NHNN cần giảm lãi suất cho vay trong nền kinh tế

Đó là một trong số các kiến nghị Quý III/2024 được Trường Đại học Kinh tế Quốc dân gửi các bộ, ngành về tháo gỡ khó khăn trên thị trường tài chính-tiền tệ, thúc đẩy phát triển kinh tế trong bối cảnh mới. Đây cũng là tài liệu phục vụ cho Kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XV.

Năm 2024, kinh tế thế giới và thị trường tài chính toàn cầu tiếp tục có những khó khăn, diễn biến phức tạp. Lạm phát và lãi suất tại các nền kinh tế phát triển vẫn còn cao. Giá dầu thô cao, chi phí vận tải biển tăng gấp nhiều lần, một số thị trường xuất khẩu chủ lực của Việt Nam chưa phục hồi. Công nghệ 4.0, trí tuệ nhân tạo (AI) đang phát triển mạnh mẽ.

Trong nước, nền kinh tế có dấu hiệu phục hồi nhờ giải pháp quyết liệt tháo gỡ khó khăn cho nền kinh tế. Tuy nhiên, còn nhiều thách thức như sức ép lạm phát còn lớn, mặt bằng lãi suất cho vay chưa hạ nhanh, tăng trưởng đầu tư tư nhân vẫn thấp hơn nhiều so với trước COVID-19 và thấp nhất so với các nhóm khác như đầu tư FDI, đầu tư công.

Tăng trưởng tín dụng đến giữa tháng 6/2024 mới đạt 3,70% so với cuối năm 2023 (tháng 9/2024 đạt 7,38% so với cùng kỳ năm 2023), tỷ lệ nợ xấu tăng cao, tỷ giá VND/USD biến động lớn, giá vàng tăng cao nhất trong lịch sử. Tái cơ cấu các tổ chức tín dụng (TCTD) diễn ra chậm.

Thị trường bất động sản (BĐS) chưa phục hồi. Thị trường chứng khoán (TTCK) diễn biến bất thường, nhiều rủi ro khó lường. Thị trường trái phiếu doanh nghiệp (TPDN) còn tiềm ẩn nhiểu rủi ro. Các vụ lừa đảo giao dịch tiền trên không gian mạng và ngân hàng số diễn biến phức tạp.

Thu ngân sách Nhà nước (NSNN) và giải ngân vốn đầu tư trong quý I/2024 đạt khá hơn cùng kỳ năm ngoái. Tuy vậy, tình trạng trốn thuế, gian lận thuế, bỏ sót nguồn thu và các tiêu cực khác vẫn diễn ra phức tạp, giải ngân vốn đầu tư công chưa đạt được mục tiêu như kỳ vọng....

Trước thực trạng trên, nhóm nghiên cứu Trường Đại học Kinh tế Quốc dân đề xuất 4 kiến nghị.

Thứ nhất, tháo gỡ khó khăn về mặt lãi suất, đảm bảo thị trường tiền tệ ổn định và an toàn. NHNN cần khẩn trương tiếp tục giảm lãi suất cho vay trong nền kinh tế thông qua các công cụ điều hành chính sách tiền tệ và biện pháp quản lý thuộc chức năng.

“Cụ thể, giảm 0,5% tất cả các loại lãi suất điều hành, giảm phí thông tin tín dụng tại CIC và đề nghị cấp có thẩm quyền giảm phí Bảo hiểm tiền gửi, giảm tỷ lệ dự trữ bắt buộc, riêng đối với cho vay nông nghiệp nông thôn áp dụng tỷ lệ là 0%”, nhóm nghiên cứu kiến nghị.

NHNN nên bổ sung thêm gói tín dụng ưu đãi từ nguồn tái cấp vốn với lãi suất thấp cho các NHTM để cho vay một số đối tượng, lĩnh vực cần được ưu tiên, khuyến khích trong nền kinh tế. Sửa đổi các tiêu chí/điều kiện tiếp cận các gói tín dụng ưu đãi, đặc biệt là về nhà ở xã hội để các chính sách này khả thi hơn.

“Linh hoạt cấp hạn mức tín dụng cho các NHTM có khả năng tăng trưởng tín dụng tốt. Tốt nhất NHNN nên bỏ hạn mức tín dụng, thay vào đó là các cơ chế và biện pháp đảm bảo an toàn tín dụng, an toàn của ngân hàng”, nhóm nghiên cứu nhấn mạnh.

