PCI 2.0: Kế thừa và đột phá để kiến tạo môi trường minh bạch

Ngày 11/9/2025, tại Hà Nội, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) phối hợp cùng Công ty TNHH Thương mại - Dịch vụ Tân Hiệp Phát chính thức ký kết hợp tác triển khai Chương trình “Xây dựng và công bố Báo cáo Kinh tế tư nhân Việt Nam thường niên”. Đây không chỉ là một lễ ký kết hợp tác, mà còn là dấu mốc quan trọng, mở ra giai đoạn cải cách mới với sự ra đời của phương pháp luận Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh 2.0 (PCI 2.0).

Nhìn lại 20 năm trước, PCI lần đầu tiên ra mắt vào năm 2005 với sự ủng hộ của Ban Nghiên cứu của Thủ tướng, đã nhanh chóng trở thành công cụ đo lường quen thuộc, phản ánh trải nghiệm thực tế của doanh nghiệp về chất lượng điều hành kinh tế địa phương. Hơn hai thập kỷ qua, PCI đã góp phần làm thay đổi tư duy quản lý, từ “quản lý hành chính” sang “phục vụ, kiến tạo phát triển”, đồng thời khởi động một “cuộc đua cải cách” lành mạnh giữa các địa phương. Hàng trăm ngàn lượt khảo sát doanh nghiệp đã tạo ra nguồn dữ liệu quý giá, tin cậy cho các nhà hoạch định chính sách, nhà đầu tư và giới nghiên cứu.

Phó Tổng thư ký, Trưởng ban Pháp chế VCCI Đậu Anh Tuấn khẳng định: “PCI là sản phẩm đã đồng hành cùng doanh nghiệp tư nhân trong suốt 20 năm qua, là khát vọng và tiếng nói của khu vực này. Tôi đã đi nhiều địa phương và cảm nhận được sự hài lòng của doanh nghiệp đối với chính quyền, và chính quyền cũng nỗ lực để đáp ứng sự hài lòng đó. Điều đáng tự hào là PCI không chỉ truyền tải được những nguyện vọng đó, mà còn góp phần nâng vị thế của doanh nghiệp tư nhân trong mắt các cơ quan quyền lực”.

Ông Tuấn nhấn mạnh, ngay cả trong những giai đoạn khó khăn, PCI chưa bao giờ gián đoạn, thể hiện tính bền bỉ và ý chí cải cách. Việc đến nay PCI 2.0 được xây dựng hoàn toàn bằng nguồn lực trong nước, không phụ thuộc vào tài trợ nước ngoài, càng khẳng định niềm tự tin của người Việt và sự chung tay của cộng đồng doanh nghiệp.

Ông Tuấn cho rằng, đứng trước giai đoạn mới với quá trình sáp nhập địa phương, cùng với sự ra đời của “bộ tứ nghị quyết” có tác động trực tiếp tới hoạt động của doanh nghiệp, yêu cầu đổi mới phương pháp luận là cấp thiết. “Chúng tôi đã tham vấn chuyên gia, lắng nghe ý kiến từ 29/34 tỉnh, thành phố và hàng trăm doanh nghiệp, để xây dựng PCI 2.0 trở thành công cụ cải cách tốt nhất, chất lượng nhất, phản ánh chính xác điểm mạnh và điểm yếu của từng địa phương”, ông nhấn mạnh.

PCI 2.0 – bước đột phá cho giai đoạn phát triển mới

Khác với phiên bản cũ chủ yếu đo lường thủ tục hành chính và gánh nặng chi phí tuân thủ, PCI 2.0 được thiết kế để phản ánh một cách toàn diện hệ sinh thái phát triển kinh tế tư nhân. Theo phần trình bày của ông Phạm Ngọc Thạch, Phó Trưởng ban Pháp chế VCCI, PCI 2.0 có cấu trúc ba trụ cột lớn: nền tảng môi trường kinh doanh thuận lợi; thúc đẩy cạnh tranh bình đẳng, thông thoáng và an toàn; và động lực tăng trưởng bền vững cùng vai trò kiến tạo của chính quyền địa phương.

