Tăng thuế TTĐB đối với thuốc lá phải kèm chống buôn lậu hiệu quả

HOÀNG HÀ• 08/05/2022 11:00

Để tạo điều kiện cho DN hồi phục sau đại dịch COVID-19, nhiều chuyên gia đã đề xuất chưa tăng thuế TTĐB, tránh việc tăng thuế sốc gây bất ổn thị trường cũng như tạo thêm khoảng trống cho thuốc lá lậu.

>> Giải pháp nào ngăn chặn thuốc lá lậu?

Gần đây, khi thảo luận về Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB), có đại biểu đưa ra ý kiến trong lần sửa đổi Thuế TTĐB lần này cần tăng mức thuế đối với mặt hàng đồ uống có cồn và thuốc lá. Mục tiêu của việc tăng thuế để tăng thu ngân sách, giảm người sử dụng. Tuy nhiên, một số chuyên gia cho rằng, trước khi Chính phủ đưa ra quyết định cần đánh giá tác động của đề xuất này một cách cẩn trọng, tính toán kỹ lưỡng để đảm bảo cân bằng, hài hòa lợi ích các bên liên quan gồm Nhà nước, doanh nghiệp, nông dân vùng trồng thuốc lá, người lao động…

Ông Nguyễn Mạnh Cường - Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội - cho rằng, tăng thuế là vấn đề rất phức tạp, phải đánh giá tác động cẩn trọng. Bởi nếu như tăng thuế tiêu thụ thuốc lá phải đi đôi với chống buôn lậu thuốc lá. Vì nếu chỉ tăng mà không chống được buôn lậu hiệu quả hơn thì sẽ phản tác dụng, dẫn đến kích thích buôn lậu thuốc lá. Giá thuốc lá lên quá cao sẽ đẩy buôn lậu lên.

Cơ quan chức năng tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu bắt giữ hơn 12.000 bao thuốc lá nhập lậu ngày 27/4/2022.

PGS. TS. Ngô Trí Long - Chuyên gia kinh tế, trong bối cảnh nền kinh tế đang trong giai đoạn phục hồi, các doanh nghiệp nói chung và doanh nghiệp thuốc lá nói riêng đang gặp nhiều khó khăn do đại dịch COVID-19 và cuộc xung đột Nga-Ucraina. Đảng, Quốc hội và Chính phủ đã đưa ra nhiều gói hỗ trợ nhằm phục hồi và phát triển kinh tế, an sinh xã hội trong đó có chính sách tài chính giãn, giảm, gia hạn nộp thuế… Một chính sách hỗ trợ về thuế hiệu quả sẽ giúp doanh nghiệp phục hồi, nhanh chóng lấy lại đà phát triển. Do vậy việc tăng thuế TTĐB thuốc lá lúc này làm tăng gánh nặng cho doanh nghiệp, cần tính toán kỹ các tác động kinh tế - xã hội, lưu tâm tới cả những hệ lụy ngoài mong muốn, các đối tượng dễ bị tổn thương (công nhân, nông dân…) trước khi đưa ra quyết định.

Ngoài ra, thời điểm thực hiện cũng vô cùng quan trọng để doanh nghiệp có thời gian hồi phục sau đại dịch. Nếu tăng thuế ở thời điểm hiện nay sẽ tác động trực tiếp đến ngành, dẫn đến giảm sản lượng và việc làm, ảnh hưởng trực tiếp đến thu nhập người lao động và tiếp tục làm đứt gãy chuỗi cung ứng vốn chưa kịp lành sau đại dịch COVID-19.

Theo ông Ngô Trí Long, việc tăng thuế và buôn lậu thuốc lá là 2 vấn đề khác nhau, song thực tế lại chịu sự tác động của nhau và tác động trực tiếp đến doanh nghiệp. Khi tăng thuế, sản phẩm hợp pháp trong nước phải chịu các loại thuế đẩy giá thành sản phẩm lên cao. Trong khi đó, thuốc lá lậu do trốn thuế bán rẻ hơn nhiều so với thuốc lá sản xuất trong nước (cùng chủng loại, cùng phân khúc). Chính vì vậy, người tiêu dùng thay vì sử dụng sản phẩm hợp pháp trong nước sẽ chuyển sang hút thuốc lá nhập lậu giá rẻ.

Từ thực trạng thị trường thuốc lá hiện nay ở nước ta, trước hết tìm cách kiểm soát có hiệu quả thuốc lá nhập lậu và các hoạt động kinh doanh bất chính đi kèm. Nếu tập trung vào việc tăng thuế TTĐB ở thời điểm này chỉ càng gây khó khăn cho các hoạt động kinh doanh hợp pháp. Do đó, cung với việc tiếp tục triển khai mạnh mẽ hơn nữa các hoạt động thông tin, tuyên truyền, giáo dục, truyền thông các chính sách pháp luật, chống tác hại của thuốc lá, cần thực hiện nghiêm túc, quyết liệt hành vi vi phạm luật phòng chống tác hại thuốc lá…

Các đơn vị liên ngành tiêu hủy thuốc lá lậu ở tỉnh Tây Ninh

Các đơn vị liên ngành tiêu hủy thuốc lá lậu ở tỉnh Tây Ninh.