NHNN khẩn trương triển khai phần mềm “Hệ thống thông tin quản lý hỗ trợ quản lý, giám sát và phòng ngừa rủi ro gian lận trong hoạt động thanh toán” (Hệ thống SIMO), hoàn thiện và đẩy mạnh khai thác “Hệ thống thu thập thông tin trực tuyến” (Hệ thống ODCS) để kết nối, truy vấn, thu thập, giám sát số dư tài khoản đảm bảo thanh toán của các tổ chức trung gian thanh toán (TCTGTT).

Bộ Tài chính và NHNN phối hợp chặt chẽ trong điều hành chính sách tài khóa, chính sách tiền tệ; tăng vốn điều lệ cho các NHTM sở hữu của nhà nước, quản lý thị trường trái phiếu, thuế của các TCTD, các nghiệp vụ khác có liên quan đến sự phát triển an toàn của thị trường tiền tệ.

NHNN giảm bớt các văn bản chỉ đạo, cuộc họp hành chính và hình thức. Khẩn trương sửa đổi, bổ sung văn bản QPPL nhằm tăng khả năng tiếp cận vốn tín dụng ngân hàng. Sửa đổi đồng bộ các Thông tư quy định về hoạt động cấp tín dụng của TCTD để đồng bộ với các quy định tại Luật các TCTD năm 2024.

NHNN sớm trình Chính phủ sửa đổi Nghị định số 24/NĐ-CP ngày 3/4/2012 và Thông tư số 16/2022/TT-NHNN quy định về hoạt động kinh doanh vàng phù hợp với Luật Các TCTD năm 2024 và thực tiễn thị trường.

Đề nghị bãi bỏ tình trạng độc quyền nhập khẩu, sản xuất và kinh doanh vàng miếng, đảm bảo liên thông giữa thị trường vàng trong nước và thị trường vàng quốc tế. NHNN cần kiên định điều hành ổn định tỷ giá, thực hiện mua bán can thiệp 2 chiều trên thị trường ngoại tệ.

Thứ hai, tăng cường chất lượng điều hành chính sách tài khóa nhằm hỗ trợ tăng trưởng kinh tế. Chính phủ cần kiên quyết chỉ đạo, các bộ, ngành, địa phương cần có biện pháp cụ thể, sát thực tế, nâng cao trách nhiệm chủ động tháo gỡ khó khăn, đẩy mạnh giải ngân vốn đầu tư công theo kế hoạch năm 2024 và các năm sau, đặc biệt với các dự án giao thông lớn.

Trên cơ sở đó, tạo tiền đề thúc đẩy tăng trưởng tín dụng ngân hàng đối với các doanh nghiệp và các ngành nghề có liên quan trong chuỗi giá trị xây dựng. Bên cạnh đó thúc đẩy tiêu dùng của người dân được đền bù giải phóng mặt bằng.

Bộ Tài chính xem xét tiếp tục rà soát các văn bản pháp luật liên quan đến điều hành chính sách tài chính, thuế, quản lý công sản, thị trường chứng khoán, phát hành TPDN, NHTM làm đại lý bán bảo hiểm nhân thọ.

Sửa đổi, đề xuất sửa đổi kịp thời các quy định có liên quan khác, giúp tăng cường tính minh bạch hiệu quả của các hoạt động có liên quan. Cần có biện pháp cụ thể đẩy nhanh tiến độ tái cơ cấu lại các DNNN, bổ sung vốn điều lệ của các NHTM NN đã cổ phần hóa, đẩy nhanh tiến độ cổ phần hóa Agribank.

Bộ Tài chính cần có kế hoạch và triển khai cụ thể về rà soát tài sản công nói chung, trước tiên là các bộ ngành trung ương, thực hiện trước tiên tại NHNN Việt Nam, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn.

Đồng thời, cân nâng cao chất lượng thanh tra, giám sát thực hiện các luật về thuế, hải quan, bảo hiểm, TTCK, chi tiêu công, sử dụng tiền NSNN, quản lý công sản.

“Đặc biệt, như các khâu hoàn thuế, miễn giảm thuế, nợ đọng thuế, tăng minh bạch trong hoạt động bảo hiểm, giao dịch chứng khoán, sử dụng đất công và tài sản công”, nhóm nghiên cứu đề xuất.