Tổng cộng có 137 chỉ tiêu, trong đó 111 chỉ tiêu được xây dựng từ khảo sát doanh nghiệp và 26 chỉ tiêu từ dữ liệu thống kê chính thức, kế thừa 103 chỉ tiêu từ PCI cũ và bổ sung 34 chỉ tiêu mới. Đây không chỉ là sự mở rộng về lượng, mà còn là sự đổi mới về chất, khi bộ chỉ số đã tích hợp các yếu tố then chốt của thời đại như chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo, phát triển xanh và bền vững.

Theo ông Thạch, PCI 2.0 được xây dựng trên các nguyên tắc đo lường thực chất, bám sát chính sách quốc gia, tích hợp và toàn diện, đồng thời đảm bảo tính khả thi, cân bằng giữa dữ liệu cảm nhận và dữ liệu khách quan. Bộ chỉ số cũng được thiết kế dạng mô-đun, có thể triển khai xuống cấp sở, ngành hay cấp xã (DDCI), từ đó mở rộng tác động đến tận cơ sở.

So với những cải cách mang tính “cởi trói” thời kỳ Đổi mới 1986 và Luật Công ty 1990 – vốn mở đường cho doanh nghiệp tư nhân hình thành và gia nhập thị trường – hay PCI 2005 với vai trò “đo lường để thúc đẩy cải cách”, thì PCI 2.0 là bước tiến mới, hướng tới nâng chuẩn môi trường kinh doanh của Việt Nam trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu. Nếu như cải cách giai đoạn đầu là để khởi động thị trường, thì cải cách hiện nay đòi hỏi tiêu chuẩn cao hơn: minh bạch, công bằng, sáng tạo và bền vững.

Kỳ vọng từ các bên liên quan

Sáng kiến và phương pháp PCI 2.0 nhận được sự đồng thuận rộng rãi. Bà Trịnh Thị Hương, Phó Cục trưởng Cục Phát triển Kinh tế tư nhân (Bộ KH&ĐT), đánh giá: “Việc đổi mới phương pháp PCI 2.0 là kịp thời, phù hợp với bối cảnh đất nước bước vào giai đoạn phát triển mới. Đây là công cụ giúp chính sách mạnh mẽ, đột phá hơn, góp phần tạo ra môi trường kinh doanh thuận lợi cho doanh nghiệp tư nhân”.

Tính đến ngày 9/9/2025, đã có 29/34 tỉnh, thành phố gửi góp ý, cùng 148 ý kiến từ chuyên gia, hiệp hội và cơ quan quản lý. Các góp ý tập trung vào những vấn đề quan trọng như phân loại chính sách hỗ trợ theo quy mô và lĩnh vực, đo lường đóng góp kinh tế tư nhân cả về an sinh xã hội và việc làm, tách bạch tiếp cận đất đai giữa công nghiệp và nông nghiệp, xây dựng tiêu chí cụ thể cho đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, hay lộ trình áp dụng phát triển bền vững theo đặc thù từng vùng miền. Đào tạo lao động và sự liên kết giữa nhà trường với nhu cầu doanh nghiệp cũng là điểm nhấn cần bổ sung vào phương pháp đo lường.

Ông Nguyễn Trung Hậu, Ban Chính sách Chiến lược Trung ương, nhận định: “PCI 2.0 là bước tiến đúng hướng, phản ánh các yêu cầu chiến lược của Trung ương, nhất là sau sắp xếp đơn vị hành chính. Đây là bộ chỉ số có thiết kế mở, có thể nhân rộng xuống các địa phương.”

