Nghịch lý sản xuất giấy

TUẤN TÚ• 07/04/2023 00:06

Việt Nam nằm trong top các nước xuất khẩu dăm gỗ - nguyên liệu chính để sản xuất bột giấy lớn nhất thế giới, nhưng các doanh nghiệp ngành giấy lại phải nhập hơn 2/3 bột giấy nguyên liệu để sản xuất.

>>Ngành giấy hướng tới mô hình kinh tế tuần hoàn

Tại Tọa đàm "Kết nối giá trị hướng đến phát triển bền vững ngành sơn, giấy, cao su, nhựa" do VEAS tổ chức sáng 6/4 vừa qua, ông Đặng Văn Sơn, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Giấy và Bột giấy Việt Nam, cho biết trong 5 năm qua sản lượng sản xuất giấy trong nước tăng gần gấp đôi, hiện đạt xấp xỉ 10 triệu tấn/năm (sản lượng năm 2015 khoảng 5 triệu tấn). Các doanh nghiệp giấy cũng đang có tiến bộ vượt bậc về công nghệ, quy mô.

Thiếu liên kết trong sản xuất, khiến doanh nghiệp sản xuất giấy phải nhập bột Giấy giá cao

Ông Đặng Văn Sơn, Phó Chủ tịch Hiệp hội Giấy và Bột giấy chia sẻ tại tọa đàm

Nhưng cũng giống như nhiều lĩnh vực sản xuất kinh doanh khác, các doanh nghiệp ngành giấy đang gặp phải rất nhiều khó khăn trong việc tiếp cận vốn ngân hàng.

Bên cạnh các thủ tục, điều kiện quá phức tạp, lãi vay ngân hàng hiện tại dù không còn ở đỉnh, nhưng mức giảm rất nhỏ giọt, chưa tạo được động lực cho doanh nghiệp. Đặc biệt, một thực trạng trong thời gian qua là doanh nghiệp đi vay vốn trung và dài hạn.

Trên lý thuyết thì lãi suất đã hạ nhiệt, nhưng sau các quy trình thủ tục, mua bảo hiểm thì lãi vay vẫn thành ra cao. Chúng tôi kỳ vọng Chính phủ, Ngân hàng Nhà nước, các nhà băng sẽ có chính sách thiết thực hơn cho ngành giấy - ngành phụ trợ cho rất nhiều ngành xuất khẩu khác", ông Sơn nói, đồng thời nhấn mạnh, trong mục tiêu phát triển kinh tế tuần hoàn, ngành giấy cần được chú trọng hơn nữa bởi khả năng tái chế, tính thân thiện môi trường.

Ngoài ra, bài toán nguyên liệu cũng là thách thức rất lớn với các doanh nghiệp ngành giấy, khi đang phụ thuộc quá lớn vào nhập khẩu, chi phí ngày càng cao.

Bên cạnh đó, việc tái chế giấy cũ để làm giấy cũng còn nhiều trở ngại. Các đơn vị sản xuất từ nguyên liệu tái chế đang phụ thuộc chủ yếu vào… người thu gom phế liệu. Bất lợi không chỉ về tính ổn định, mà còn là trong khâu đóng thuế, khi việc mua bán không có hóa đơn.

"Thậm chí, có thực trạng nhiều công ty giấy phải đi mua hóa đơn, chấp nhận rủi ro bị phạt. Hiện, dù đã có giải pháp thống nhất chung giữa ngành giấy và đơn vị thuế quan, nhưng chưa thực sự hiệu quả. Sản lượng hàng đầu thế giới, nhưng ngành giấy vẫn đang gặp khó trong việc sản xuất giấy chất lượng cao. Hiện, mỗi năm Việt Nam phải nhập khoảng 1 triệu tấn giấy chất lượng cao, tương đương 2 tỷ USD. Kết quả là kim ngạch xuất khẩu giấy vẫn thấp hơn kim ngạch nhập khẩu", ông Sơn chia sẻ.

>>Doanh nghiệp ngành giấy tăng áp lực trước tác động chiến tranh thương mại

Sản xuất thiếu liên kết ngành.

Cũng theo ông Đặng Văn Sơn, Phó Chủ tịch Hiệp hội Giấy và Bột giấy, hiện đang tồn tại nghịch lý là Việt Nam nằm trong top các nước xuất khẩu dăm gỗ - nguyên liệu chính để sản xuất bột giấy lớn nhất thế giới, nhưng các doanh nghiệp trong ngành giấy lại phải nhập hơn 2/3 bột giấy nguyên liệu để sản xuất. Như chúng ta biết, dăm gỗ là một trong những nguyên liệu để sản xuất bột giấy mà Việt Nam là nước xuất khẩu dăm gỗ lớn nhưng lại phải nhập khẩu phần lớn bột giấy từ các nước.