Theo TS. Lê Đăng Doanh, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương, chủ trương trên là đúng đắn, tuy nhiên, khi xây dựng thiết kế chính sách, chúng ta cần đưa ra những con số thuyết phục, những công cụ để đo lường và chứng minh tính hiệu quả của chính sách để những chính sách đó thực sự đi vào cuộc sống.

Chẳng hạn, Bộ Tài chính và Bộ Công thương cần làm rõ các thông tin, nếu tăng như tính toán hiện nay thì tăng thu ngân sách từ các doanh nghiệp kinh doanh hợp pháp được bao nhiêu, thất thu ngân sách từ vấn nạn buôn lậu ở mức nào, số lượng người sẽ giảm hút thuốc lá ra sao, dự báo kinh doanh của ngành hàng chịu tác động, an sinh xã hội của những người dân ở vùng trồng, cung cấp nguyên liệu, những lao động trực tiếp cũng như gián tiếp ảnh hưởng thế nào… từ đó chúng ta cân nhắc mức tăng và lộ trình như thế nào hợp lý, áp dụng thời điểm nào thì mang lại hiệu quả cao, đảm bảo cân bằng, hài hòa giữa các lợi ích.

Theo ông Triệu Văn Thìn, Chủ tịch Hội Chống hàng giả & bảo vệ thương hiệu TP. Hà Nội, tăng thuế TTĐB đối với thuốc lá là giải pháp mà một số quốc gia đều cân nhắc đến khi cần phải tăng thu ngân sách. Tuy nhiên, càng tăng thuế thì sự chênh lệch giá giữa thuốc lá hợp pháp và thuốc lá nhập lậu, thuốc lá giả (sản xuất trong nước và sản xuất từ nước ngoài) càng rộng và điều này sẽ làm trầm trọng thêm tình hình buôn lậu thuốc lá vốn đã và đang là một vấn đề thách thức hiện tại đối với các cơ quan chức năng.

Ông Triệu Văn Thìn cho rằng, trước khi đề xuất tăng thuế, cần lưu tâm tới những tác động không mong muốn này và nếu quyết định tăng thuế thì cần phải có những giải pháp tổng thể, đặc biệt là chương trình hành động chống buôn lậu thuốc lá. Tăng thuế mà không có giải pháp chống buôn lậu đi kèm thì hậu quả có thể nhìn thấy trước như: buôn lậu sẽ tăng cao, tình hình an ninh trật tự thêm phức tạp vì chúng ta đều biết các đối tượng buôn lậu, vận chuyển hàng bất hợp pháp rất manh động, sẵn sàng dùng hung khí nguy hiểm để tấn công lực lượng chức năng hòng cướp lại hàng...

Ngoài ra, tăng thuế có thể khiến các doanh nghiệp kinh doanh hợp pháp giảm doanh thu, giảm lợi nhuận, từ đó giảm giá thu mua nguyên liệu, nông dân sẽ thu hẹp vùng trồng, và từ đó phải tính toán lại việc chuyển đổi cây trồng, tìm kiếm công ăn việc làm mới cho người lao động... Chính vì thế, nếu không có giải pháp đồng bộ thì việc tăng thuế TTĐB sẽ không giảm được tiêu dùng thuốc lá, đặc biệt là trong bối cảnh kinh tế, buôn lậu gia tăng khi mở cửa biên giới như hiện nay.

Theo Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam (VTA), trong các năm qua, mặc dù các cấp, các ngành đã có nhiều nỗ lực kiểm soát, nhưng tình hình buôn lậu thuốc lá vẫn diễn biến phức tạp, đặc biệt từ cuối năm 2021, đầu năm 2022 sau thời gian giãn cách xã hội. Buôn bán thuốc lá lậu tập trung nhiều ở các tỉnh phía Nam giáp biên giới Campuchia, chiếm hơn 84% tổng lượng nhập bất hợp pháp qua các ngả khác trên toàn quốc. Một số lượng khác đi qua các tỉnh có cửa khẩu biên giới với Lào ở miền Trung và biên giới với Trung Quốc ở miền Bắc… Năm 2020, số lượng thuốc lá lậu bị bắt giữ tăng gần gấp đôi so với 2019. Năm 2021, thường trực Ban chỉ đạo 389 đã phối hợp tiêu hủy hơn 2.492.732 bao thuốc lá ngoại bị xử lý tịch thu…