNHH Hà Việt với Diễn đàn Doanh nghiệp.

- Thưa Luật sư, ông đánh giá sao về hiện trạng vi phạm trong lĩnh vực đấu thầu thời gian qua?

Thời gian qua, tội phạm trong hoạt động đấu thầu diễn biến vô cùng phức tạp, xảy ra ở hầu hết các lĩnh vực như: đầu tư xây dựng, giao thông, xây dựng, mua sắm công... Đặc biệt, ở cả lĩnh vực nhạy cảm, mang tính nhân văn cao như y tế, giáo dục, văn hóa... Các sai phạm này gây ra rất nhiều hệ lụy tiêu cực cho xã hội và bức xúc trong quần chúng nhân dân.

Nghiên cứu các vụ án vi phạm quy định về đấu thầu xảy ra thời gian qua, tôi nhận thấy, ở mỗi lĩnh vực khác nhau, các đối tượng sử dụng một số chiêu thức thủ đoạn hết sức tinh vi như: lợi dụng lỗ hổng pháp luật để chỉ định thầu; cài cắm điều khoản nhằm hướng thầu; thiết lập liên minh, “quân xanh, quân đỏ” để thông thầu, quây thầu…

- Luật sư có thể chia sẻ cụ thể hơn về các chiêu thức phổ biến của tội phạm trong lĩnh vực đấu thầu?

Chẳng hạn việc lợi dụng lỗ hổng pháp luật để chỉ định thầu trái quy định pháp luật, đây là thủ đoạn phổ biến trong hàng loạt các vụ án sai phạm về đấu thầu bị khởi tố thời gian qua. Từ đất đai, xây dựng, công nghệ thông tin, y tế, giáo dục... mỗi một lĩnh vực các đối tượng lại sử dụng những cách khác nhau để trục lợi.

Đáng nói, sai phạm trong các vụ án hầu hết đều liên quan đến cơ quan quản lý, liên quan đến các cá nhân ở những vị trí quyết định trong hoạt động đấu thầu. Các đối tượng này đã lợi dụng triệt để những lỗ hổng pháp luật để chỉ định thầu trong các gói thầu mua sắm hàng hóa, đầu tư xây dựng… Hành vi này có thể thấy rõ qua hàng loạt các vụ án nâng khống giá thiết bị vật tư y tế trong thời gian qua như vụ Việt Á, vụ CDC Hà Nội,...

Hay như, hành vi can thiệp, cài cắm điều khoản hướng thầu, trong đó, các đối tượng có quyền hạn ở những vị trí quyết định trong hoạt động đấu thầu thường áp dụng để tạo điều kiện cho các doanh nghiệp “sân sau”, “thân hữu” có thể trúng thầu.

Theo đó, mỗi lĩnh vực khác nhau các đối tượng có thể sử dụng một hoặc một số thủ đoạn như: cài cắm các điều khoản có lợi cho một hoặc một số doanh nghiệp tham gia dự thầu; “lập lờ”, “che giấu”, không công khai đầy đủ hồ sơ mời thầu theo quy định; thậm chí có trường hợp còn lợi dụng quyền lực can thiệp thô bạo vào công tác đấu thầu làm sai lệch kết quả đấu thầu…

Điển hình của hành vi này là các vụ án liên quan đến ông Nguyễn Đức Chung (cựu Chủ tịch UBND TP. Hà Nội) trong vụ mua chế phẩm Redoxy-3C của Công ty TNHH MTV Thoát nước Hà Nội, ông Chung có hành vi chỉ đạo Công ty TNHH một thành viên Thoát nước Hà Nội mua chế phẩm Redoxy 3C của Công ty Watch Water - CHLB Đức theo kiểu độc quyền qua Công ty TNHH thương mại dịch vụ Arktic để xử lý, duy trì chất lượng hồ trên địa bàn thành phố Hà Nội trái quy định, gây thiệt hại tài sản Nhà nước.