Hơn 2/3 bột giấy nguyên liệu để sản xuất, khiến doanh nghiệp ngành giấy gặp không ý khó khăn

Theo số liệu từ Tổng cục Hải quan trong vài năm gần đây, dăm gỗ là mặt hàng xuất khẩu có mức tăng trưởng tốt. Năm 2022 sản lượng xuất khẩu mặt hàng này đạt 15,8 triệu tấn, tăng 16,2% so với năm 2021. Giá trị xuất khẩu đạt gần 2,8 tỷ USD, tăng hơn 60% so với cùng kỳ.

Việc mở rộng xuất khẩu dăm gỗ trong thời gian qua chủ yếu do mức giá xuất khẩu tăng mạnh. Giá FOB (giá đã bao gồm chi phí vận chuyển lô hàng ra cảng, thuế xuất khẩu và thuế làm thủ tục xuất khẩu) xuất khẩu dao động 130-200 USD/tấn trong năm 2022. Hiện Việt Nam cũng là nước cung cấp dăm gỗ lớn thứ nhất thế giới.

Cứ 2 tấn dăm gỗ sẽ sản xuất được 1 tấn bột giấy. Với mức xuất khẩu hơn 15 triệu tấn dăm như hiện nay, sản xuất được 7 triệu tấn bột giấy, mà hiện nay giá bột giấy khoảng 700 USD/tấn. Như vậy việc sản xuất bột giấy đem lại hiệu quả kinh tế và lợi nhuận rất lớn. ông Sơn nhận định

Hiện nay tại ở nước ta có 2 đơn vị sản xuất mặt hàng này gồm Tổng Công ty Giấy Việt Nam và Công ty cổ phần Giấy An Hòa, sản xuất đạt từ 70.000-130.000 tấn bột giấy mỗi năm tuy nhiên chủ yếu để đáp ứng nhu cầu sản xuất là tại doanh nghiệp.

Hiện nay mỗi năm, Việt Nam tối thiểu phải dùng từ 500.000-600.000 tấn bột giấy, chủ yếu đến từ nhập khẩu. Câu hỏi đặt ra là tại sao chúng ta không tận dụng nguyên liệu thô sẵn có trong nước, nhiều tiềm năng mà phải nhập khẩu từ các nước khác?

Khó khăn lớn nhất là việc tiếp cận nguồn nguyên liệu. Mặc dù Việt Nam xuất khẩu hơn 15 triệu tấn dăm gỗ mỗi năm nhưng nguồn cung hiện nay phân bố rải rác, mang tính tự phát, không có vùng nguyên liệu đủ lớn để xây dựng một nhà máy sản xuất bột giấy. Nhà máy này cần có vùng nguyên liệu đủ lớn, ổn định và chắc chắn. Để có được vùng nguyên liệu lớn và ổn định, doanh nghiệp cần được sở hữu rừng cho việc sản xuất giấy. Nguồn cung hệ thống nhỏ lẻ hiện nay cũng khó khăn trong việc tiếp cận.

Tiếp đó là vấn đề vốn: Việc xây dựng một nhà máy sản xuất bột giấy đòi hỏi số vốn lớn, thời gian thu hồi vốn lâu. Ông Sơn cho biết một nhà máy sản xuất bột giấy hiệu quả cần đầu tư tối thiểu khoảng 300-500 triệu USD. Ai dám bỏ ra 300-500 triệu USD đầu tư nhà máy khi phải ăn đong từng đồng nguyên liệu sản xuất?

Cuối cùng là cơ chế chính sách: Thổ nhưỡng Việt Nam rất phù hợp để trồng các loại cây nguyên liệu như bạch đàn, keo. Việc phát triển được vùng trồng nguyên liệu thì sẽ tạo công ăn việc làm, nguồn thu nhập lớn cho người dân. Nhưng hiện chưa có cơ chế chính sách để phát triển những vùng nguyên liệu lớn, các lâm trường quốc doanh thực hiện giao đất cho từng hộ dân. Tuy nhiên, để thỏa thuận được nguồn nguyên liệu với cá nhân hiện rất khó, dù đã có doanh nghiệp thử triển khai.