Bộ Tài chính khẩn trương trình Chính phủ, Quốc hội nội dung sửa đổi bổ sung Luật thuế GTGT, tập trung vào 5 nội dung: “Đối tượng không chịu thuế, cách tính thuế, thuế suất, khấu trừ thuế giá trị gia tăng đầu vào, hoàn thuế”.

Các Luật thuế khác cũng cần được sửa đổi, bổ sung theo đúng kế hoạch như luật thuế thu nhập doanh nghiệp, luật thuế thu nhập cá nhân, luật thuế tiêu thụ đặc biệt.

Bộ Xây dựng cần đẩy nhanh tiến độ giải quyết các thủ tục hành chính liên quan đến các dự án BĐS, dự án nhà ở xã hội, hướng dẫn các doanh nghiệp BĐS cơ cấu lại các phân khúc, giảm giá bán sản phẩm.

Bộ Tài chính cần đánh giá khách quan dự trữ lương thực quốc gia, giảm quy mô dự trữ, tăng vòng quay đổi mặt hàng gạo hàng năm. Tiếp tục thu gọn bộ máy ngành thuế, Ngân hàng phát triển, Kho bạc tỉnh, thành phố.

Cần hình thành Chi cục thuế gồm 3-4 huyện thị xã, thay cho 2 huyện hiện nay. Cần hình thành Ngân hàng Phát triển, Cục thuế khu vực, Kho bạc nhà nước khu vực gồm 3-4 tỉnh thành phố, thay cho hiện trạng hiện nay.

Thứ ba, tiếp tục cải thiện hiệu quả chính sách quản lý và điều hành TTCK. Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) khẩn trương hoàn thiện khung pháp lý rà soát, nghiên cứu các quy định pháp lý và các cơ chế, chính sách về hoạt động TTCK.

Lập lại trật tự TTCK, không có ngoại lệ, không có vùng cấm, đưa chủ thể TTCK vào khuôn khổ pháp lý, tuân thủ quy luật của thị trường. Sớm bổ sung Điều 9a "Giao dịch không ký quỹ 100% tiền của NĐT tổ chức nước ngoài" vào sau Điều 9. Bổ sung Điều 35a "Thanh toán giao dịch mua chứng khoán không ký quỹ 100% tiền của nhà đầu tư tổ chức nước ngoài" vào sau Điều 35.

Sửa đổi, bổ sung một số quy định có liên quan khác của Thông tư số 120/2020/TT- BTC ngày 31/12/2020 của Bộ Tài chính quy định giao dịch cổ phiếu niêm yết, đăng ký giao dịch và chứng chỉ quỹ, TPDN, chứng quyền có bảo đảm niêm yết trên hệ thống GDCK.

UBCKNN đẩy mạnh đầu tư ứng dụng công nghệ thông tin để quản lý thị trường vận hành ổn định, triển khai và tăng cường đầu tư hệ thống KRX và công tác giám sát, kiểm tra, cảnh báo… kết nối cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư để giám sát, kiểm tra chặt chẽ các tài khoản chứng khoán công bằng và minh bạch.

Bên cạnh đó, ngành chứng khoán Việt Nam cần không ngừng nâng cao hệ thống giao dịch để xử lý an toàn các lệnh khác nhau, bao gồm cổ phiếu.

UBCKNN tiếp tục nâng cao chất lượng hàng hóa trên TTCK, đảm bảo tất cả các cổ phiếu giao dịch trên TTCK luôn đúng theo quy định, tiêu chuẩn, loại bỏ các cổ phiếu của các doanh nghiệp hoạt động thiếu minh bạch, gian lận báo cáo tài chính.

Đa dạng hóa cơ sở nhà đầu tư, đa dạng hóa cổ phiếu niêm yết trên HOSE từ sàn UPCOM.UBCKNN, các sở giao dịch chứng khoán, các đơn vị có liên quan đến TTCK tập trung nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.

Phát triển các hình thức đào tạo phù hợp, chú trọng đào tạo quốc tế. Cập nhật các nghiệp vụ về quản lý và vận hành, kiểm soát TTCK, trình độ công nghệ thông tin và kỹ năng phân tích, dự báo cho đội ngũ nhân lại các cơ quan nói trên.