>>"Khoảng trống" pháp lý trong đấu thầu dự án đầu tư kinh doanh

- Còn hành vi giả mạo hoặc sai lệch hồ sơ dự thầu; thiết lập liên minh, “quân xanh, quân đỏ” để thông thầu, quây thầu thì sao, thưa luật sư?

Đối với hành vi này các đối tượng là doanh nghiệp thường sử dụng trong các cuộc đấu thầu mua sắm công. Đáng nói là sự thông đồng giữa các nhà thầu dưới hình thức “quân xanh, quân đỏ”, bồi thường hoặc cấp các hợp đồng phụ … thường được sử dụng một cách hết sức tinh vi để đảm bảo rằng các nhà thầu thua cuộc không để lộ hành vi bất hợp pháp cho cơ quan công quyền.

Trong đó, các đối tượng thường sử dụng nhiều công ty tham gia dự thầu bỏ giá thật cao hoặc hồ sơ dự thầu không đáp ứng điều kiện trúng thầu hoặc tự rút lui khi mở thầu hoặc không tham gia mở thầu… nhằm tạo điều kiện cho một đơn vị trúng thầu.

Như vụ việc tham nhũng liên quan đến gói thầu “Số hóa tài liệu hồ sơ đăng ký doanh nghiệp năm 2016 tại Sở Kế hoạch - Đầu tư Hà Nội”, lãnh đạo Công ty Đông Kinh, gồm Võ Việt Hùng, Giám đốc và Lê Duy Tuấn, Giám đốc kinh doanh, đã nhờ các Công ty cổ phần TECOTEC Group, Công ty TNHH công nghệ Thiên Phúc làm “quân xanh”, nộp hồ sơ dự thầu để đảm bảo có đủ số lượng nhà thầu tham gia và bỏ giá thầu khi cần thiết để tạo điều kiện cho Liên danh Nhật Cường - Đông Kinh trúng thầu…

Hành vi vi phạm còn thể hiện thông qua việc móc ngoặc thẩm định giá nhằm nâng khống giá trị gói thầu. Đây là thủ đoạn được sử dụng trong tất cả các vụ án để các đối tượng có thể trục lợi từ các gói thầu. Trong đó, thẩm định giá là một khâu vô cùng quan trọng trong hoạt động đấu thầu, việc này sẽ quyết định mức chi phí mà ngân sách Nhà nước phải chi trả cho các gói thầu mua sắm hàng hoá, thiết bị, dịch vụ...

- Nhận diện được các chiêu thức nêu trên, Luật sư có kiến nghị những giải pháp nào để có thể phòng, chống?

Hiện nay, các cơ quan chức năng, đã và đang gấp rút sửa đổi, hoàn thiện hệ thống pháp lý trong hoạt động đấu thầu. Đặc biệt là sửa đổi Luật Đấu thầu và Luật giá nhằm bịt kín những kẽ hở lớn của pháp luật đang tạo điều kiện thuận lợi để cho các đối tượng lợi dụng, “lách luật” để trục lợi từ hoạt động đấu thầu, mua sắm công trong thời qua.

Việc hoàn thiện hành lang pháp lý bị kín kẽ hở là kịp thời, cần thiết, tuy nhiên, để có thể ngăn chặn những tiêu cực trong đấu thầu, mua sắm công, thời gian tới, song song với việc sửa đổi, bổ sung hành lang pháp lý, cần tăng cường các hoạt động giám sát của xã hội, của các tổ chức xã hội… đặc biệt giám sát của báo chí.

Đồng thời, cần nghiên cứu ban hành những bộ nhận diện hành vi sai phạm trong đấu thầu đối với từng lĩnh vực cụ thể để các cá nhân hoặc tổ chức có thể dễ dàng nhận diện những hành vi sai phạm. Bởi hiện nay chưa có bộ nhận diện này, Luật Đấu thầu hiện hành và cả dự thảo Luật Đầu thầu (sửa đổi) cũng chưa có quy định về vấn đề này.

- Xin cảm ơn luật sư!