Ông Lê Duy Bình – Giám đốc Economica Việt Nam bổ sung: “PCI 2.0 vừa kế thừa nền tảng dữ liệu dày dạn từ PCI, vừa thay đổi cách tiếp cận để dễ sử dụng, với cấu trúc rõ ràng, lồng ghép các nghị quyết lớn về đổi mới sáng tạo, phát triển kinh tế tư nhân, chuyển đổi số và kinh tế xanh. Đây là bước tiến lớn đưa hơi thở thực tiễn vào chính sách.” Ông cũng đề xuất tăng cường sử dụng dữ liệu thống kê thứ cấp, nhất là từ các cổng dịch vụ công, song cần lưu ý đến những ngành, địa phương chưa có thông tin đầy đủ. Một số lĩnh vực như thuế, hải quan cũng cần được bóc tách, đánh giá riêng để đảm bảo khách quan. Đồng thời, chỉ số cảm nhận của doanh nghiệp phải được khai thác sâu hơn, phản ánh cái nhìn xuyên suốt của doanh nghiệp về chính quyền địa phương. Việc gia nhập thị trường cần được đo lường tách bạch rõ ràng, từ đó đưa ra bức tranh chân thực nhất.

Trong sáng kiến lần này, Tân Hiệp Phát đồng hành cùng VCCI với vai trò đối tác sáng lập. Tân Hiệp Phát hiểu rằng một môi trường minh bạch, cạnh tranh công bằng là điều kiện tiên quyết cho sự phát triển bền vững. “Muốn có chính sách tốt, cần dữ liệu toàn diện và chính xác. Muốn có thị trường bền vững, cần niềm tin giữa các bên tham gia. Và niềm tin chỉ được tạo dựng bằng minh bạch, đối thoại và cam kết” - ông Nguyễn Duy Hưng, Chủ tịch Ủy ban quản trị, đảm bảo hoạt động và danh tiếng công ty Tân Hiệp Phát nhấn mạnh.

Tân Hiệp Phát kỳ vọng thông qua Báo cáo Kinh tế tư nhân thường niên, cộng đồng doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa, sẽ có thêm cơ hội nâng cao năng lực cạnh tranh, đồng thời hình thành những tập đoàn đủ mạnh để dẫn dắt chuỗi cung ứng trong nước và vươn ra thế giới. Đây cũng chính là cách để doanh nghiệp tư nhân chung tay góp sức vào mục tiêu quốc gia: xây dựng một Việt Nam hùng mạnh, tự lực, tự cường, trở thành quốc gia phát triển, thu nhập cao vào năm 2045.

Hướng tới môi trường kinh doanh minh bạch và bền vững

Theo kế hoạch, PCI 2.0 sẽ bắt đầu khảo sát doanh nghiệp từ quý IV/2025, và Báo cáo Kinh tế tư nhân thường niên đầu tiên dự kiến công bố vào quý II/2026. Bên cạnh báo cáo toàn quốc, VCCI sẽ tổ chức các hội thảo, chẩn đoán cấp tỉnh, tập huấn và cung cấp thông tin để lan tỏa kết quả nghiên cứu.

PCI 2.0 không chỉ đơn thuần là công cụ xếp hạng, mà là kim chỉ nam cải cách, giúp chính quyền và doanh nghiệp cùng nhìn nhận rõ điểm mạnh – yếu để hành động. Đây cũng là nền tảng để kiến tạo môi trường kinh doanh minh bạch, công bằng, thông thoáng và an toàn, qua đó thúc đẩy doanh nghiệp tư nhân bứt phá, trở thành động lực tăng trưởng chủ lực của nền kinh tế.

Nếu như PCI 2005 từng góp phần “thức tỉnh” nhiều địa phương về vai trò của cải cách môi trường kinh doanh, thì PCI 2.0 ngày nay đặt ra một tầm nhìn cao hơn: kiến tạo chuẩn mực toàn cầu cho phát triển khu vực tư nhân Việt Nam. Đó là bước tiến tất yếu để Việt Nam hiện thực hóa khát vọng trở thành quốc gia phát triển, thu nhập cao vào năm 2045.