Bộ Tài chính, UBCKNN hoàn thiện các điều kiện để nâng hạng TTCK Việt Nam lên thị trường mới nổi. Đây là chiến lược phù hợp với chiến lược phát triển kinh tế-xã hội Việt Nam chuyển đổi thành quốc gia thu nhập trung bình cao vào năm 2035 và quốc gia thu nhập cao vào năm 2045.

UBCKNN nâng cao chất lượng, hiệu quả, hiệu lực hoạt động giám sát, kiểm tra, thanh tra TTCK, giám sát chặt chẽ hoạt động công ty chứng khoán, công ty quản lý quỹ và xử lý vi phạm nghiêm mọi hành vi vi phạm để giữ thị trường minh bạch, công bằng.

Thứ tư, tiếp tục đẩy nhanh quá trình tái cơ cấu các TCTD trong bối cảnh kinh tế số, tạo điều kiện cho tăng trưởng kinh tế. NHNN cần đẩy nhanh tiến độ tái cơ cấu TCTD giai đoạn đến năm 2025, chủ đạo xử lý triệt để vấn đề sở hữu chéo trong các NHTM CP và doanh nghiệp sân sau của các thành viên HĐQT NHTM.

Yêu cầu NHTM chấm dứt cho vay tập trung các doanh nghiệp, dự án “sân sau” của tập đoàn. Xử lý tối đa sở hữu chéo, chi phối trong NHTM. Đẩy nhanh tiến độ cổ phần hóa Agribank, sắp xếp 3 NHTM mua lại 0 đồng, SCB và một số NHTM CP yếu kém khác.

NHNN chỉ đạo chặt chẽ tăng vốn điều lệ, tăng các tỷ lệ an toàn của các TCTD. Cần có các biện pháp hữu hiệu đồng bộ quyết liệt xử lý nợ xấu. Tiếp tục đẩy mạnh công cuộc chuyển đổi số ngành ngân hàng, hoàn thiện các quy định pháp luật về lĩnh vực này.

Chủ động phối hợp với Cục An ninh kinh tế A04, Cục An ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (A05) của Bộ Công an khẩn trương kiểm tra và hoàn thiện các giải pháp quản trị rủi ro từ eKYC (xác thực chủ tài khoản thanh toán bằng sinh trắc học khuôn mặt, mống mắt…) từ các tổ chức TGTT trong nền kinh tế.

Các TCTD cần đẩy mạnh nâng cao năng lực quản trị điều hành, năng lực quản trị rủi ro, quyết liệt xử lý nợ xấu, nâng cao hiệu quả hoạt động kiểm soát nội bộ.

Chấm dứt tình trạng cho vay tập trung vào một số doanh nghiệp, dự án thuộc hệ sinh thái hoặc “sân sau” của tập đoàn dễ làm mất an toàn và lành mạnh của NHTM, thực hiện chặt chẽ kế hoạch tăng vốn và đầu tư công nghệ ngân hàng 4.0.

Các TCTD tiết giảm chi phí để giảm mặt bằng lãi suất cho vay, cắt giảm các loại phí không cần thiết hỗ trợ doanh nghiệp, người dân phục hồi và phát triển sản xuất, kinh doanh.

Khẩn trương rà soát các dự án, các doanh nghiệp đảm bảo cung ứng tín dụng kịp thời cho các dự án khả thi, hiệu quả, chia sẻ, hỗ trợ doanh nghiệp, khách hàng vay vượt qua khó khăn để tiếp tục quay vòng vốn, trả nợ.

Tiếp tục đơn giản hóa các quy trình, thủ tục vay vốn, công khai phí, lãi suất… nhằm tạo điều kiện thuận lợi hơn cho doanh nghiệp, người dân tiếp cận vốn ngân hàng. NHCS XH giảm lãi suất cho vay hộ cận nghèo và hộ mới thoát nghèo xuống bình quân chỉ khoảng 5%, giảm lãi suất cho vay các đối tượng vay vốn tại ngân hàng thấp hơn từ 1,5 – 2% /năm.

NHNN nâng cao chất lượng hiệu quả hoạt động thanh tra, giám sát ngân hàng, giám sát chặt chẽ vấn đề rủi ro đạo đức cán bộ thanh tra ngân hàng, nâng cao ý thức trách nhiệm của cán bộ thanh tra tham gia các đoàn thanh tra về nghiệp vụ, về tính khách quan, chính xác, và tính độc lập.